Foarnamwurd
Foarnamwurden (ôfkoarting: fnw) of omnamwurden binne in wurdsoarte. It is in lytse wurdgroep, mei in beheind tal wurden, want de wurden stean op harsels. De ûnderskate kategoryen foarnamwurden wurde sa yndield:
- persoanlike en weromwurkjende foarnamwurden
- wjersidich foarnamwurden
- besitlike foarnamwurden
- oanwizende foarnamwurden
- belûkende foarnamwurden
- freegjende foarnamwurden
- ûnbeskate foarnamwurden
Persoanlike en weromwurkjende foarnamwurden
De persoanlike en weromwurkjende foarnamwurden binne foarnamwurden wêrfan twa foarmen binne. De ûnderwerpsfoarm (persoanlik) en de foarwerpsfoarm (weromwurkjend).
De ûnderwerpsfoarm stiet yn it lofter rychje, de foarwerpsfoarm yn it rjochter rychje:
| ik | my |
| do, jo | dy, jo |
| hy, sy/hja, it | him, har, it |
| wy | ús |
| jim | jimme |
| sy/hja | har(ren) |
Wjersidige foarnamwurden
Wjersidige foarnamwurden jouwe oan dat der wat oan wjerskanten bard. Bygelyks yn ‘Hja groeten inoar’, jout inoar oan se beide groetsje. Synomym oan inoar binne elkoar en mekoar. Oare foarmen binne inoarren, elkoarren, mekoarren. De wjersidige foarnamwurden kinne in genityf s krije om it wjersidich foarnamwurden besitlik te meitsjen.
Besitlike foarnamwurden
Besitlike foarnamwurden jouwe dat eat fan in persoan/persoanen is:
| do | dy | dines |
| jo | jo | jowes |
| hy | syn | sines |
| sy | har | harres |
| It | syn | sines |
| wy | ús | uzes |
| jim | jimme | jimmes |
| sy | har(ren) | harres |
De oanbelangjende wurden yn it twadde en tredde rychje hjitte besitlike foarnamwurden.
Oanwizende foarnamwurden
Oanwizende foarnamwurden binne:foar de-wurden: dy / dyen, dizze / dizzen; foar it-wurden: dit / ditte, dat / datte;
- sa'n (by in iental), sa'nt / satnen(t) / sa'n(en)ien, sok (by in it-wurd sûnder meartal), sokke (by in de-wurd sfinder meartal en by meartallen), sokken, soks;
- itjinge, dejinge(n), datjinge, dyjinge(n);
- inselde, deseldetn), itselde, datselde, ditselde, dyselde(n);
- sels (is in fuortsterkjend oanwizend fnw; it kin him oan in persoanlik foarnamwurd hechtsje of by in haadwurd of eigennamrne stean).
Allinnich eigenskiplik brûkber is:
- sa'n.
Betreklike foarnamwurden
Betreklike foarnamwurden binne foarnamwurden dy’t foaroan yn in bysin steane en betrekking ha op wat oars yn in eardere bysin of yn de haadsin. Foarbylden binne: dat, dy't, wa’t, waans, wat.
Freegjende foarnamwurden
De selsstannich brûkte freegjende foarnamwurden binne:
- wa, wat, wêr, wannear, wêrom, hoe
- wêr yn kombinaasje mei in ferhâldingswurd, lykas yn wêrmei, wêrby, wêrachter
Foar in haadwurd kinne ek freegjende foarnamwurden steane. De gebrûkliksten binne:
- watfoar, watfoar in/ien;
- hok, hokke, hokker, hokfoar, hokfoar in
- hoe'n, hoe'nen
It freegjend foarnamwurd hoe kin ek mei in ferfangend haadwurd ta ien nij wurd gearrane. Foarbylden binne:
- hoe'n ien, hoe'nent
Unbeskate foarnamwurden
Unbeskate foarnamwurden ferwize nei in net-beskate persoan of saak, dy't men net neier beneame kin of wol. Yn dat ramt wurde de neikommende wurden ta de ûnbeskate foarnamwurden rekkene:men, se/jo/je, (-)ien, irnmen, nimmen, eat (literêr), wat, neat, it, gjin, gjinien, gjinnen(t),glint, dizze en jinge, dizze of jinge, (de,it) ien of oar(e), elk, elkenien, eltsenien, al, alles,rnannich(ien), guon(t), guods, guodden.
Keppelings om utens
Wikiwurdboek: foarnamwurd – betsjutting, etymology, synonimen, besibbe wurden, oersetting en grammatika- útlis foarnamwurden troch Henk Wolf
