| مناطق با جمعیت چشمگیر | |
|---|---|
| خراسان شمالی، خراسان رضوی، استان گلستان، استان سمنان (روستای نردین)، ترکمنستان، فرارود | |
| زبان‌ها | |
| ترکی خراسانی و زبان فارسی | |
| دین | |
| اسلام شیعه | |
ترکهای خراسانی بخشی از مردمان ترک‌تبار ساکن خراسان[۱] که به زبان ترکی خراسانی سخن می‌گویند و پیرو مذهب شیعهٔ دوازده‌امامی هستند.[۴] جمعیت این گروه در درون ایران و نواحی همسایه در ترکمنستان و فراتر از آمور دریا با استناد به دانشنامه ایرانیکا بیش از یک میلیون نفر برآورد میشود.[۱]
آنان در شهرستانها، شهرها، و روستاهای مختلف استانهای خراسان شمالی، خراسان رضوی، همچنین بخش کالپوش استان سمنان، استان گلستان و شرق استان مازندران بصورت پراکنده و در کنار دیگر اقوام ایرانی زندگی میکنند.[۴]
استایوانوف (۱۹۲۶، ص ۱۵۴) ترکهای خراسانی را بازمانده ترکانی دانسته که در قرن سوم از ترکستان به خراسان حمله کردند.[۵]
فرای و صاییلی (ص ۳۱۵) تاریخ حضور ترکان در خراسان و ماوراءالنهر را به قبل از ورود اسلام به ایران نسبت داده‌اند.[۶]
در منابع جغرافیایی قرون اولیه هجری نیز دربارهٔ حضور ترکان خلج در مناطقی از خراسان بزرگ مطالبی آمده است.[۷][۸] به نظر یوهانسون (۱۹۹۸، ص ۳۲۵)، قسمت اعظم ترکهای ایران از اخلاف سلجوقیان‌اند. سلجوقیان از قبایل غز بودند و ترکهای خراسان در اصل بازمانده دسته‌ای از این ترکان غز محسوب می‌شوند.[۹]
ترکهای خراسان را گردهارد دورفر از نسل ترکان سلجوقی می‌داند. اگر چه قبل از سلجوقیان گروهی دیگر از ترکان اغوز در زمان سلطان محمود غزنوی به خراسان کوچ کردند ولی انبوه ترکان با فرزندان سلجوق یعنی طغرل و چاغری به خراسان آمدند.
بعدها با آمدن ترکان اّیغور همراه مغول‌ها همچنین بعد از قرن ۱۶ میلادی در اثر استیلای ترکمانان با آنان کم و بیش مخلوط شدند.[۱۰][۱۱]
سیدعلی میرنیا طبق تحقیقات خود در کتاب «پژوهشی در شناخت ایلها و طایفه‌های عشایری خراسان» زمان ورود هریک از ایلهای ترک را در دورههای مختلف چنین بیان کرده است:
اما آنچه که به وضوح دیده میشود این است که در بین مردم ترک ساکن خراسان، نام این ایلها زیاد مطرح نبوده و بیشتر خود را به عنوان ترک خراسان میشناسند.[۱۲]
در خراسان به دلیل ورود ترک‌ها در تاریخ‌های مختلف، ایلها و طوایف متعددی وجود دارد. بر اساس منطقه‌ای و شهری به قرار زیر می‌باشد:
مروی (موری)ها
منابع تاریخی زمان مهاجرت نخستین گروه‌های ایل افشار به خراسان را در آغاز دورهٔ صفوی گزارش می‌دهند. استرآبادی در جهانگشای نادری به مهاجرت ایل قرقلو از آذربایجان به خراسان در زمان شاه اسماعیل اول، و سکنی گزیدن آن ایل در شمال خراسان اشاره می‌کند و می‌نویسد: نواحی سرچشمه میاب کوبکان در کوهستانهای جنوبی محال ابیورد ییلاق، و اتک، شمالی‌ترین ناحیه کوبکان یا کوپکان، و دستجرد و درّه جَز (درگز) قشلاق طایفه‌های ایل افشار بود.[۳۲][۳۳][۳۴]
برخی طایفه‌های کنونی افشار ساکن در خراسان:اِمبِرْلو یا ایمرلو، ارشلو، بغایری، اوتانلو، اَیَدلو، ایمانلو (معروف به عبدالملکی)، پاپالو، تکللو یا تَکه‌لو، زَنگانلو، سَروَرلو، قِرقلو یا قِرخِلو یاد کرده‌اند که در نواحی دره گز خراسان پراکنده‌اند.[۳۵] اوبرلینگ به نقل از بروگ به اقامت برخی طایفه‌های افشار در جنوب بجنورد، فاروج، شیروان، قوچان، و نواحی میان سبزوار و نیشابور (خوشاب، بخش سرولایت، طوایف سبزی، بیات) اشاره می‌کند.
| شهرهای مهم خراسان |    | |
|---|---|---|
| رَبع‌های خراسان | ||
| پیشینه | ||
| در تقسیمات سیاسی معاصر | ||
| زبان | ||
| هنر |
| |
| مردمان خراسان برپایهٔ زبان | ||
| مردمان ترک | |
|---|---|
| دور از وطن |
|
۱ ترکمنهایی که در ترکمنستان، افغانستان و ایران زندگی میکنند، نباید با ترکمن/ترکمانهای شام (عراق و سوریه) که دارای هویت ترکیهای-عثمانی هستند، اشتباه شود. ۲ این فهرست تنها مناطقی را شامل میشود که در ملک ترکیه عرفی هستند. (به عبارت دیگر ترکهایی که هنوز در سرزمینهای امپراتوری عثمانی پیشین زندگی میکنند). | |
