ଚକ୍ରବର୍ତ୍ତୀ ସମ୍ରାଟ ଭରତ (ଯାହାଙ୍କ ନାମରୁ ଭାରତର ନାମ ‘ଭାରତବର୍ଷ’ ଦିଆଯାଇଥିଲା) କୈଳାସ ପର୍ବତରେ ନିର୍ବାଣ ପ୍ରାପ୍ତ କରିଥିଲେ ।[୧] କୈଳାସ ପର୍ବତ ବା କୈଳାସଗିରି ବା କେବଳ କୈଳାସ (ଇଂରାଜୀରେ Mount Kailash ବା Kailasa ; ତିବ୍ବତୀୟ ଭାଷାରେ କାଂରିଂପୋଛେ ଗାଂଗ୍ ରିଂପୋଛେ ; གངས་རིན་པོ་ཆེ) ଚୀନର ସ୍ୱୟଂଶାସିତ ତିବ୍ବତ ଅଞ୍ଚଳସ୍ଥ ଟ୍ରାନ୍ସହିମାଳୟ ପର୍ବତମାଳାର ଏକ ପର୍ବତଶୃଙ୍ଗ । ସମୁଦ୍ରପତନରୁ କୈଳାସର ଉଚ୍ଚତା ୬୬୩୮ ମିଟର (୨୧୭୭୮ ଫୁଟ) ।
ମାନସରୋବର ହ୍ରଦ ଓ ରାକ୍ଷାସତାଲ ହ୍ରଦ ନିକଟରେ ଏହି ପର୍ବତ ଅବସ୍ଥିତ । ଏହି ପର୍ବତ ଆଖପାଖରୁ ସିନ୍ଧୁ , ବ୍ରହ୍ମପୁତ୍ର , ଶତଲେଜ, କର୍ଣ୍ଣାଳୀ (ଘାଘରା) ପ୍ରଭୃତି ନଦୀ ନିଃସୃତ ହୋଇଛନ୍ତି । ହିନ୍ଦୁ , ବୌଦ୍ଧ , ଜୈନ ଓ ବୋନ ଧର୍ମରେ କୈଳାସ ପର୍ବତକୁ ଅତି ପବିତ୍ର ବୋଲି ବିଶ୍ୱାସ ରହିଛି ।
ନାମକରଣର ଇତିହାସ ସଂସ୍କୃତ ଭାଷାରେ ଏହି ପର୍ବତର ନାମ କୈଳାସଃ ବା କୈଳାଶଃ ।[୨] [୩] କେଳାସ ରୁ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥିବା ସମ୍ଭବପର ।[୪] [୫] କୈ ଲା ସା ବୋଲି ଏକ ଶବ୍ଦ ସ୍ଥାନ ପାଇଛି ଯାହା ସଂସ୍କୃତ ଶବ୍ଦରୁ ଉଦ୍ଧୃତ ।[୬]
ସାମାନ୍ୟ ତିବ୍ବତୀୟ ଭାଷାରେ କୈଳାସ ପର୍ବତର ନାମ ହେଲା – ଗାଂଗ୍ ରିଂପୋଛେ (གངས་རིན་པོ་ཆེ)। ତିବ୍ବତୀୟ ଭାଷାରେ ଗାଂଗ୍ ଶବ୍ଦର ଅର୍ଥ ହେଲା ହିମାବୃତ ଶୃଙ୍ଗ ବା ତୁଷାରାଚ୍ଛନ୍ନ ଶୃଙ୍ଗ ଏବଂ ରିଂପୋଛେ ଶବ୍ଦର ଅର୍ଥ ହେଲା ମୂଲ୍ୟବାନ । ତେଣୁ ଗାଂଗ୍ ରିଂପୋଛେ ଅର୍ଥ ‘ହିମାବୃତ ଶୃଙ୍ଗଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ମୂଲ୍ୟବାନ ମଣି (ଶ୍ରେଷ୍ଠ)’ ବୋଲି ବୁଝିବାକୁ ହେବ । ଏଲିସ୍ ଆଲ୍ବିନିଆ କୈଳାସର ଅନେକ ନାମ ଓ ବିଭିନ୍ନ ଧାର୍ମିକ ବିଶ୍ୱାସରେ ସେମାନଙ୍କ ମହତ୍ତ୍ୱ ବର୍ଣ୍ଣନା କରିଛନ୍ତି :
"ତିବ୍ବତୀୟ ବୌଦ୍ଧମାନେ କୈଳାସକୁ “କାଂଗ୍ରି ରିଂପୋଛେ” (ମୂଲ୍ୟବାନ ହିମାବୃତ ପର୍ବତ) ବୋଲି କୁହନ୍ତି । ବୋନ ଲେଖାମାନଙ୍କରେ କୈଳାସକୁ ‘ଜଳର ପୁଷ୍ପ’, ‘ସମୁଦ୍ରଜଳର ପର୍ବତ’, ‘୯ ସୋପାନବିଶିଷ୍ଟ ସ୍ୱସ୍ତିକା ପର୍ବତ’ ବୋଲି ବର୍ଣ୍ଣନା କରାଯାଇଛି । ହିନ୍ଦୁମାନେ କୈଳାସ ପର୍ବତକୁ ମହାଦେବ ଶିବଙ୍କ ଆବାସସ୍ଥଳୀ ବୋଲି ବିଶ୍ୱାସ କରନ୍ତି । ଜୈନମାନେ ବିଶ୍ୱାସ କରନ୍ତି ଯେ ତାଙ୍କର ପ୍ରଥମ ଧର୍ମଗୁରୁ କୈଳାସରେ ଜ୍ଞାନାଲୋକ ପ୍ରାପ୍ତ କରିଥିଲେ । ବୌଦ୍ଧଙ୍କ ପାଇଁ କୈଳାସ ସମଗ୍ର ବ୍ରହ୍ମାଣ୍ଡର ନାଭି ଓ ବୋନ ଧର୍ମୀଙ୍କ ପାଇଁ କୈଳାସ ହେଲା ଆକାଶର ଦେବୀ ସିପାଇମେନଙ୍କ ଆବାସସ୍ଥଳ ।"[୭]
ଝାଂଗ୍ ଝୁଆଂଗ୍ ଭାଷାରେ କୈଳାସ ପର୍ବତର ଆଉ ଏକ ନାମ ହେଲା ତି ସେ ପର୍ବତ । ଏହି ନାମଟି ସେହି ଭାଷାର ଶବ୍ଦ ତି ତ୍ସେ ରୁ ଗୃହୀତ, ଯାହାର ଅର୍ଥ ହେଲା “ଜଳ ଶୃଙ୍ଗ” ବା “ନଦୀ ଶୃଙ୍ଗ” । ଏହି ପର୍ବତରୁ ପୌରାଣିକ ସିଂହ ସ୍ରୋତ, ମୟୂର ସ୍ରୋତ ଏବଂ ହସ୍ତୀ ସ୍ରୋତ ବାହାରିଥିବାରୁ ଏପରି ନାମ ରଖାଯାଇଛି । ପ୍ରକୃତରେ କୈଳାସ ନିକଟସ୍ଥ ମାନସରୋବର ଅଞ୍ଚଳରୁ ସିନ୍ଧୁ ନଦୀ, ୟାରଲୁଂ ତ୍ସାଙ୍ଗପୋ ନଦୀ , ଝେଲମ ନଦୀ ଓ ଘାଘରା ନଦୀ ବାହାରିଛନ୍ତି ।[୮]
ଭୂବିଜ୍ଞାନ ଉପଗ୍ରହରୁ ଉତ୍ତୋଳିତ ଚିତ୍ରରେ କୈଳାସ ପର୍ବତ, ମାନସରୋବର ହ୍ରଦ (ଡାହାଣ) ଏବଂ ରାକ୍ଷସତାଲ ହ୍ରଦ (ବାମ) କୈଳାସ ପର୍ବତ ଏବଂ ସିନ୍ଧୁ ନଦୀର ଉତ୍ପତ୍ତି ସ୍ଥଳର ଭୂବୈଜ୍ଞାନିକ ଅଧ୍ୟୟନରୁ ଏଠାକାର ଶିଳା କ୍ରିଟେସିୟସ୍ କଳ୍ପରୁ ନେଇ ସେନୋଜୋଇକ୍ କଳ୍ପ ସମୟର ବୋଲି ଅନୁମାନ କରାଯାଉଛି । ଏହି ଅଞ୍ଚଳରେ ସ୍ତରୀଭୂତ ଶିଳା ପ୍ରମୁଖ ଉପାଦାନ ହୋଇଥିବା ବେଳେ ସ୍ଥାନେ ସ୍ଥାନେ ଆଗ୍ନେୟ ଶିଳା ମଧ୍ୟ ପରିଲକ୍ଷିତ ହୋଇଥାଏ । କୈଳାସ ପର୍ବତ ଏକ ବୃହତ ମୁଗୁନି ପଥର ଭିତ୍ତି ଉପରେ ଦଣ୍ଡାୟମାନ । ଟେଥିଜ୍ ସାଗର ପୋତି ହେବା ପରେ ସେଠାରେ ସେନୋଜୋଇକ୍ କାଳରୁ ରହିଥିବା ସାମୁଦ୍ରିକ ଚୂନପଥର କୈଳାସର ଶୈଳସଜ୍ଜାର ଅଂଶ ପାଲଟିଯାଇଛି । ଭାରତୀୟ ପ୍ଲେଟ୍ ଏସୀୟ ପ୍ଲେଟ୍ ସହ ଧକ୍କା ପୂର୍ବରୁ ଏହି ସ୍ତରୀଭୂତ ଶିଳାଗଣ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥିଲେ ।[୯] [୧୦]
ଧାର୍ମିକ ମହତ୍ତ୍ୱ କୈଳାସରେ ଶିବ ନିଜ ପରିବାର (ପାର୍ବତୀ , ଗଣେଶ ଓ କାର୍ତ୍ତିକେୟଙ୍କ ସହ ବିଦ୍ୟମାନ ରହିଥିବାର ଏକ ଚିତ୍ର ହିନ୍ଦୁ ଧର୍ମ ରାବଣର କୈଳାସ ପର୍ବତ ଉପାଡ଼ିବାର ଅପଚେଷ୍ଟା, କୈଳାସରେ ଶିବ , ପାର୍ବତୀ , ଗଣେଶ ଓ କାର୍ତ୍ତିକେୟ ଉପସ୍ଥିତ ଏବଂ ଅନ୍ୟ ଦେବାଦେବୀମାନେ ସ୍ୱର୍ଗରୁ ସବୁ ଘଟଣା ଦେଖୁଥିବା ଦର୍ଶାଯାଇଛି । ଏହି ମୂର୍ତ୍ତି ଏଲୋରା ଗୁମ୍ଫାର ଗୁମ୍ଫା କ୍ରମାଙ୍କ-୨୯ରେ ରହିଛିକୈଳାସ ପର୍ବତ ଉପରେ ମହାଦେବ ଶିବ ନିଜ ପତ୍ନୀ ମାତା ପାର୍ବତୀ , ଦୁଇ ପୁତ୍ର ଗଣେଶ ଓ କାର୍ତ୍ତିକେୟଙ୍କ ସହ ବାସ କରନ୍ତି ବୋଲି ହିନ୍ଦୁ ଧର୍ମାବଲମ୍ବୀମାନେ ବିଶ୍ୱାସ କରନ୍ତି ।
ଲେଖକ ଚାର୍ଲସ୍ ଆଲେନ୍ ବିଷ୍ଣୁ ପୁରାଣରେ କୈଳାସ ପର୍ବତ ବିଷୟରେ ବର୍ଣ୍ଣନା ରହିଥିବା କଥା ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । ବିଷ୍ଣୁପୁରାଣରେ କୈଳାସର ଚାରି ପାର୍ଶ୍ୱକୁ ସ୍ଫଟିକ, ରୁବି, ସୁନା ଓ ଲାପିସ୍ ଲାଜୁଲିରେ ଗଠିତ ବୋଲି ସେ ଲେଖିଛନ୍ତି ।[୧୧] [୧୧]
ରାବଣାନୁଗ୍ରହ ପୌରାଣିକ ଗଳ୍ପରେ କୈଳାସ ପର୍ବତର ଉଲ୍ଲେଖ ରହିଛି । ଶିବଭକ୍ତ ରାବଣ ମହାଦେବଙ୍କୁ ସପରିବାର ଲଙ୍କାକୁ ସ୍ଥାନାନ୍ତରିତ ହେବାକୁ ପ୍ରାର୍ଥନା କରିଥିଲା । ଶିବ ଏହାକୁ ଅଗ୍ରାହ୍ୟ କରନ୍ତେ ରାବଣ କୈଳାସ ପର୍ବତ ଉପାଡ଼ି ଦେବାକୁ ଉଦ୍ୟମ କରିଥିଲା । ରାବଣର ଗର୍ବ ଭାଙ୍ଗିବା ପାଇଁ ଶିବ ନିଜ ପାଦର ବୁଢ଼ାଆଙ୍ଗୁଠିରେ କୈଳାସ ଓ ତାହାକୁ ଧରିଥିବା ରାବଣକୁ ଦବାଇ ରଖିଲେ ।[୧୨] [୧୩] [୧୪] ହିମାଳୟକୁ ପର୍ବତଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଶ୍ରେଷ୍ଠ ବୋଲି କୁହାଯାଇଛି । ଶ୍ରୀମଦ ଭଗବତ ଗୀତା ରେ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣ ନିଜକୁ ସମସ୍ତ ପର୍ବତଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ କୈଳାସ (ମେରୁ) ବୋଲି କହିଛନ୍ତି । ରାମାୟଣ କାବ୍ୟର କିସ୍କିନ୍ଧା କାଣ୍ଡ ଓ ବାଳ କାଣ୍ଡରେ ଏବଂ ମହାଭାରତ କାବ୍ୟର ଭୀଷ୍ମ ପର୍ବ, ଦ୍ରୋଣ ପର୍ବ, ବନ ପର୍ବ ଓ ଅନୁଶାସନ ପର୍ବରେ କୈଳାସ ପର୍ବତର ଉଲ୍ଲେଖ ରହିଛି । ଏହା ବ୍ୟତୀତ କବୀର ଙ୍କ ଗୀତ ଓ ଆଦି ଶଙ୍କରାଚାର୍ଯ୍ୟଙ୍କ ଚନ୍ଦ୍ରଶେଖର ଅଷ୍କକରେ ମଧ୍ୟ କୈଳାସର ଉଲ୍ଲେଖ ରହିଛି । [୧୫]
ଜୈନ ଧର୍ମ ଋଷଭନାଥ କୈଳାସରେ ନିର୍ବାଣ ପ୍ରାପ୍ତ କରିଥିଲେ ଜୈନ ଶାସ୍ତ୍ର ଅଷ୍ଟପଦ ଅନୁସାରେ ପ୍ରଥମ ଜୈନ ତୀର୍ଥଙ୍କର ଋଷଭନାଥଙ୍କୁ କୈଳାସସଂଲଗ୍ନ ପର୍ବତରେ ମୋକ୍ଷପ୍ରାପ୍ତି ହୋଇଥିଲା ।[୧୬] [୧୭]
ଜୈନ କଥା ଅନୁସାରେ ଶେଷ (୨୪ତମ) ତୀର୍ଥଙ୍କର ବର୍ଦ୍ଧମାନ ମହାବୀରଙ୍କ ଜନ୍ମ ପରେ ଇନ୍ଦ୍ର ମହାବୀରଙ୍କ ମାତା ତ୍ରିଶାଳାଙ୍କୁ ଗଭୀର ନିଦ୍ରାରେ ଶୁଆଇ ଦେଇ ମହାବୀରଙ୍କୁ ଧରି ମେରୁ ପର୍ବତର ଶିଖରକୁ ଚାଲି ଯାଇଥିଲେ । ସେଠାରେ ମହାବୀରଙ୍କୁ ସ୍ନାନ କରାଇ ଅଭିଷିକ୍ତ କରାଯାଇଥିଲା ।[୧୮] [୧୯]
ବୌଦ୍ଧ ଧର୍ମ ଥଂଗ୍କା କଳାରେ କୈଳାସ ପର୍ବତ ବୌଦ୍ଧ ଶାସ୍ତ୍ରମାନଙ୍କରେ କୈଳାସ ପର୍ବତକୁ “ମେରୁ ପର୍ବତ” ବୋଲି କୁହାଯାଇଛି । ବୌଦ୍ଧ ସଂସ୍କୃତିରେ କୈଳାସ ଏକ ମୁଖ୍ୟ ତୀର୍ଥସ୍ଥଳ ଭାବେ ପରିଗଣିତ ।[୨୦]
ବଜ୍ରଯାନ ବୌଦ୍ଧ ଧର୍ମାବଲମ୍ବୀମାନେ କୈଳାସକୁ ଚକ୍ରସମ୍ବର ବୁଦ୍ଧଙ୍କ (ବା ଡେମଚୋକ) ଆବାସସ୍ଥଳୀ ବୋଲି ବିଶ୍ୱାସ କରନ୍ତି ।[୨୧]
ଖ୍ରୀଷ୍ଟାବ୍ଦ ୭ମ-୮ମ ଶତାବ୍ଦୀରେ ତିବ୍ବତ ଅଞ୍ଚଳରେ ବୌଦ୍ଧ ଧର୍ମର ପ୍ରଚାର ଓ ପ୍ରସାରର ଶ୍ରେୟ ପଦ୍ମସମ୍ଭବ ତନ୍ତ୍ର ପରମ୍ପରାକୁ ଦିଆଯାଏ ଓ ଏହି ପରମ୍ପରାର ଅନେକ ପୀଠ କୈଳାସରେ ବିକ୍ଷିପ୍ତ ଭାବରେ ରହିଛନ୍ତି ।[୨୨]
ଏକ ଲୋକକଥାନୁସାରେ, ବଜ୍ରଯାନ ତାନ୍ତ୍ରିକ ମିଳାରେପା (ଆନୁମାନିକ ୧୦୫୨ରୁ ୧୧୩୫) ବୋନ ତାନ୍ତ୍ରିକ ନାରୋ ବୋଞ୍ଚୁଂଗଙ୍କୁ ଆହ୍ୱାନ ଦେବା ପାଇଁ ତିବ୍ବତରେ ପହଞ୍ଚିଥିଲେ । ଉଭୟ ତାନ୍ତ୍ରିକ ଏକ ତନ୍ତ୍ରଯୁଦ୍ଧରେ ମାତିଗଲେ କିନ୍ତୁ କେହି ବିଜୟଲାଭ କରିପାରିଲେ ନାହିଁ । ଯିଏ ସର୍ବ ପ୍ରଥମେ କୈଳାସ ପର୍ବତ ଉପରକୁ ଚଢ଼ିପାରିବ ତାକୁ ବିଜୟୀ ଘୋଷିତ କରାଯିବ ବୋଲି ସ୍ଥିର କରାଗଲା । ନାରୋ ବୋଞ୍ଚୁଂଗ୍ ନିଜ କୁହୁକ ଢୋଲ ଉପରେ ବସି କୈଳାସ ଆରୋହଣ କରିବା ଆରମ୍ଭ କଲେ । ମିଳାରେପା କିନ୍ତୁ ଧ୍ୟାନମଗ୍ନ ବସି ରହିବା ତାଙ୍କ ସମର୍ଥକଙ୍କୁ ଆଶ୍ଚର୍ଯ୍ୟାନ୍ୱିତ କରିଥିଲା । ନାରୋ ବୋଞ୍ଚୁଂଗ୍ ଶିଖରକୁ ପହଞ୍ଚିବାକୁ ଆଉ ଅଳ୍ପ ବାଟ ଥିବା ବେଳେ ହଠାତ୍ ମିଳାରେପା ସୂର୍ଯ୍ୟକିରଣଙ୍କୁ ନିଜ ବାହନ କରି ତୁରନ୍ତ ଶିଖରକୁ ଚଢ଼ିଯାଇଥିଲେ ଓ ବିଜୟୀ ହୋଇଥିଲେ । ସେ କୈଳାସ ଉପରେ କିଛି ତୁଷାର ଛିଞ୍ଚି ଦେଇଥିଲେ ଯାହାକୁ ବୋନ୍ରି କୁହାଯାଏ ଓ ଏହି ଅଞ୍ଚଳ ସହିତ ରହିଥିବା ବୋନ୍ପୋ ସମ୍ପର୍କକୁ ପୃଷ୍ଠପୋଷକତା ପ୍ରଦାନ କରିଥାଏ ।[୨୩] [୨୪] [୨୫]
ବୋନ ଧର୍ମ ତିବ୍ବତରେ ଜାତ ବୋନ ଧର୍ମରେ ରହସ୍ୟମୟ କୈଳାସକୁ "ନଅ ତଳବିଶିଷ୍ଟ ସ୍ୱସ୍ତିକା ପର୍ବତ" ଓ ଜଗତର ଅକ୍ଷ “ତାଗ୍ଜିଗ୍ ଓଲ୍ମୋ ଲୁଂଗ୍ ରିଂଗ୍” ବୋଲି କୁହାଯାଏ ।
କୈଳାସ ପର୍ବତ ତୀର୍ଥଯାତ୍ରା ତୀର୍ଥଙ୍କର ଋଷଭନାଥଙ୍କୁ ପୂଜା କରୁଥିବା ଜୈନ ତୀର୍ଥଯାତ୍ରୀ ହଜାର ବର୍ଷରୁ ରହି ଆସିଥିବା ପରମ୍ପରା ଅନୁଯାୟୀ ପ୍ରତିବର୍ଷ ବହୁ ସଂଖ୍ୟକ ତୀର୍ଥଯାତ୍ରୀ କୈଳାସ ଅଭିମୁଖେ ଯାତ୍ରା କରିଥାନ୍ତି । ଅନେକ ଧର୍ମାବଲମ୍ବୀ ତୀର୍ଥଯାତ୍ରୀ ବିଶ୍ୱାସ କରନ୍ତି ଯେ ଚାଲି ଚାଲି କୈଳାସ ପର୍ବତର ପ୍ରଦକ୍ଷିଣା କଲେ ସୌଭାଗ୍ୟ ଲାଭ ହୋଇଥାଏ । ହିନ୍ଦୁ ଓ ବୌଦ୍ଧମାନେ ଘଣ୍ଟାକଣ୍ଟା ଦିଗରେ ଏବଂ ଜୈନ ଓ ବୋନମାନେ ଘଣ୍ଟାକଣ୍ଟା ବିପରୀତ ଦିଗରେ ପ୍ରଦକ୍ଷିଣା କରିଥାନ୍ତି ।[୨୬]
କୈଳାସର ପରିକ୍ରମା ପଥ ୫୨ କିଲୋମିଟର ଦୀର୍ଘ । କିଛି ତୀର୍ଥଯାତ୍ରୀଙ୍କ ଅନୁସାରେ ଗୋଟିଏ ଦିନରେ ଏହି ପରିକ୍ରମା ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ହେବା ଉଚିତ । କିନ୍ତୁ ଗୋଟିଏ ଦିନରେ ଓ ନିମ୍ନ ତାପମାତ୍ରାରେ ଏହି ପରିକ୍ରମା କରିବା ଆଦୌ ସରଳ କାର୍ଯ୍ୟ ନୁହେଁ । ଉତ୍ତମ ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟାବସ୍ଥାରେ ଥିବା ଜଣେ ମନୁଷ୍ୟ ୧୫ ଘଣ୍ଟା ଚାଲିଲେ ଏହି ପ୍ରଦକ୍ଷିଣା ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ହୋଇପାରେ । ବନ୍ଧୁର ପଥ, ଉଚ୍ଚତା ବେମାରୀ ଓ ଅସହ୍ୟ ଥଣ୍ଡା ଓ କାଲୁଆ ପବନ ସତ୍ତ୍ୱେ କିଛି ଭକ୍ତ ଏହି ପ୍ରଦକ୍ଷିଣା ପୂର୍ଣ୍ଣ କରିବାରେ ସମର୍ଥ ହୋଇଥାନ୍ତି । ଆଉ କିଛି ଭକ୍ତ ପଥସାରା ଆଣ୍ଠୁରେ ବସି ସାଷ୍ଟାଙ୍ଗ ପ୍ରଣାମ କରି ପ୍ରଦକ୍ଷିଣା କରନ୍ତି ଯାହା ଅଧିକ କଷ୍ଟଦାୟକ । ଏପରି କରିବାକୁ ଅତି କମରେ ଚାରି ସପ୍ତାହ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଶାରୀରିକ କଷ୍ଟ ଭୋଗ କରିବାକୁ ପଡ଼ିଥାଏ । କୈଳାସ ପର୍ବତ ନିକଟରେ ପହଞ୍ଚିବା ପାଇଁ ତିବ୍ବତୀୟ ହିମାଳୟ ର ଦୁର୍ଗମ୍ୟ ପଥ ଓ ଅସହ୍ୟ ଜଳବାୟୁ ଅତିକ୍ରମ କରିବାକୁ ପଡ଼ିଥାଏ । ଆଧୁନିକ କାଳରେ ଯାତ୍ରାପଥରେ ତୀର୍ଥଯାତ୍ରୀଙ୍କ ବସିବା ଓ ଶୋଇବା ପାଇଁ ବିଶ୍ରାମ ସ୍ଥାନ, ମେଜ, ରିଫ୍ରେସମେଣ୍ଟ୍ କିଓସ୍କ ଆଦି ସ୍ଥାପିତ ହୋଇଛି । ଯେହେତୁ ସବୁ ଧର୍ମ ପାଇଁ କୈଳାସ ଏକ ପବିତ୍ର ସ୍ଥଳ, ତେଣୁ ଏହା ଉପରେ ପାଦ ଦେବା ସବୁ ଧର୍ମରେ ମହାପାପ ବୋଲି କୁହାଯାଇଛି । କୈଳାସରୁ ସ୍ୱର୍ଗକୁ ପାହାଚ (ସୋପାନ) ରହିଥାଏ ବୋଲି ଲୋକେ ବିଶ୍ୱାସ କରନ୍ତି ।
ବିଭିନ୍ନ ସ୍ତୁପର ପୃଷ୍ଠଭୂମିରେ କୈଳାସ ପର୍ବତ ଭାରତ-ଚୀନ ସୀମା ବିବାଦ ଯୋଗୁଁ ୧୯୫୪ରୁ ନେଇ ୧୯୭୮ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ କୈଳାସ ଯାତ୍ରା ସ୍ଥଗିତ ରହିଥିଲା । ପରବର୍ତ୍ତୀ ସମୟରେ ଭାରତୀୟ ତୀର୍ଥଯାତ୍ରୀଙ୍କ ପାଇଁ କୈଳାସ ଯାତ୍ରା ପୁଣି ଖୋଲାଗଲା । କିନ୍ତୁ ପୂର୍ବ ତୀର୍ଥ ସଡ଼କ ପରିବର୍ତ୍ତେ ହିମାଳୟର ଅତି ଦୁର୍ଗମ୍ୟ ପଥରେ ଭାରତୀୟ ଓ ଚୀନୀ ସେନାଙ୍କ ଗୋଚରରେ ପଦଚାରଣ କରି କିମ୍ବା କାଠମାଣ୍ଡୁରୁ ଲାସା ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ବିମାନରେ ଓ ଲାସାରୁ ଆଗକୁ ଗାଡ଼ିରେ ଯିବାର ବ୍ୟବସ୍ଥା କରାଗଲା । ଚାରି ଦିନର ଏହି ଯାତ୍ରା ପରେ ସମୁଦ୍ରପତନରୁ ୪୬୦୦ ମିଟର ଉଚ୍ଚତାରେ ଥିବା ଡାର୍ଚେନରେ ବିଭିନ୍ନ ପାନ୍ଥନିବାସରେ ରହିବାକୁ ପଡ଼େ । ତୀର୍ଥଯାତ୍ରୀ ନିଜ ତମ୍ବୁରେ ମଧ୍ୟ ବିଶ୍ରାମ କରନ୍ତି । ୧୯୯୭ ମସିହାରେ ସ୍ୱିସ୍ ଙ୍ଗାରି କୋର୍ସୁମ୍ ଫାଉଣ୍ଡେସନଦ୍ୱାରା ଏଠାରେ ଏକ କ୍ଷୁଦ୍ର ଚିକିତ୍ସାଳୟ ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରାଯାଇଥିଲା ।
କୈଳାସର ପରିକ୍ରମା ପଥ ଏହାର ଉଦ୍ୟାନର ଏକ ଅଂଶ । ଏହା ଚାରିପଟେ ପାଦରେ, କୁଜି ଘୋଡ଼ା ବା ଗୃହପାଳିତ ୟାକ୍ ପିଠିରେ ବସି ପୂର୍ଣ୍ଣ କରାଯାଏ । ଚାଲି ପରିକ୍ରମା କରିବା ପାଇଁ ୧୫୦୦୦ ଫୁଟ ଉଚ୍ଚତାରୁ ଆରମ୍ଭ କରି, ଟାର୍ବୋଚେ ଧ୍ୱଜସ୍ତମ୍ଭ ଅତିକ୍ରମ କରି ଡ୍ରୋଲ୍ମା ଗିରିପଥ (୧୮୨୦୦ ଫୁଟ ଉଚ୍ଚତା) ଦେଇ ଯିବାକୁ ହୋଇଥାଏ । ବାଟରେ ଦୁଇ ରାତି କଟାଇବାକୁ ପଡ଼େ । ଏହି ପଥରେ ଯିବାବେଳେ ଦୂରରୁ ଗୌରୀ କୁଣ୍ଡକୁ ଦେଖିହେବ ।
ଜୀବଜନ୍ତୁ କୈଳାସ ପର୍ବତ ନିମ୍ନ ଭାଗରେ କିଆଂଗ୍ (ବନ୍ୟ ଗଧ), ତିବ୍ବତୀୟ ଆଣ୍ଟିଲୋପ, ବନ୍ୟ ୟାକ୍, ହଂସ, କଳାବେକିଆ ବଗ ପ୍ରଭୃତି ଜୀବଜନ୍ତୁ ପରିଲକ୍ଷିତ ହୁଅନ୍ତି ।[୨୭]
ପର୍ବତାରୋହଣ ସୂର୍ଯ୍ୟ କିରଣରେ ଉଦ୍ଭାସିତ କୈଳାସର ଉତ୍ତର ମୁଖ କୈଳାସକୁ ଯିବା ରାସ୍ତାରେ ଥିବା ପାର୍ବତୀ କୁଣ୍ଡ ବା ଗୌରୀ କୁଣ୍ଡ ପୁଷ୍କରିଣୀ ଧାର୍ମିକ ବିଶ୍ୱାସ ଯୋଗୁଁ କୈଳାସ ପର୍ବତରେ ଆରୋହଣ କରାଯାଏନାହିଁ । ୧୯୨୬ ମସିହାରେ ହ୍ୟୁଗ୍ ରଟଲେଜ୍ କୈଳାସ ପର୍ବତର ଉତ୍ତର ପଟର ଅନୁଶୀଳନ କରିଥିଲେ । ୬୦୦୦ ଫୁଟ (୧୮୦୦ ମିଟର) ଉଚ୍ଚ ଏହି ପଟରୁ ଆରୋହଣ ଅତି କଷ୍ଟକର ବୋଲି ସେ ଅନୁମାନ କରିଥିଲେ ।[୨୮] [୨୯] “କେବଳ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ପାପମୁକ୍ତ ବ୍ୟକ୍ତି କୈଳାସକୁ ଚଢ଼ିପାରିବ । ତା’କୁ କୈଳାସର ବରଫାବୃତ ଚଟ୍ଟାଣ କଷ୍ଟକରି ଚଢ଼ିବାର ଆବଶ୍ୟକତା ନଥିବ । ସେ ପକ୍ଷୀଟିଏ ହୋଇ କୈଳାସର ଶିଖରକୁ ଉଡ଼ିଯିବ ।“ [୩୦] ଚୀନ ସରକାର ୧୯୮୦ ଦଶନ୍ଧିରେ ରାଇନହୋଲ୍ଡ ମେସ୍ନରଙ୍କୁ କୈଳାସ ପର୍ବତ ଆରୋହଣ କରିବା ପାଇଁ ଆମନ୍ତ୍ରଣ କରିଥିଲେ ଯାହାକୁ ମେସ୍ନର୍ ପ୍ରତ୍ୟାଖ୍ୟାନ କରିଥଦେଇଥିଲେ ।[୩୧]
୨୦୦୧ ମସିହାରେ କୈଳାସ ଚଢ଼ିବା ପାଇଁ ଏକ ସ୍ପେନୀୟ ପର୍ବତାରୋହୀ ଦଳକୁ ଚୀନ ସରକାର ଅନୁମତି ପ୍ରଦାନ କରିଥିଲେ । ଏହାକୁ ସମଗ୍ର ବିଶ୍ୱରେ ନିନ୍ଦା କରାଯାଇଥିଲା । ପରେ କିନ୍ତୁ ଚୀନୀ ଅଧିକାରୀମାନେ କୈଳାସ ଉପରକୁ କେହି ମଧ୍ୟ ଚଢ଼ିବା ନିଷିଦ୍ଧ ଓ ଅନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ସ୍ତରରେ ଏପରି ଚୀନର ନିନ୍ଦା ଅମୂଳକ ବୋଲି କହିଥିଲେ ।[୩୧]
ଯଦି ଏହି ପର୍ବତ ଶିଖରକୁ ଆମେ ଆରୋହଣ କରିବା, ତେବେ ଆମେ ବହୁ ଲୋକଙ୍କ ଆତ୍ମାର ଭାବନାକୁ ପଦାଘାତ କରିବା । ବରଂ ମୁଁ କହିବି ଯେ ଆମେ କୌଣସି କଷ୍ଟ ଓ ଉଚ୍ଚ ପାହାଡ଼ ଚଢ଼ିବାକୁ ଚେଷ୍ଟା କରିବା ଉଚିତ । କୈଳାସ ବେଶୀ ଉଚ୍ଚ ନୁହେଁ କିମ୍ବା ଏହା ଚଢ଼ିବା ସେତିକି କଷ୍ଟସାଧ୍ୟ ନୁହେଁ । [୩୨]
ଆହୁରି ଦେଖନ୍ତୁ ଆଧାର ଆଉ ପଢ଼ନ୍ତୁ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଲିଂକ୍
Outline · Portal · Category · Glossary · Index
ସଙ୍ଗଠନ Three Jewels (ବୁଦ୍ଧ · ଧମ · ସଙ୍ଘ) · Four Noble Truths · Noble Eightfold Path · ନିର୍ବାଣ · ମଧ୍ୟ ପଥ
ବୁଦ୍ଧ ତଥାଗତ · ଜନ୍ମ ଦିନ · Four sights · Physical characteristics · Footprint · Iconography · Films · Miracles · Family: (Suddhodana (father) · Maya (mother) · Yasodhara (wife) · Rahula (son)) · Places where the Buddha stayed · Buddha in world religions
Key concepts Three Marks of Existence: (Impermanence · Suffering · Not-self) · Dependent Origination · Five Aggregates · Karma · Rebirth · Saṃsāra · Saṅkhāra · Defilements · Ignorance · Craving · Five Hindrances · Ten Fetters · Faculties · Enlightenment (Awakening) · Parinirvana · Thusness · Two truths doctrine · Emptiness · Bodhicitta · Bodhisattva · Buddha-nature · Mindstream · Dzogchen
Cosmology Ten spiritual realms · Six Realms (Heaven · Human realm · Asura realm · Hungry Ghost realm · Animal realm · Hell) · Three planes of existence
Practices Refuge · Buddhist devotion · Puja: (Offerings · Prostration · Chanting) · Merit · Paritta · Generosity · Renunciation · Morality: (Precepts · Bodhisattva vows · Patimokkha) · Threefold Training: (Morality · Concentration · Wisdom) · Four Divine Abidings: (Loving-kindness · Compassion · Sympathetic joy · Equanimity) · Perfections · Enlightenment Qualities · Seven Factors of Enlightenment · Bases of Power · Five Strengths · Faith · Effort (Four Right Exertions) · Mindfulness (Satipatthana) · Jhāna (Dhyāna) · Bhavana · Meditation: (Kammaṭṭhāna · Recollection · Smarana · Mindfulness of Breathing · Serenity meditation · Insight meditation · Shikantaza · Zazen · Kōan · Mandala · Tonglen · Tantra · Tertön · Terma)
Attainment Types of Buddha · Private Buddha · Bodhisattva · Four stages of enlightenment: (Stream-enterer · Once-returner · Non-returner · Arahant)
Monasticism Monk · Nun · Novice monk · Novice nun · Anagarika · Ajahn · Sayadaw · Zen master · Roshi · Lama · Rinpoche · Geshe · Tulku · Householder · Lay follower · Disciple
Major figures Gautama Buddha · Sāriputta · Mahamoggallāna · Ananda · Maha Kassapa · Anuruddha · Mahakaccana · Nanda · Subhuti · Punna · Upali · Mahapajapati Gotami · Khema · Uppalavanna · Buddhaghosa · Nagasena · Bodhidharma · Nagarjuna · Asanga · Vasubandhu · Atisha · Padmasambhava · Dalai Lama
Texts Tipitaka: (Vinaya Pitaka · Sutta Pitaka · Abhidhamma Pitaka) · Commentaries: (Visuddhimagga) · Mahayana sutras · Chinese Buddhist canon (Tripitaka Koreana) · Tibetan Buddhist canon
Branches Theravada · Mahayana: (Zen · Pure Land · Tiantai · Nichiren · Madhyamaka · Yogacara) · Vajrayana: (Tibetan Buddhism · Shingon) · Early Buddhist schools · Pre-sectarian Buddhism · Basic points unifying Theravada and Mahayana
Lands Bangladesh · Bhutan · Burma · Cambodia · China · India · Indonesia · Japan · Korea · Laos · Malaysia · Mongolia · Nepal · Pakistan · Russia · Singapore · Sri Lanka · Taiwan · Thailand · Tibet · Vietnam · Middle East: (Iran) · Western countries: (Australia · France · United Kingdom · United States)
History Timeline · Buddhist councils · History of Buddhism in India · Decline of Buddhism in India · Ashoka the Great · Greco-Buddhism · Buddhism and the Roman world · Silk Road transmission of Buddhism · Persecution of Buddhists
Philosophy Abhidharma · Logic · Buddhology · Eschatology · Reality · God · Humanism · Engaged Buddhism · Socialism · Anarchism · Economics · Atomism · Evolution · Ethics · Fourteen unanswerable questions
Culture Art · Greco-Buddhist art · Poetry · Buddha statue · Budai · Symbolism: (Dharmacakra · Flag · Bhavacakra · Thangka) · Prayer wheel · Mala · Mudra · Mantra (Om mani padme hum) · Music · Holidays: (Vesak · Uposatha · Magha Puja · Asalha Puja · Rains retreat) · Monastic robe · Architecture: (Vihara · Wat · Stupa · Pagoda · Thai temple art and architecture) · Pilgrimage: (Lumbini · Bodh Gaya · Sarnath · Kushinagar) · Bodhi Tree · Mahabodhi Temple · Calendar · Cuisine · Vegetarianism
Miscellaneous Lineage · Maitreya · Avalokiteśvara (Guan Yin) · Amitābha · Brahmā · Māra · Dhammapada · Vinaya · Sutra · Hinayana · Liturgical languages: (Pali · Sanskrit ) · Dharma talk · Kalpa · Higher Knowledge · Supernormal Powers
Buddhism and: Science · Psychology · Hinduism · Jainism · East Asian religions · Christianity · Theosophy · Gnosticism
Lists
Buddhas
· Twenty-eight Buddhas · Bodhisattvas · Buddhists · Suttas · Books · Temples
ହିନ୍ଦୁ ଧର୍ମ ପର୍ବପର୍ବାଣି ହିନ୍ଦୁ ପଞ୍ଜିକା ହିନ୍ଦୁ ସଂସ୍କାର ଧର୍ମ ଗ୍ରନ୍ଥ ଧାରଣା ଦର୍ଶନ ପରମ୍ପରା ଗୁରୁ ଯୁଗ ବର୍ଣ ବ୍ରାହ୍ମଣ କ୍ଷତ୍ରିୟ ବୈଶ ଶୁଦ୍ର ବର୍ଣ୍ଣାଶ୍ରମ ଧର୍ମ ମାପନ ପ୍ରଣାଳୀ ବିଭାଜନ ତୀର୍ଥ
.jpg){kind=link}