Բազ Օլդրին

Վաղ տարիներ

Էդվին Օլդրինը ծնվել է 1930 թվականի հունվարի 20-ին Նյու Ջերսի նահանգի Գլեն Ռիջ փոքրիկ քաղաքում^[13], Էդվին Յուջին Օլդրին ավագի և նրա կնոջ՝ Մերիոն Մունի ընտանիքում^[14]։ Օլրիդների ընտանիքն ունի շոտլանդական, շվեդական և գերմանական^[15] արմատներ։ 1946 թվականին Մոնքլեր քաղաքի միջնակարգ դպրոցն ավարտելուց հետո հրաժարվել Է Մասաչուսեթսի տեխնոլոգիական ինստիտուտում սովորելու հնարավորությունից և ընդունվել Է ԱՄՆ Ռազմական ակադեմիա Վեստ Փոյնթում։ «Buzz» մականունը Օլդրինի մոտ առաջացել է դեռ մանուկ հասակում. նրա կրտսեր քույրը չէր կարողանում արտասանել «եղբայր» («brother») բառը և կրճատել այն մինչև «buzzer», իսկ հետո ընդհանրապես «buzz»: 1988-ին Օլդրինը պաշտոնապես փոխել է իր անունը Բազ^[16]։

Զինվորական ծառայություն

1951 թվականին Օլդրինն ավարտել է Վեստ Փոյնթում ԱՄՆ ռազմական ակադեմիան և ստացել տեխնիկական գիտությունների բակալավրի աստիճան։ Նույն թվականին ԱՄՆ ՌՕՈՒ-ում զինվորական ծառայության է անցել Երկրորդ լեյտենանտի կոչումով, թռիչքային պատրաստություն Է անցել որպես կործանիչ օդաչու։ 1953 թվականին մասնակցել Է Կորեական պատերազմին որպես F-86 «Sabre» ինքնաթիռի օդաչու, որը բաղկացած էր 51 ավիավթար-որսացող կործանիչներից։ Նա կատարել է 66 մարտական թռիչք և խփել է ՄիԳ-15 երկու ինքնաթիռ, որոնցից առաջինը Օլդրինը խոցել է 1953 թվականի մայիսի 14-ին, երբ նա թռչում էր Յալուցզյան գետից 8 կմ հարավ։ 1953 թվականի հունիսի 8-ին «Life» ամսագրի էջերում հրապարակվել են լուսանկարներ, որոնցում պատկերված էր, թե ինչպես է Օլդրինը խփում ՄԻԳ-15-ը, որից կատապուլտվում է օդաչուն^[17]։

Պատերազմից հետո Օլդրինը նախապատրաստվել է Ալաբամայի Մաքսվելի ավիացիոն համալսարանին կից էսկադրիլիայի սպաների դպրոցում։ Նշանակվել է Նևադայի Նելլիս ավիաբազայում օդային հրաձգության գծով հրահանգիչ, այնուհետև ԱՄՆ ՌՕՈՒ ակադեմիայում ֆակուլտետի դեկանի օգնական։ Ծառայել է Եվրոպայում ամերիկյան զորքերի կազմում F-100 օղակի հրամանատար Գերմանիայի Բիթբուրգի ավիաբազայում 36-րդ մարտավարական կործանիչ ավիավթարի 22-րդ էսկադրիլիայում^[13]։ 1963 թվականին Մասաչուսեթսի տեխնոլոգիական ինստիտուտում պաշտպանել է ատենախոսություն «Տիեզերական ապարատների մոտեցման հսկողություն ուղեծրում» թեմայով և դարձել տիեզերագնացության գիտությունների դոկտոր։ Իր գիտական հետաքրքրությունների համար հետագայում ստացել է «Dr. Rendezvous» («Դոկտոր Ռանդևու») մականունը^[18][19]։

Տիեզերագնացների ջոկատում ընդգրկվելու պահին ծառայել է Ռազմաօդային ուժերի տեղական բաժանմունքում՝ բաղկացած տիեզերական թռիչքների կենտրոնից (այժմ կոչվում է Ջոնսոնի տիեզերական կենտրոն)՝ որպես պատասխանատու «Ջեմինի» նավերի թռիչքների ժամանակ ԱՄՆ պաշտպանության նախարարության փորձարկումների անցկացման համար։

Կարիերան ՆԱՍԱ-ում

thumb|200px|left|Լուսնային մոդուլումthumb|200px|Էդվին Օլդրինը Լուսնի մակերևույթին 1969 թվականին1963 թվականի հոկտեմբերին Օլդրինն ընդգրկվել է ՆԱՍԱ-ի տիեզերագնացների երրորդ խմբի կազմում։ Աշխատել է որպես անձնակազմի հետ կապի օպերատոր «Ջեմինի-5» նավերի թռիչքների ժամանակ։ «Ջեմինի-9»-ի հիմնական անձնակազմի՝ Էլիոտ Սիի և Չարլզ Բասսեթի ողբերգական մահվանից հետո Օլդրինի անձնակազմը դարձել է կրկնօրինակող «Ջեմինի-9»-ը և «Ջեմինի-12»-ի հիմնական անձնակազմը։ 1966 թվականի նոյեմբերի 11-15-ը Օլդրինն առաջին անգամ տիեզերք է մեկնել որպես «Ջեմինի-12» նավի օդաչու (նավի հրամանատարը Ջեյմս Լովելն էր, հետագայում «Ապոլոն-13» հերոսական թռիչքի հրամանատարը)։ Դա «Ջեմինի» շարքի նավի վերջին թռիչքն էր, որի ընթացքում նա 59 պտույտ է կատարել Երկրի շուրջ։ Թռիչքի հիմնական նպատակը «Աջենա-XII» - ի թիրախին մերձեցումն ու կցումն էր, այն ուղեծիր 555,6 կմ բարձրությամբ բարձրացնելը և բաց տիեզերք դուրս գալը։ Երկրորդական խնդիրները ներառում էին 14 տարբեր փորձեր, նավահանգստի զորավարժություններ և ավտոմատ վայրէջք։ Օլդրինը կատարել է երեք հաջող ելք դեպի բաց տիեզերք, որոնց ընթացքում մշակվել են տարբեր աշխատանքների տեղափոխման և կատարման հմտություններ, ինչպես նաև ելքերից մեկում կցվել է «Աջենա» կորպուսին։ Միացած պարանի օգնությամբ իրականացվել է «Ջեմինի-Աջենի» կապարի գրավիտացիոն կայունացում։ Թողարկման տևողությունը կազմել է 5 ժամ 30 րոպե։ Այս թռիչքը ապացուցել է, որ տիեզերագնացները կարող են արդյունավետ աշխատել բաց տիեզերքում։ Օլդրինը դարձել է առաջին մարդը, որը երեք անգամ դուրս է եկել բաց տիեզերք։

1967 թվականի նոյեմբերին Օլդրինը նշանակվել է «Ապոլոն» ծրագրով երրորդ օդաչուավոր թռիչքի կրկնօրինակ անձնակազմում, որը պետք է դառնար «Սատուրն-5» ՌՆ-ում առաջին արձակումը։ Անձնակազմի վերակազմավորումից հետո եղել է «Ապոլոն-8» նավի հրամանատարական մոդուլի օդաչուի կրկնօրինակը։ 1969 թվականի հունվարին նշանակվել է «Ապոլոն-11» տիեզերանավի լուսնային մոդուլի օդաչու։

1969 թվականի հուլիսի 21-ին Գրինվիչի ժամանակով Էդվին «Բազ» Օլդրինը դարձավ երկրորդ մարդը, ով ոտք դրեց մեկ այլ երկնային մարմնի վրա՝ մեկ կիլոմետրանոց զբոսանք կատարելով Լուսնի մակերևույթով։ Դա եղել է նրա չորրորդ ելքը դեպի անհոգ տարածություն, քան նա գերազանցել է իր նախորդ համաշխարհային ռեկորդը։ Մինչև «Ապոլոն-14» առաքելության թռիչքը Օլդրինը նաև առաջատար էր բաց տիեզերք դուրս գալու ընդհանուր ժամանակի առումով։ Առաջատարի դիրքը ելքերի քանակով ավելի երկար էր մնում՝ մինչև «Ապոլոն-15» առաքելությունը։ Ըստ բազմաթիվ լեգենդների՝ Օլդրինը միշտ ցանկացել է առաջինը ոտք դնել Լուսին^[20]։ Շատերը պնդում են, որ ի սկզբանե նրան խոստացել էին առաջին քայլը, սակայն տիեզերագնացների տեղակայման սխեմայի պատճառով մոդուլում ստիպված էին կանգ առնել Նիլ Արմսթրոնգի վրա. հաստիքացուցակով նա ավելի մոտ էր դուրս գալուն։ Ըստ նույն պատմության այլ տարբերակների՝ Արմսթրոնգն այդ իրավունքը ստացել է իր անհավանական համեստության պատճառով։ Կարծիք կա, որ ՆԱՍԱ-ն շահագրգռված էր, որ առաջին մարդը, ով ոտք է Լուսնի մակերևույթին, քաղաքացիական էր։ Այսպես թե այնպես, փառքի իր բաժինը Օլդրինն ստացել է. պաշտոնապես, առաջինը մակերեսի վրա հնչեցին Արմսթրոնգի խոսքերը՝ «Հյուսթոն, ասում է հանգստության ծովի բազան։ Արծիվը նստեց»։ Սակայն, անմիջապես դրանից առաջ  Բազը ասել է. «շփման լամպը վառվեց ... լավ, շարժիչը անջատված է»^[21]։

Բազ Օլդրինը Պրեսբիտերական եկեղեցու կողմնակից է։ Վայրէջքից հետո նա Երկրին հայտնեց. «Ես ուզում եմ օգտվել հնարավորությունից և խնդրել բոլոր նրանց, ովքեր լսում են ինձ, խորհել վերջին ժամերի իրադարձությունների մասին և շնորհակալություն հայտնել ամեն ձևով»։ Այդ ժամանակ Օլդրինը, օգտվելով երեցների Պրեսբիտերական եկեղեցու իրավունքներից, կարճ անձնական ժամերգություն և հաղորդության կատարեց։ Արմսթրոնգը, չհավատալով, հաղորդություն չի ստացել^[22]։

Հեռանալը ՆԱՍԱ-ից

right|thumb|200px|Օդուժի փորձարկող օդաչուների դպրոցի ղեկավար Օլդրինը կարիերան ՆԱՍԱ-ում ավարտել է 1971 թվականի հուլիսին։ ՆԱՍԱ-ից հեռանալուց հետո Օլդրինը նշանակվել է ԱՄՆ ՌՕՈՒ-ի փորձարկող օդաչուների դպրոցի ղեկավար Կալիֆոռնիայի Էդվարդս ռազմակայանում։ 1972 թվականի մարտին, օդուժում 21 տարվա ծառայությունից հետո, Օլդրինը հրաժարական տվեց։ Թռիչքի նախապատրաստման լարվածությունը և Լուսնի վրա իջնելու փաստի ցնցումը Օլդրինի վրա բացասական ազդեցություն են ունեցել։ Լուսին թռիչքի հետ համեմատելի նպատակներն այլևս չեն եղել։ Նրա մոտ դեպրեսիա է սկսվել, և նա սկսել է քիչ-քիչ խմել^[13]։ Արդյունքում նա ստիպված է եղել բուժվել Սան Անտոնիոյի հոսպիտալում։ Նրա ինքնակենսագրական գրքերը՝ «Վերադարձ երկիր» և «Հոյակապ դատարկություն», որոնք հրապարակվել են համապատասխանաբար 1973 և 2009 թվականներին, պատմում են ՆԱՍԱ-ից հեռանալուց հետո առաջին տարիներին կլինիկական դեպրեսիայի և ալկոհոլիզմի դեմ նրա պայքարի մասին։ Բազ Օլդրինի կյանքը զգալիորեն փոխվել է, երբ նա 1987 թվականին երրորդ անգամ ամուսնացել է Լոյս Քենոնի հետ։ ՆԱՍԱ-ից հեռանալուց հետո նա նախկինի պես զբաղվում է տիեզերքի յուրացման քարոզչությամբ։ 1972 թվականին հիմնադրել է Research and Engineering Consultants Inc. խորհրդատվական ընկերությունը և դարձել նրա նախագահը^[23]։ 1985 թվականին դարձել է Հյուսիսային Դակոտայի համալսարանին կից օդատիեզերական գիտության կենտրոնի պրոֆեսոր^[23]։ 1996 թվականին հիմնադրել է Starcraft Enterprise ընկերությունը Լագունա Բիչ քաղաքում և հանդիսանում է նրա նախագահը։ Օլդրինը նաև Space Adventures ընկերության տնօրենների խորհրդի անդամ է։

Cycler նավ

1985 թվականին Օլդրինը ՆԱՍԱ-ին առաջարկել է «ուղեծրային հյուրանոցներ» նախագիծը, որոնք թռչում են Երկրի և Մարսի միջև^[24]։ Այս նախագիծը կոչվում է Cycler, և դրա հիմնական ռազմավարական նպատակն է իրականացնել բեռնափոխադրումների և առաջին գաղութարարների փոխադրումները դեպի Մարս՝ կոմերցիոն նպատակով՝ տիեզերական զբոսաշրջության զարգացումը և տիեզերական հյուրանոցների ստեղծումը^[24]։ Օլդրինի խմբի նախագծի առանցքը էներգիայի անսպառ աղբյուր է՝ տիեզերական մարմինների գրավիտացիոն ուժերը, որոնք, համագործակցելով միմյանց հետ, կարող են «կառուցել» տիեզերական «հյուրանոցի» ուղեծիրը։ Մտահղացումն այն է, որ երբ տիեզերական տրանսպորտը հայտնվի երկրի կամ Մարսի գրավիտացիոն ուժերի գործողության գոտում, այն չի կանգնի, նրա արագությունը կնվազի, բայց վայրէջքը չպետք է իրականացվի։

ՆԱՍԱ-ի քննադատություն

thumb|200px|Բազ Օլդրինը 2009 թվականի փետրվարին2002 թվականին ԱՄՆ-ի նախագահ Ջորջ Բուշը Օլդրինին նշանակել է ամերիկյան օդատիեզերական արդյունաբերության զարգացման ուղիների որոշման հանձնաժողովի անդամ։ Իսկ 2003 թվականի դեկտեմբերին Նյու Յորք Թայմս թերթը հրապարակել էր Օլդրինի հոդվածը՝ քննադատելով ՆԱՍԱ-ին^[25]։ Դրանում նա մտահոգություն է հայտնել ՆԱՍԱ-ի տիեզերական ծրագրի հետագա զարգացման կապակցությամբ, ինչպես նաև առաջիկա երկու տասնամյակների ընթացքում ՆԱՍԱ-ի նպատակը հայտարարել Է Լուսին վերադառնալը, իսկ հետո Մարս թռիչքը։

Գրքեր

Բազ Օլդրինը մի քանի գրքերի հեղինակ է, որոնց թվում են՝ «Առաջինը Լուսնի վրա» (First on the Moon, 1970), «Վերադարձը Երկիր» (Return To Earth, 1973), «Մարդիկ Երկրից» (Men from Earth, 1989), «Հանդիպում Տիբեթի հետ» (Encounter with Tiber, 1996), «Վերադարձը» (The Return, 2000), «Հասնել Լուսին» (Reaching for the Moon, 2005) և «Առաքելություն դեպի Մարս։ Տիեզերքի ուսումնասիրության իմ տեսլականը» (Mission to Mars: My Vision for Space Exploration 2013):

Անձնական կյանք

Օլդրինը ամուսնացած եղել երեք անգամ։ Ջոան Արչերի հետ առաջին ամուսնությունից նա ունի երեք երեխա՝ Ջեյմս Մայքլ որդին, Ջենիս Ռոս դուստրը և Էնդրյու Ջոն որդին։ Երկրորդ կնոջ՝ Բեվերլի վան Զայլի հետ Օլդրինը ապրել է 12 տարի։ Իր երրորդ կնոջ՝ Լոյս Դրիգս Քեննոնի հետ նա ամուսնացել է 1988 թվականին՝ Սուրբ Վալենտինի տոնի օրը։ Օլդրինն ապահարզան Է ներկայացրել Լոյսի հետ 2011 թվականի հունիսի 15-ին Լոս Անջելեսում՝ վկայակոչելով «անհաշտ տարաձայնությունները», նրա փաստաբանի խոսքով^[26]։

Օլդրինը մասոնական նվիրում է անցկացրել «Մոնտկլեր» թիվ 144 (Նյու Ջերսի) օթյակում և դարձել մանսոնի վարպետ 1956 թվականի փետրվարի 21-ին^[16]։ 1971 թվականին պարգևատրվել է Նյու Յորքի նահանգի Մեծ օթյակով^[27]։

Դավադրության մեղադրանքներ

2002 թվականի սեպտեմբերի 9-ին, դավադրության տեսության կողմնակից Բարթ Սիբրելը փորձում էր ստիպել 72-ամյա Բազ Օլդրինին երդվել Աստվածաշնչին, որ 1969 թվականի հուլիսի 20-ին նա իսկապես վայրէջք է կատարել Լուսնի վրա։ Երդում տալուց հրաժարվելուց հետո Սիբրելը 72-ամյա Օլդրինին մեղադրել է այն բանում, որ նա երբեք Լուսնի վրա չի եղել և նրան անվանել է «վախկոտ և ստախոս»^[28] (միջադեպի տեսանյութը^[29]): Վետերանը վերջինիս պատասխանում է հարվածելով ծնոտին։ Բևեռլի Հիլզի ոստիկանությունը և դատախազությունը մերժել են Օլդրինի դեմ մեղադրանքները^[30]՝ համարելով, որ նա հրահրվել է։

• Ռազմական մրցանակներ.
  • ԱՄՆ ռազմաօդային ուժերի «Ակնառու ծառայության համար» մեդալ
  • «Պատվո Լեգիոն» շքանշան
  • Թռիչքի արժանիքի Երկու խաչ
  • Երեք օդային մեդալ
• ՆԱՍԱ-ի մրցանակներ.
  • Ակնառու ծառայության մեդալ
  • «Բացառիկ ծառայության» մեդալ
  • Երկու մեդալ «Տիեզերական թռիչքի համար»
  • ՆԱՍԱ-ի հետազոտական մրցանակ

Ներառված է տիեզերագնացների փառքի սրահում։

• Քաղաքացիական պարգևներ և տարբերանշաններ.
  • Ազատության նախագահական մեդալ
  • Collier Trophy ավիացիոն արդյունաբերության մրցանակ
  • Harmon Trophy-ի ավիագնացության բացառիկ նվաճումների միջազգային մրցանակ
• Օլդրինի պատվին կոչվել է լուսնի վրա խառնարան և աստերոիդ
• Օլդրինի անունը մտցվել Է ամերիկացի տիեզերագնացների Փառքի սրահ
• 1967 թվականին Օլդրինը ստացել է Գուստավ Ադոլֆի քոլեջի գիտությունների դոկտորի պատվավոր աստիճան
• 2003 թվականին Օլդրինը պարգև է ստացել Variety, the Children’s Charity բարեգործական կազմակերպության կողմից՝ «անսովոր ըմբռնման, կարեկցանքի և մարդկությանը նվիրվածության համար»
• Հեռուստատեսային ինդուստրիայում ունեցած ավանդի համար Բազ Օլդրինը Հոլիվուդի Հոլիվուդյան փառքի ծառուղիում աստղի է արժանացել
• 2009 թվականին նախագահ Օբամայի հրամանագրով «Ապոլոն-11»-ի անձնակազմի հետ միասին պարգևատրվել է ԱՄՆ-ի Կոնգրեսի Ոսկե մեդալով
• 2010 թվականին Օլդրինը իններորդ տեղն Է զբաղեցրել տիեզերական հերոսների (ինչպես իրական, այնպես էլ հորինված) ցուցակում, որը կազմվել է 2010 թվականին Space Foundation ամերիկյան կազմակերպության կողմից^[31]

Բացի այդ, Օլդրինը պարգևատրվել է աշխարհի շատ երկրների բարձրագույն պետական պարգևներով։

• Բազի մայրը աղջիկների մեջ կրել Է Մուն ազգանունը (անգլ. Moon, Լուսին)^[32]։
• Բազ Օլդրինն այդպես է բացատրել լրագրողներին տված հարցազրույցում, թե ինչու է տիեզերագնաց Ալան Շեփարդը դարձել տիեզերքում առաջին ամերիկացին. «Ընդհանրապես, -ասել է նա, -ուզում էին ուղարկել կապիկին, բայց ՆԱՍԱ-ում կենդանիների իրավունքների պաշտպանությանն ուղղված բազմաթիվ նամակներ եկան, իսկ Շեպարդի պաշտպանությանը ոչ մի նամակ չեկավ։ Եվ ահա նա թռավ»^[33]
• Նույնիսկ հրաժարականից հետո Օլդրինը շատ ակտիվ հետաքրքրվում է տիեզերական ծրագրով, մասնակցում է բանավեճերին։ 2008 թվականին նա քննադատել է գիտության ֆանտաստիկայի ժամանակակից հեղինակներին այն բանի համար, որ նրանք դադարել են ուշադրություն դարձնել տիեզերքին^[34]։
• Օլդրինը Լուսնի վրա կատարել է առաջին (և առայժմ միակ) եկեղեցական ժամերգությունը, իհարկե, կրճատ տեսքով^[35]։

Մասնակցություն կինոնախագծերին

• Առաջին անգամ հեռուստաֆիլմում նկարահանվել է 1976 թվականին՝ «Գլխարկի տակ» կինոնկարում
• Նկարահանվել է «Տրանսֆորմերներ 3» ֆիլմում իր իսկ էպիզոդիկ դերում։
• Նկարահանվել է «Մեծ պայթյունի տեսությունը» կատակերգական հեռուստասերիալի 6-րդ եթերաշրջանի 5-րդ սերիայում։
• Նա նկարահանվել է «Համարներ» հեռուստասերիալի 3-րդ եթերաշրջանի 11-րդ սերիայում
• Կամեո ճապոնական Space Brothers լիամետրաժ ֆիլմում^[36]։

Օլդրինի դերում տարբեր ֆիլմերում նկարահանվել են հետևյալ դերասանները.

• Քլիֆ Ռոբերթսոնը 1976 թվականի «Վերադարձ Երկիր» հեռուստաֆիլմում (անգլ.՝ Return to Earth): Օլդրինը Ռոբերթսոնին օգնել է աշխատել դերի վրա
• Լարրի Ուիլյամսը 1995 թվականի «Ապոլոն-13» ֆիլմում
• Քսանդեր Բերկլին 1996 թվականի հեռուստատեսային «Ապոլոն-11» դոկուդրամայում
• Բրայան Քրենսթոնը 1998 թվականի մինի-սերիալում՝ «Երկրից դեպի Լուսին» և 2005 թվականի վավերագրական ֆիլմում՝ Magnificent Desolation: Walking on the Moon 3D
• Ջեյմս Մարսերսը 2009 թվականի «Նպատակը լուսինն է» հեռուստաֆիլմում
• Կորի Տակերը 2011 թվականի «Տրանսֆորմերներ 3. Լուսնի մութ կողմը» ֆիլմում
• Կորի Սթոլը 2018 թվականի «Առաջին մարդը» Ֆիլմում

«Խաղալիքների պատմություն» ֆրանշիզայի հերոս Բազ Լայթերն անվանվել է Օլդրինի պատվին։

• Официальный сайт Базза Олдрина(անգլ.)
• Биография Олдрина на сайте NASA(անգլ.)
• Видеоинтервью с Баззом Олдрином(անգլ.)
• Buzz Aldrin’s moon landing memories. ВВС News(անգլ.)
• Генеалогическое древо Олдрина(անգլ.)

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Բազ Օլդրին» հոդվածին։