Ախոնդրոպլազիա

• Անհամաչափ գաճաճություն
• Վերին վերջույթների անհամաչափ կարճացում (ռիզոմելիա)
• Ոտքի և ձեռքի կարճ մատներ զուգակցված եռատամ ձեռքերով
• Լայն գլուխ և արտահայտիչ ճակատ
• Դեմքի միջին հատվածի փոքրացում և քթի մեջքի հարթեցում
• Ողնաշարային կիֆոզ (ուռուցիկ ծռվածություն) կամ լորդոզ (գոգավոր ծռվածություն)
• Վարուսային (ոտքերի Օ-աձև ծռում) կամ վալգուլային (X-աձև) դեֆորմացիա
• Ականջի հաճախակի վարակներ (եվստախյան փողի փակման արդյունքում), սլիփ ափնոե (կենտրոնական և օբստրուկտիվ), և հիդրոցեֆալիա

80% դեպքերում պատճառը ֆիբրոբլաստների աճի գործոնի ընկալչի (fibroblast growth factor receptor 3, FGFR3) գենի մուտացիան է^[5]։ Այս գենը գլխավորապես պատասխանատու է սպիտակուցի՝ ֆիբրոբլաստների աճի գործոնի ընկալչի սինթեզի համար։ Այս սպիտակուցը նպաստում է կոլագենի և հյուսվածքների ու ոսկրերի այլ կառուցվածքային տարրերի արտադրման համար^[6]։ FGFR3 գենի մուտացիայի դեպքում փոփոխվում է սինթեզված սպիտակուցի և աճի գործոնների փոխազդեցությունը և առաջանում է ոսկրանյութի առաջացման բարդություններ։ Աճառային հյուսվածքը չի կարողանում լիովին փոխակերպվել ոսկրայինի, ինչը արտահայտվում է հասակի անհամաչափ կարճությամբ։

Նորմալ զարգացման դեպքում FGFR3 գենը ոսկրի զարգացման վրա ունի բացասական կարգավորիչ ազդեցություն։ Ախոնդրոպլազիայի դեպքում այս ընկալչի մուտացված տարբերակը մշտապես ակտիվ է, ինչը հանգեցնում է խիստ կարճ ոսկրերի առաջացմանը։ Արդյունքը գենետիկորեն դոմինանտ է և FGFR3 գենի մեկ մուտացիան բավարար է հիվանդության արտահայտման համար, մինչդեռ երկու մուտացիան մահացու է (ռեցեսիվ մահացու տարբերակ) մինչև պտղի ծնվելը կամ դրանից հետո (հայտնի է որպես մահացու ալել)։ Ախոնդրոպլազիա ունեցող հիվանդները 50% հավանականությամբ կարող են փոխանցել գաճաճությունը հետագա սերունդներին։ Առողջ ծնողներից կարող են ծնվել ախոնդրոպլազիա ունեցող երեխաներ ինքնաբուխ մուտացիայի պատճառով^[7]։

Ախոնդրոպլազիան կարող է ժառանգվել աուտոսոմ դոմինանտ կերպով։ Այն զույգերը, որոնցից մեկի մոտ կա ախոնդրոպլազիա յուրաքանչյուր հղիության դեպքում 50% հավանականությամբ հիվանդությունը կարող են փոխանցել հետագա սերունդներին։ Այն զույգերը, որտեղ երկու ծնողն էլ ունեն ախոնդրոպլազիա երեխայի առողջ ծնվելու հավանականությունը 25% է, ախոնդրոպլազիա ունենալու հավանականությունը 50% և 25% դեպքերում ելքը մահացու է երկու դոմինանտ ալելի ժառանգման պատճառով^[8]։

Հետազոտությունները ցույց են տալիս, որ ախոնդրոպլազիայի համար պատասխանատու գենի նոր մուտացիան բացառապես ժառանգվում է հորից և տեղի է ունենում սպերմատոգենեզի ընթացքում։ Համարվում է, որ օվոգենեզն ունի կարգավորիչ ազդեցություն, որը կանխում է հիվանդության փոխանցումը կանանցից։

Ախոնդրոպլազիային նման են ևս երկու համախտանիշներ՝ հիպոխոնդրոպլազիան և թանատոֆորիկ դիսպլազիան։

Ախոնդրոպլազիան կարելի է հայտնաբերել մինչև երեխայի ծնունդը պրենատալ ուլտրաձայնային ախտորոշման մեթոդով։ Մինչև ծնունդը կարելի կատարել ԴՆԹ թեստավորում, որպեսզի հայտնաբերվի հոմոզիգոտությունը, քանի որ երկու մուտանտ ալելի ժառանգման դեպքում մահացու ելքը հանգեցնում է մեռելածնության։ Կլինիկական արտահայտությունները ներառում են մեգալոցեֆալիան, կարճ վերջույթները, արտահայտիչ ճակատը, կրծքագոտկային կիֆոզը և դեմքի միջին մասի հիպոպլազիան^[9]։ Կարող են դիտվել հետևյալ բարդությունները՝ սխալ կծվածք, հիդրոցեֆալիա և միջին ականջի կրկնվող ականջաբորբ^[9]։ Մանկակահասակության շրջանում մահվան ռիսկը բարձր է ողնուղեղի ճնշման պատճառով, որը կարող է կամ զուգակցվել կամ չզուգակցվել վերին շնչառական ուղիների օբստրուկցիայ (խցանման) հետ։

Ճառագայթային ախտորոշում

Կմախքային համակարգի հետազոտությունը ախոնդրոպլազիայի ախտորոշման հաստատման համար օգտակար է։ Բնորոշ է մեծ գանգ, նեղացած ծոծրակային մեծ անցք և հարաբերականորեն փոքր գանգի հիմ։ Ողների մարմիներրը կարճ են, տափակած, միջողնային սկավառակները հարաբերականորեն մեծ են, իսկ ողնուղեղային խողովակը բնածին նեղացած է։ Զստոսկրի թևերը փոքր են, քառակուսի, նստոսկրային կտրուճը նեղացած է, քացախափոսը՝ հորիզոնական^[10][11]։ Խողովակավոր ոսկրերը կարճ են և հաստ, մետաֆիզար հատվածները լայնացած են և անկանոն աճող սկավառակներով^[10]։ Նրբոլոքի գերաճած է։ Ձեռքերը լայն են,նախադաստակային ոսկրերը և ֆալանգները կարճ են և եռարմատ կոնֆիգուրացիա ունեն։ Կողերը կարճացած են և առաջային եզրերն էլ հաստացած են^[10]։ Եթե ճառագայթային հետազոտման տվյալները բնորոշ չեն, անհրաժեշտ է այլ պատճառներ փնտրել։ Ոսկրի ծայրահեղ դեֆորմացված կառուցվածքի պատճառով ախոնդրոպլազիայով հիվանդները հաճախ ունեն «կրկնակի հոդեր»։ Պտղի ուլտրաձայնային հետազոտությամբ ի հայտ է գալիս հարաճող անհամապատասխանություն ազդրոսկրի լայնության և բիպարիետալ տրամագծի միջև։ Ձեռքի եռարմատ կոնֆիգուրացիան կարելի տեսնել երբ մատները լիովին տարածված են։

Մեկ այլ տարբերակիչ համախտանիշ է մանկահասակության շրջանում կրծքագոտկային կիֆոզը։

Ախոնդրոպլազիան դեռևս բուժում չունի, չնայած հայտնաբերված է մուտացիան։ Աճի հորմոնը չի օգնում ախոնդրոպլազիայով հիվանդներին, քանի որ այլ հորմոնալ ուղի է ընդրկում, չնայած ոչ ախոնդրոպլազիայով հիվանդները օգտագործում են այն աճման համար։ Այնուամենայնիվ ցանկության դեպքում, կարելի է կատարել ձեռքերի ու ոտքերի երկարացման վիրահատություն, որը սակայն հակասական է^[12]։

Սովորաբար լավագույն արդյունքները դրսևորվում են կյանքի առաջին և երկորդ տարվա ընթացքում կատարված թերապիայի ֆոնի վրա^[13]։ Աճի հորմոնով թերապիայի երկրորդ տարվանից հետո դրա էֆեկտիվությունը նվազում է^[14]։ Այսպիսով աճի հորմոնով թերապիան գոհացուցիչ արդյքուներ չի տալիս^[13]։

Երեխաներ

Ախոնդրոպլազիայով երեխաները հաճախ ունեն ցածր մկանային տոնուս, այս պատճառով հիվանդի շարժունակությունը նվազում է։ Սա նաև բնորոշ է այն երեխաներին, ովքեր ունեն ձևախախտված ոտքեր, սկոլիոզ, լորդոզ, հոդաբորբ, հոդերի շարժունակության հետ կապված խնդիրներ, շնչառական խնդիրներ, ականջի վարակներ և ատամների քրաուդինգ (ատամների միմյանց վրա վերադրվածություն)^[15]։ Այս խնդիրները կարող են բուժվել վիրահատական եղանակով, ֆիզիկալ թերապիայով բրեկետներով։

Հիդրոցեֆալիան ծանր բարդություն է։ Սա պայմանավորված է ողնուղեղային խողովակի նեղացման պատճառով առաջացող ուղեղ-ողնուղային հեղուկի ներհոսքի և արտահոսքի խանգարումով^[16]։ Ուղեղ ողնուղեղային հեղուկի տեղաշարժի պատճառով առաջանում է գլխի մեծացում, փսխում, լեթարգիա, գլխացավեր և գրգռվածություն^[17]։ Հիդրոցեֆալիայի բուժման համար կիրառվում է շունտային վիրահատության եղանակը կամ երրորդ փորոքի էնդոսկոպիկ վենտրիկուլոստոմիան^[18]։

Մեծահասակներ

Մեծահասակների մոտ հաճախ դիտվում է ճարպակալում և սլիփ ափնոե։ Բնորոշ նշաններից են նաև նյարդի ճնշման հետևանքով առաջացող թմրածության և ծակծկոցների զգացումը։

Ախոնդրոպլազիայով կանայք հղիության բարձր ռիսկային գոտում են գտնվում, դրա համար ծննդաբերությունը կատարվում է Կեսարյան հատման ճանապարհով բարդություններից խուսափելու համար^[19] ։

Ախոնդրոպլազիան համարվում է բնածին մի շարք այլ հիվանդությունների՝ անավարտ օստեոգենեզ, ուշացած բազմակի էպիֆիզար դիսպլազիա, ախոնդրոգենեզ, օստեոպորոզ, թանատոֆոր դիսպլազիա։ Այս պատճառով ժամանակի ընթացքում սուբյեկտիվ և փոփոխական ախտորոշիչ չափանիշները ախոնդրոպլազիայի տարածվածության հայտնաբերման սխալների պատճառ են դառնում։ Նիդերլանդներում կատարված հետազոտություններից մեկի համաձայն տարածվածությունը 100.000 նորածնի հաշվարկով կազմում է 1.3։ Մեկ այլ հետազոտության արդյունքներով տարածվածությունը 100.000 նորածնի հաշվարկով կազմում է 1։

Անհամաչափ գաճաճության վրա հիմնվելով շների որոշ ցեղատեսակներ (տաքսա, բուլդոգ, բասսեթ, կորգի) համարվում են ախոնդրոպլաստիկ^[20][21][22]։ Կարճ վերջույթներով շների ցեղատեսակների ամբողջական գենոմի ուսումնասիրությունները ցույց են տալիս այս վիճակի սերտ կապվածություն ֆիբրոբլաստների աճի գործոն 4-ը կոդավորող գենի հետ^[23]։ Այդ պատճառով քիր հավանական է որ մարդկան և կենդանիների մոտ ախոնդրոպլազիան նույն պատճառներն ունի։ Այնուամենայնիվ հյուսվածաբանական հետազոտությունները ցույց են տվել, որ ախոնդրոպլաստիկ շների ցեղատեսակների մոտ աճառային հյուսվածքի փոփոխված բջիջները շատ նման են ախոնդրոպլազիա ունեցող մարդկանց բջիջներին^[24]։

Ախոնդրոպլազիայի նմանատիպ տեսակ հայտնաբերվել է ֆենոտիպորեն առողջ դանիական խոզերի սերունդների մոտ, որոնց մոտ հասունացմանը զուգընթաց աճում է ախտանիշների արտահայտվածությունը^[25]։ Սա ներառում է կոլագեն, տիպ X, ալֆա 1 սպիտակուցները կոդավորող COL10A1 գենի մուտացիայով։ Մարդկանց մոտ նմանատիպ մուտացիան (G595E) կապված է Շմիդտի մետաֆիզար խոնդրոդիսպլազիայի հետ, որը հարաբերականորեն թեթև կմախքային խնդիր է և նույնպես կապված է գաճաճության հետ։

Այժմ ոչնչացած անկոնյան ոչխարները ստեղծվել էին մարդկանց կողմից ախորնդրոպլազիա ունեցող հասարակ տնային ոչխարների սելեկտիվ ընտրության շնորհիվ։ Միջին չափսի իրանի և հարաբերականորեն կարճ ոտքերի հետ կապված այս ցեղատեսակը չէր փախչում և տնտեսության տեսակետից ձեռնտու էր^[26]։

2015 թվականի հունիսին ԲիոՄարինը հայտարարեց գենային թերապիայի հետ կապված հետազոտությունների երկրորդ փուլի դրական արդյունքների մասին նշելով, որ 10 երեխայի մոտ գրանցվել է տարեկան աճի 50%-ով բարձրացում^[27]։