 Xawery Dunikowski (ok. 1955) | |||
| Imię i nazwisko | Franciszek Xawery Dunikowski | ||
|---|---|---|---|
| Data i miejsce urodzenia | 24 listopada 1875 | ||
| Data i miejsce śmierci | 26 stycznia 1964 | ||
| Narodowość | |||
| Dziedzina sztuki | |||
| Muzeum artysty | |||
| Ważne dzieła | |||
| |||
| Odznaczenia | |||
       | |||
| |||
| |||
Franciszek Xawery Dunikowski[1] (ur. 24 listopada 1875 w Krakowie[2], zm. 26 stycznia 1964 w Warszawie) – polski rzeźbiarz, malarz i pedagog.
Pochodził ze zubożałej szlachty. Jego ojciec Mieczysław pracował jako nadkonduktor kolei warszawsko-wiedeńskiej. Edukację rozpoczął w Szkole Technicznej w Warszawie. W 1896 przyjechał do Krakowa studiować w Szkole Sztuk Pięknych u rzeźbiarzy: Alfreda Dauna w latach 1896–1899 i Konstantego Laszczki w latach 1899–1903.
Po studiach wyjechał do Warszawy, aby objąć stanowisko profesora rzeźby w Szkole Sztuk Plastycznych. W 1905 w restauracji Lijewskiego w Warszawie postrzelił śmiertelnie atakującego go malarza Wacława Pawliszaka, któremu wcześniej odmówił dania satysfakcji[3]. Później został zwolniony z aresztu za kaucją w wysokości 2 tys. rubli. W 1908 z nieformalnego związku z Sarą Lipską urodziło się jego jedyne dziecko, córka Maria Xawera[4]. W Warszawie pracował do roku 1910, po czym wyjechał do Krakowa. W 1914 wyjechał na stypendium do Londynu. Kolejne lata spędził w Paryżu, służył w kompanii Bajończyków w Legii Cudzoziemskiej[5]. Po szkoleniu wojskowym jesienią 1914 roku zwolniono go z powodu stanu zdrowia i nie walczył na froncie. W 1922 wrócił do Polski, aby objąć katedrę rzeźby na krakowskiej ASP. Postanowieniem Prezydenta Rzeczypospolitej z 20 września 1930 został mianowany profesorem zwyczajnym rzeźby[6]. Do grona uczniów Dunikowskiego zaliczali się m.in.: Jerzy Bandura, August Dyrda, Zygmunt Gawlik, Józef Gosławski, Maria Jarema, Ludwik Konarzewski (junior), Marian Konieczny, Jacek Puget, Henryk Wiciński[7] oraz Jerzy Bereś.
W okresie międzywojennym otrzymał wiele prestiżowych nagród, wykonał setki realizacji, które przyniosły mu międzynarodową sławę. W 1936 otrzymał nagrodę plastyczną Ministra Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego[8]. Z dzieł z tego okresu można wymienić postacie czterech ewangelistów na gmachu Seminarium Śląskiego w Krakowie z 1927, głowy wawelskie z lat 1925–1927 i pomnik prezydenta Krakowa Józefa Dietla z 1936.
Przez większą część okresu okupacji był więźniem niemieckiego obozu koncentracyjnego Auschwitz (nr obozowy 774), gdzie trafił po aresztowaniu w 1940. Po wojnie, w latach 1945–1955, kierował katedrą rzeźby na krakowskiej ASP. W 1955 na stałe przeniósł się do Warszawy. W 1959 został profesorem i kierownikiem katedry rzeźby w Państwowej Szkole Sztuk Plastycznych we Wrocławiu.
Po wojnie zrealizował m.in. Pomnik Czynu Powstańczego na Górze św. Anny (1955) powstały w wyniku przebudowania niemieckiego mauzoleum. Z obrazów warto wspomnieć Portret córki z 1924 i Autoportret w stroju mandaryna z 1935. W Krakowie mieszkał w latach 1938–1940 i 1945–1955 przy ulicy Karmelickiej 27 (na kamienicy tablica upamiętniająca artystę). Wielokrotnie honorowany przez władze PRL, w listopadzie 1949 został członkiem Ogólnokrajowego Komitetu Obchodu 70-lecia urodzin Józefa Stalina[9].
W Warszawie w latach 1959–1964 mieszkał w domu przy ul. Juliana Marchlewskiego (obecnie al. Jana Pawła II) 36[10].
Został pochowany w Alei Zasłużonych na cmentarzu Wojskowym na Powązkach (kwatera A26-tuje-18/19)[11].
Z tym tematem związana jest kategoria: Twórczość Xawerego Dunikowskiego.
Jego imieniem nazwano między innymi bulwar we Wrocławiu, ulice w Bydgoszczy, Częstochowie, Gdańsku, Gliwicach, Krakowie, Słupsku, Wałbrzychu, Zielonej Górze, Warszawie, Poznaniu, Pszczynie, Lublinie, Łodzi, Szczecinie, Kędzierzynie-Koźlu oraz plac w Olsztynie. Jego imię nosi również Zespół Szkół w Zawierciu. W warszawskiej Królikarni mieści się również muzeum poświęcone artyście[20].
W listopadzie 1975 na budynku przy al. Jana Pawła II 36 w Warszawie, gdzie w latach 1959–1964 mieszkał artysta, odsłonięto tablicę pamiątkową[10].
24 listopada 1975 w Warszawie jednej z ulic na terenie obecnej dzielnicy Ursynów zostało nadane imię Xawerego Dunikowskiego[21].
W 1989 r. z okazji 45-lecia PRL-u Poczta Polska wyemitowała w nakładzie 5 mln sztuk upamiętniający go znaczek pocztowy o nominale 35 złotych[22].
