Ադրաստեա (արբանյակ)

Ադրաստեան հայտնաբերվել է 1979 թվականին Դևիդ Ջուիտի և Էդվարդ Դանելսոնի կողմից «Վոյաջեր-2» ԱՄԿ-ի կատարած լուսանկարներում, սկզբում ստացել է ժամանակավոր անվանում S/1979 J 1^[5][7]։ Չնայած այն հանգամանքին, որ արբանյակը լուսանկարներում երևում է որպես կետ^[7], այն առաջինն էր մոլորակների բնական արբանյակներից, որը հայտնաբերվել էր միջմոլորակային կայանի կատարած լուսանկարի վրա։ Դրանից ոչ ուշ հայտնաբերվեցին նաև Յուպիտերի մյուս երկու ներքին արբանյակներ Թեբեն և Մետիսը։ Դրանք հայտնաբերվեցին արդեն մի քանի ամիս ավելի շուտ կատարված Վոյաջեր-1 կայանի լուսանկարներում։ 1998 թվականին Գալիլեո կայանը լուսանկարեց արբանյակը և հնարավոր եղավ պարզել նրա ձևը, բայց նույնիսկ նրանց վրա Ադրաստեայի չափը կազմում է մի քանի պիքսել^[4]։

Վերջնական անվանումը արբանյակը ստացել է 1983 թվականին հին հունական դդիցարանի նիմփա Ադրաստեայի անունով, ով Զևսի կերակրամայրն էր^[8]։

Չնայած այն հանգամանքին, որ 2016 թվականին Յուպիտերի համակարգ հասած Ջունո ուղեծրակայանը ունի լուսանկարչական խցիկ, այն հիմնականում զբաղվում է Յուպիտերի հետազոտություններով։ Այնուամենայնիվ, Յուպիտերի մոտ տարածությունից հետազոտությունների ընթացքում, այն կարող է նաև լուսանկարել մոտ արբանյակներ Մետիսը և Ադրաստեան^[9]։

Ադրաստեան շարժվում անմիջապես Յուպիտերի օղակների համակարգում, մոլորակից 129 000 կմ հեռավորության վրա^[1], և ենթադրաբար այդ օղակների համար հանդիսանում է նյութերի աղբյուր։ Ուղեծիրը ունի չափազանց փոքր էքսցենտրիսիտետ և թեքում՝ համապատասխանաբար 0,0015 և 0,03°: Թեքումը հաշվարկվում է Յուպիտերի հասարակածի նկատմամբ^[1]։

Ադրաստեայի ուղեծիրը մոտ է Մետիս արբանյակին։ Այն գրեթե կլոր է և գտնվում է համարյա Յուպիտերի հասարակածային հարթության մեջ։ Եթե արբանյակի խտությունը նման է Ամալթեա արբանյակին, ապա նրա ուղեծիրը փաստորեն ընկնում է հեղուկ մարմինների համար հաշվարկված Ռոշի սահմանի մեջ։ Սակայն ակնհայտ է, որ քանի որ արբանյակը դեռևս չի կազմաքանդվել մակընթացային ուժերի ազդեցության տակ, այն ընկնում է պինդ մարմինների համար հաշվարկված Ռոշի սահմանից դուրս^[1]։ Ադրաստեան մեկն է Արեգակնային համակարգի երեք բնական արբանյակներից որոնք պտտվում են մոլորակի շուրջ մոլորակի օրից փոքր ժամանակահատվածում, մյուս երկուսն են Յուպիտերի ամենամոտ արբանյակ Մետիսը, և Մարսի արբանյակ Ֆոբոսը։ Այդ պատճառով մակընթացային ուժերը աստիճանաբար նվազեցնում են նրանց ուղեծրերի շառավղերը։ Ապագայում նրանք հավանաբար կբախվեն մոլորակի հետ^[1]։

Արբանյակը պտույտ է կատարում Յուպիտերի շուրջ 7 ժամ 9.5 րոպեի ընթացքում։ Մակընթացային փականի պատճառով Ադրաստեան պտտվում է սինքրոն իր ուղեծրային պտույտի հետ, այսինքն դեպի Յուպիտեր է ուղղված արբանյակի միայն մեկ կողմը^[4]։

Ադրաստեան ունի 25×20×15 կմ չափեր (միջին տրամագիծը - 20 կմ)^[4]։ Նրա զանգվածը կազմում է մոտ Յուպիտերի զանգվածի 3 * 10⁻¹¹ մասը։ Բարձր խտությունը (4,5 գ/սմ³) վկայում է այն մասին, որ արբանյակը հիմնականում բաղկացած է սիլիկատային ապարներից։ Մակերևույթը շատ մուգ է; նրա ալբետոն կազմում է 0,05։ Աստղային մեծությունը կազմում է 18,7^m։

Ադրաստեայի ուղեծիրը ընկնում է մոտ Յուպիտերի հիմնական օղակի ներսում, նրա ուղեծիրը գտնվում է օղակի մեջ գտնվող ճեղքի մեջ, հիմնական օղակի արտաքին սահմանին մոտ^[1][10]։ Ադրաստեան ինչպես նաև մյուս արբանյակները, որոնք շարժվում են օղակների մեջ, իրենց ուղեծրերի շրջակայքում մաքրում են մոտ գտնվող մասնիկները։ Ադրաստեյայի շուրջ գտնվող մաքրված գոտին գնահատվում է մոտ 70 կմ լայնությամբ (որը 2,5 անգամ փոքր է Մետիսից)^[11]։ Այս մասնիկները ենթադրվում է, որ արտանետվել են Յուպիտերի ներքին արբանյակների մակերևույթի հետ երկնաքարերի բախումներից^[1]։

• (239) Ադրաստեա - նույնանուն աստերոիդ

• NASA. «Adrastea: Overview». solarsystem.nasa.gov. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ մարտի 9-ին. Վերցված է 2013 թ․ մարտի 4-ին.