Józef Gosławski

Pochodzenie i dzieciństwo

Józef Gosławski przyszedł na świat 24 kwietnia 1908 w miejscowości Polanówka na Lubelszczyźnie ówcześnie stanowiącej część ziem zaboru rosyjskiego^[8]. Jego ojcem był Antoni Gosławski (z zawodu kowal), a matką Stefania z domu Łuszczyńska. Rodzina spokrewniona była z Maurycym Gosławskim – poetą, uczestnikiem kampanii tureckiej i powstańcem listopadowym^[8]. Józef Gosławski ochrzczony został w kościele parafialnym pw. śś. Floriana i Urszuli w Wilkowie^[8]. Dzieciństwo spędził w pobliskiej Wąwolnicy, wraz z czworgiem rodzeństwa^[9] – Zygmuntem (1898–1976), Anną (1903–1986), Aleksandrą (1913–1990) i Stanisławem (1918–2008) – późniejszym rzeźbiarzem, twórcą licznych dzieł z zakresu rzemiosła artystycznego^[10][11].

Lata 20. i 30.

W 1923, po ukończeniu szkoły podstawowej w Wąwolnicy, zdał egzamin na Akademię Sztuk Pięknych w Krakowie, ale z powodu zbyt młodego wieku nie został przyjęty^[8]. Rozpoczął wówczas naukę w lubelskim Seminarium Nauczycielskim, jednak już po miesiącu zrezygnował i jako miejsce swej edukacji artystycznej wybrał założoną przez Jana Koszczyc-Witkiewicza Szkołę Rzemiosł Budowlanych w Kazimierzu Dolnym^[8]. W międzyczasie podejmował też pracę u jednego z warszawskich kupców, a także w zakładzie snycerskim Żywulskiego w Nałęczowie^[8]. W 1927 rozpoczął naukę w Państwowej Szkole Sztuk Zdobniczych i Przemysłu Artystycznego w Krakowie (PSSZiPA)^[8]. Jego nauczycielem był wówczas m.in. Henryk Uziembło^[8]. W szkole nawiązał także znajomość z Witoldem Chomiczem, z którym w przyszłości się przyjaźnił^[12]. W tym okresie mieszkał w bursie prowadzonej przez oo. jezuitów, pracując dorywczo w fabryce mebli^[8].

Ważną cezurę w rozwoju artystycznym Józefa Gosławskiego stanowi rok 1929. Ukończył wówczas I i II kurs PSSZiPA, a także wziął udział w pierwszej zbiorowej wystawie rzeźby^[13][8]. W tym samym roku młody artysta nawiązał przejściowy kontakt z grupą Stanisława Szukalskiego, która stawiała się w opozycji do środowiska profesorów krakowskiej ASP^[14]. Ostatecznie nie zdecydował się zostać członkiem Szczepu Rogate Serce, jednak w późniejszych okresach myśl twórcza Szukalskiego wielokrotnie inspirowała Józefa Gosławskiego w jego działalności artystycznej^[14]. Wbrew hasłom Stacha z Warty kontynuował naukę w Szkole na Wydziale Specjalnym Rzeźby, którą zakończył w 1932 z wynikiem bardzo dobrym, a następnie rozpoczął studia w krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych w pracowni profesora Xawerego Dunikowskiego^[8]. Po pierwszym semestrze został jednak relegowany z uczelni z powodu problemów związanych z opłacaniem czesnego^[8]. W tym samym roku wziął udział w Międzynarodowej Wystawie Karykatury w Wiedniu (w Künstlerhaus), gdzie wyróżniono dwie jego prace rzeźbiarskie – Piłsudski i Kasztanka oraz Dunikowski^[8].

W 1933 odbyła się pierwsza indywidualna wystawa jego dzieł^[8]. Zorganizowano ją w Pałacu Sztuki w Krakowie, a jej otwarcia dokonał Ludwik Solski^[8]. Jeszcze podczas wernisażu Gosławski otrzymał od Dunikowskiego propozycję powrotu na uczelnię, z której jednak nie skorzystał^[12]. W październiku tego samego roku zapisał się do ASP w Warszawie, gdzie przyjęto go na drugi rok bez egzaminów^[12]. Pobierał nauki w pracowni profesora Tadeusza Breyera^[8]. Udało mu się także uzyskać stypendium na wyjazd do Włoch, w czym pomogli pracownicy Kancelarii Cywilnej Prezydenta RP – Stefan Głuchowski i Jan Sampolski^[8].

24 lutego 1935 Józef Gosławski wyjechał do Rzymu, by rozpocząć studia na Reale Accademia di Belle Arti e Liceo Artistico^[8]. Wykonana przezeń w glinie praca została oceniona na tyle wysoko, że zalecono mu jedynie uzupełnienie przedmiotów teoretycznych – trafił wówczas do pracowni profesora Angelo Zanelliego^[8]. W tym czasie nawiązał kontakty z innymi przedstawicielami polskich środowisk twórczych w Wiecznym Mieście – m.in. z Wiktorem Mazurowskim, Michałem Paszynem, Janem Dzieślewskim i Krystyną Dąbrowską^[8]. Gdy w 1936 powstała Polska Organizacja Artystów Plastyków „Kapitol” Józef Gosławski został jej wiceprezesem^[8]. W tym samym roku prezentował również swoje prace na wystawie tej grupy w Rzymie^[8].

W roku następnym artysta zdał egzamin z języka włoskiego i w czerwcu otrzymał dyplom Królewskiej Akademii Sztuk Pięknych^[8]. Pozostał jednak we Włoszech, gdzie odbywał podróże po kraju, studiował sztukę antyczną i renesansową oraz rozwijał kontakty z Antonim Madeyskim, Krystyną Dąbrowską, Józefem i Łucją Oźminami oraz Lechem i Heleną Grześkiewiczami^[8]. Tworzył również kolejne dzieła; uczestniczył też w kolejnej wystawie rzeźby w Rzymie^[8]. 19 lipca 1939 powrócił do Polski^[8], gdyż od 1 września miał objąć stanowisko konserwatora w Zamku Królewskim w Warszawie^[12]. Dorobek twórczy z pobytu w Italii zaginął jednak podczas transportu^[8]. Według różnych relacji część dzieł, w tym m.in. Popiersie Piłsudskiego, mogła trafić do zamku Villa del Catajo w północnych Włoszech, jednak dalsze ich losy nie są znane^[15]. Informacje o znajdowaniu się rzeźb Gosławskiego w Villa del Catajo zostały zweryfikowane przez rodzinę artysty i okazały się fałszywe^{[potrzebny przypis]}.

Objęcie stanowiska na Zamku zostało uniemożliwione przez wybuch II wojny światowej^[8]. We wrześniu, zgodnie z rozkazem płk. Umiastowskiego, opuścił stolicę udając się w kierunku Zaleszczyk^[8]. Przedostał się do Nieświeża, do swojej siostry Anny Ellert^[8]. Nauczał wówczas rysunku w miejscowej szkole, prowadzonej przez zakonnice^[8].

Lata 40.

W styczniu 1940 Józef Gosławski razem z siostrą przybył do Wąwolnicy, gdzie spędził lata okupacji niemieckiej^[8]. Służbę wojskową uniemożliwiał mu astygmatyzm, współpracował jednak z organizacjami podziemnymi^[8]. Podczas lat wojny utrzymywał się z wytwarzania przedmiotów artystycznych^[8]. Zajął się również edukacją artystyczną swojego młodszego brata – Stanisława^[16]. Zwrócił się także ku twórczości medalierskiej – powstały wówczas m.in. medale o tematyce martyrologicznej^[8]. W 1943, podczas pracy nad jednym z nich^[17] miała miejsce rewizja SS-manów, jednak dzieło w ostatniej chwili zostało schowane^[18].

Po zakończeniu działań wojennych Józef Gosławski przybył do Kazimierza Dolnego, gdzie z własnej inicjatywy rozpoczął prace restauratorsko-konserwatorskie przy kamienicy Pod Świętym Mikołajem^[8]. Później nad konserwacją nadzór objęło Ministerstwo Kultury i Sztuki, które reprezentował ówczesny konserwator wojewódzki – Jan Zachwatowicz^[8]. W pracy, prowadzonej w sezonach letnich, Józefowi Gosławskiemu pomagał brat Stanisław, a od 1948 także żona artysty, Wanda^[8]. Z tego okresu pochodzi cykl rysunków^[2] i kilka akwareli^[8].

W 1947 Józef Gosławski został zatrudniony jako zastępca profesora w Państwowej Wyższej Szkole Sztuk Plastycznych w Poznaniu, gdzie powierzono mu kierownictwo Katedry Rzeźby w Metalu i Medalierstwa^[8]. Poznał tam studentkę PWSPP, Wandę Mankin, z którą ożenił się 25 września 1948^[19][8]. Zamieszkali wówczas przy ul. Promienistej, a pracownia rzeźbiarska znajdowała się przy ul. Szamarzewskiego^[8]. 5 sierpnia 1949 urodziła się ich pierwsza córka – Bożena Stefania^[8]. W 1948 Gosławski otrzymał pierwsze po wojnie duże zamówienie – wykonanie sgraffito oraz sześciu postaci świętych dla bazyliki archikatedralnej św. Jana Chrzciciela i św. Jana Ewangelisty w Lublinie^[8].

Lata 50. i 60.

Na początku lat 50. w ówczesnej Polsce zintensyfikowano wdrażanie doktryny socrealistycznej, szczególnie w dydaktyce^[20]. Reorganizacją zostały objęte wyższe uczelnie artystyczne w związku z czym Gosławski – mający przed wojną styczność m.in. z Szukalskim i środowiskami artystycznymi Rzymu – został z PWSSP zwolniony, o czym sam pisał w następujący sposób^[20]:

Wydarzenia te wpłynęły na pogorszenie sytuacji materialnej rodziny^[8]. Pracy artystycznej nie sprzyjały fatalne warunki w ówczesnej pracowni twórcy, takie jak przede wszystkim mała powierzchnia i złe oświetlenie^[8]. Mimo tego właśnie w latach 50. Józef Gosławski stworzył najważniejsze dzieła monumentalne. Najpierw przystąpił do konkursu na wykonanie dekoracji artystycznej dla powstającej wówczas w stolicy Marszałkowskiej Dzielnicy Mieszkaniowej^[8]. W wyniku jego rozstrzygnięcia otrzymał zlecenie na realizację grupa alegorycznej Muzyka – wykonał je w 1952^[8]. Przy pracy nad dziełem Józefowi Gosławskiemu pomagali żona^[21] i brat Stanisław^[22], a za jego wykonanie artyście przyznany został Srebrny Krzyż Zasługi^[8] (1952)^[23]. Jeszcze w tym samym roku rozpoczął prace nad pomnikiem mającym upamiętniać ofiary niemieckiego obozu karno-śledczego w Żabikowie^[8]. W 1955 powstał model pomnika Chopina (który ostatecznie w 1969 stanął w Żelazowej Woli^[24]), a w 1956 wykonany został pomnik Mickiewicza dla Gorzowa Wielkopolskiego^[8].

W 1952 twórcę wybrano na stanowisko prezesa Okręgu Poznańskiego ZPAP, którą to funkcję pełnił przez dwie kadencje^[8]. 23 października 1952 Gosławskim urodziła się druga córka, Maria Anna^[8]. 28 lutego 1955 na wniosek Ministra Kultury i Sztuki rzeźbiarz został odznaczony Medalem 10-lecia Polski Ludowej^[25] (odznaczenie to zostało zaprojektowane przez niego samego w 1954^[26]). W 1956 Józef Gosławski z rodziną przeprowadził się do Warszawy na Saską Kępę, gdzie w ramach spółdzielni mieszkaniowej Kolektyw powstały domy szeregowe z pracowniami – w ich sąsiedztwie zamieszkali wówczas Józef Trenarowski, Adam Roman, Kazimierz Bieńkowski, Eugeniusz Żarkowski, Tadeusz Świerczek i Adam Procki^[5]. Gosławski uczestniczył w tym czasie w licznych wystawach, m.in. Circolo artistico w Katanii (1959)^[27] oraz brał udział w konkursach artystycznych, np. w Międzynarodowym Konkursie na pomnik w Oświęcimiu-Brzezince (1957), Konkursie na Pomnik Bohaterów Warszawy (I etap – 1958, II – 1959) oraz w konkursie na monety – 2, 5 i 10 zł (1958)^[28]. Miał też wystawę indywidualną w Budapeszcie (1960)^[29].

W 1958 w ramach wymiany zorganizowanej przez ZPAP odbył podróż do Związku Sowieckiego, gdzie zwiedził m.in. Moskwę, Leningrad, Zagorsk i Jałtę^[30][8]. W 1961 Józefa Gosławskiego wybrano prezesem Sekcji Rzeźby Zarządu Głównego ZPAP^[8]. W dniu 12 października^[23] 1962 za cykl medali wojennych przyznano mu nagrodę Ministra Obrony Narodowej III stopnia^[31]. Zmarł nagle 23 stycznia 1963 w Warszawie^[8]. Pochowany na Starych Powązkach w Warszawie (kwatera 99^[32], rząd 4, miejsce 21).

Z tym tematem związana jest kategoria: Twórczość Józefa Gosławskiego.

Józef Gosławski pozostawił po sobie liczne realizacje w zakresie rzeźby pomnikowej i portretowej, medalierstwa, karykatury, jak również konserwacji i rysunku^[23]. Jego wczesne prace, w większości niezachowane lub zaginione, wykazują wpływy kubizmu (Karykatura własna artysty – ok. 1932–1933), idei Szukalskiego (Projekt pomnika Władysława Orkana – ok. 1929), a także form bliskich koncepcji artystów z kręgu Polskiej Sztuki Stosowanej (np. Projekt ołtarza ze św. Franciszkiem – 1932)^[33]. Pobyt i studia we Włoszech oraz bezpośrednie zetknięcie się artysty z tamtejszą sztuką dodatkowo wpłynęły na zmianę widzenia artystycznego – świadczą o tym m.in. portrety Sycylijczyka, Marii Maro i Roberta (wszystkie wykonane w 1937)^[33]. Wpływ antyku i włoskiego odrodzenia zauważalny jest również pierwszych pracach plakietach powstałych w Rzymie^[34]. Pełną analizę przedwojennej twórczości Józefa Gosławskiego uniemożliwiają luki w dokumentacji^[35], szczególnie dorobku z okresu studiów włoskich, który zaginął podczas transportu do Polski w sierpniu 1939^[8][15].

Warunki okupacji niemieckiej skłoniły artystę do zainteresowania się rękodzielnictwem oraz małymi formami rzeźbiarskimi^[23]. Powstałe wówczas medale w przeważającej części poświęcone zostały martyrologii narodu polskiego^[36]. Twórczość medalierską kontynuował także po wojnie^[23]. Na stałe wprowadził do tej dziedziny nowe koncepcje, szczególnie w odniesieniu do formy i kształtu^[23]. Stał się łącznikiem między pokoleniem Konstantego Laszczki i Józefa Aumillera a medalierami późniejszego okresu^[23].

Kontynuował także twórczość w zakresie rzeźby monumentalnej – zrealizował m.in. pomnik Nigdy wojny w Żabikowie (1956), pomnik Mickiewicza w Gorzowie Wielkopolskim (1956), model pomnika Chopina (1955)^[33] (który stanął w Żelazowej Woli już po śmierci artysty^[24]) oraz Ołtarz Przemienienia Pańskiego (1960)^[33].

Dorobek twórczy Józefa Gosławskiego wykazuje wpływy wielu stylów i koncepcji artystycznych, wywodzących się z różnych kultur i epok, przez co nie zamyka się w jednorodnej formule^[23]. W jego pracach widoczne jest również zróżnicowanie formy, materiałów i skali^[23]. Zasadniczym spoiwem jego sztuki jest jednak przeważający w niej temat, czyli osoba ludzka przedstawiona zarówno jako postać heroiczna, jak i podczas codziennej egzystencji^[23].

Rzeźby

Wczesna twórczość rzeźbiarska Józefa Gosławskiego to okres, w którym artysta wielokrotnie nawiązywał do wypracowanych już koncepcji twórczych. Wyraźne są tu wpływy m.in. formistów (Portret Witolda Chomicza – 1927–1928), Xawerego Dunikowskiego (Nagrobek Janiny Gałowej z Rogalskich na cmentarzu Rakowickim – 1932) i Jana Szczepkowskiego (Projekt ołtarza ze św. Franciszkiem – 1932)^[33][31]. Z kolei wpływ Stacha z Warty dał o sobie znać m.in. w Karykaturze Józefa Piłsudskiego i Kasztanki (ok. 1932)^[14]. Cała seria karykatur rzeźbiarskich wykonanych przez Józefa Gosławskiego pokazuje też ewolucję jego rozwoju artystycznego – dopatrywać się w nich można również inspiracji twórczością Augusta Zamoyskiego i stylistyką art déco^[35]. W przedwojennych dziełach artysty czerpał również z dorobku sztuki starożytnego Egiptu, co związane jest m.in. z popularnością tego kierunku w ówczesnej Europie oraz z pobytem twórcy we Włoszech podczas wojny włosko-abisyńskiej^[12]. Jednak w całej twórczości przedwojennej Józefa Gosławskiego dominowały głównie wpływy Dunikowskiego i Szukalskiego^[37]. Słabo zachowana dokumentacja oraz zawirowania wojenne wpłynęły na trudności w tworzeniu opracowań dotyczących dokonań artysty z tego okresu^[31] – żaden katalog nie potwierdza np. informacji o możliwym współudziale Józefa Gosławskiego przy tworzeniu ze Stanisławem Kazimierzem Ostrowskim Pomnika Grunwaldzkiego na Wystawę Światową w Nowym Jorku w 1939, o czym wspomina jedynie Krzysztof Głuchowski^[38].

Po wojnie artysta zwrócił się ku formom monumentalnym realizując grupę Muzyka (1952) na warszawskim MDM-ie^[22] i pomniki: Fryderyka Chopina w Żelazowej Woli (1955)^[39], Adama Mickiewicza w Gorzowie Wielkopolskim^[40] (1956) oraz Nigdy wojny (1956) poświęcony pamięci ofiar obozu w Żabikowie pod Poznaniem^[33]. Tworzył również portrety (m.in. Portret córki Bożenki – 1953 oraz Portret bratanka Janusza – 1958)^[33]. W 1961 wykonał prawdopodobnie jedyny istniejący pełnopostaciowy pomnik Cypriana Kamila Norwida^[41]. W związku z organizowanymi w latach 50. i 60. konkursami rzeźbiarskimi Gosławski stworzył też wiele projektów, które nie zostały dotychczas zrealizowane, m.in. Pomnika Bohaterów Warszawy (1958/1959), Pomnika Żołnierzy I Armii WP (1959), Płonące getto (1962) oraz Pomnika Bolesława Prusa (1962)^[33]. Równolegle powstawały dzieła o tematyce sakralnej – np. Krucyfiks^[42] (1943), postacie świętych dla katedry w Lublinie (1947–1948), czy też Ołtarz Przemienienia Pańskiego^[43][44] dla Masłowa Pierwszego pod Kielcami (1960)^[33]. Dla kościoła w Masłowie Pierwszym, podobnie jak dla kościoła św. Jana Kantego w Poznaniu, wykonał stacje drogi krzyżowej^[45]. Spośród licznych projektów wykonywanych przez Józefa Gosławskiego zrealizowany został zespół płaskorzeźb z herbami polskich miast dla moskiewskiego hotelu Warszawa (1961)^[31][46].

Medale i plakiety

Dorobek medalierski Józefa Gosławskiego składa się z kilkudziesięciu dzieł^[47]. Najprawdopodobniej jednym z ważniejszych czynników, które skłoniły rzeźbiarza ku tej dziedzinie twórczości była znajomość z Włodzimierzem Głuchowskim^[48]:

Pierwsze prace powstały jeszcze przed wybuchem II wojny światowej, w czasie pobytu artysty we Włoszech^[34]. Były to m.in. trzy plakiety z 1939 o tematyce religijnej – Ucieczka do Egiptu, Wskrzeszenie córki Jaira oraz Zwiastowanie – widoczne są w nich wyraźne wpływy antyczne, renesansowe, a także pewne koncepcje stosowane przez Antoniego Madeyskiego^[34]. Jeszcze wcześniej, bo w 1935, także w Rzymie, powstała plakieta z popiersiem Józefa Piłsudskiego^[36]. Z punktu widzenia twórczości medalierskiej sam pobyt w Wiecznym Mieście zaowocował również istotną znajomością – z Jerzym Wankiewiczem, odlewnikiem, z którym artysta w przyszłości miał wielokrotnie współpracować^[34].

Pierwsze medale powstały już podczas okupacji – były to m.in.: Rok 1939 (1939), Bolesław Chrobry (1940) i Majdanek (1944)^[34]. Powstające wówczas dzieła, w przeważającej mierze o tematyce martyrologicznej wyrażały protest przeciwko wojnie i towarzyszącym jej okrucieństwom^[34]. Po zakończeniu działań zbrojnych artysta kontynuował twórczość medalierską, w której zdecydował się na upamiętnienie żołnierzy polskich, walczących zarówno w wojnie obronnej (m.in. Westerplatte I – 1949 i Westerplatte II – 1954), jak i Ludowym Wojsku Polskim (Lenino I – 1949) oraz Polskich Siłach Zbrojnych na Zachodzie (Monte Cassino – 1949)^[36]. Wiele medali poświęconych zostało ofiarom zbrodni niemieckich w Polsce, a także wojny jako takiej (m.in. Radogoszcz oskarża faszyzm niemiecki – 1949, Męczennikom obozów koncentracyjnych XX wieku – 1961, Hańba mordercom kobiet i dzieci – 1961, oraz Nigdy wojny – 1963)^[36]. Liczne prace są wyrazem pamięci i uznania dla znanych Polaków – do tej grupy medali należą np. Fryderykowi Chopinowi w setną trzydziestą dziewiątą rocznicę urodzin. Geniuszowi muzyki polskiej w setną rocznicę zgonu, Juliuszowi Słowackiemu w setną rocznicę zgonu oraz Adamowi Mickiewiczowi w sto pięćdziesiątą rocznicę urodzin (wszystkie trzy z 1949)^[36]. Innymi tematami podejmowanymi przez artystę były rocznice wydarzeń historycznych (m.in. Grunwald 1410–1960 – 1960 oraz 1000-lecie Chrztu Polski – 1966) i polskie miasta (m.in. 500-lecie powrotu Gdańska do Polski^[49] – 1954 oraz Lidzbark Warmiński – miasto mężów znakomitych – 1958)^[36]. W twórczości Józefa Gosławskiego pojawiła się również tematyka sportowa – np. plakiety Dyskobol i Tenisistka (obie z 1950)^[36].

Większość powstających dzieł była doceniana jeszcze za życia artysty, o czym świadczą liczne zakupy do muzeów krajowych (m.in. Warszawa, Wrocław, Kraków, Lublin, Toruń) i zagranicznych (m.in. Praga, Ateny, Budapeszt, Rzym, Watykan, Paryż, Haga, Moskwa, Sankt Petersburg)^[23]. Zdarzały się jednak przypadki, gdy wpływ decydentów politycznych na kierunki rozwoju kultury prezentowanej szerokiemu gronu odbiorców był dla twórcy niekorzystny^[50]:

Charakterystyczne dla medali Józefa Gosławskiego jest poświęcenie szczególnej uwagi liternictwu, widoczne np. w dziele Hańba mordercom kobiet i dzieci, gdzie wyrazy HAŃBA zostały ułożone w kształcie krzyża^[34]. Z kolei zastosowanie odmiennych od powszechnie dominujących kompozycji wpisanych w okrąg uczyniło Gosławskiego prekursorem odejścia od klasycznej formy i kształtu medalu^[34][47] (np. Kołobrzeg 1945–1955 z 1955)^[36]. Wykorzystywane przez niego rozwiązania wpłynęły na dalszy rozwój polskiego medalierstwa^[34]. Jego rolę w tym zakresie jednoznacznie oceniał także dr Adam Więcek^[51]:

Monety

Konkurs NBP na monety 2, 5 i 10 zł z lat 1957/58

Twórczość Józefa Gosławskiego w zakresie monet związana jest głównie z ogłoszonym w listopadzie 1957 przez NBP konkursem^[52]. Jak głosiła broszura z jego warunkami, w związku z trwałością materiału monety miały stać się w przyszłości świadectwem historycznym i artystycznym, zatem:

Rozstrzygnięcie z marca 1958 było wyraźnym sukcesem Józefa Gosławskiego^[52]. Za monetę 10 zł z Mieszkiem I i Dobrawą uzyskał pierwszą nagrodę – zdecydowano o wybiciu jej jako srebrnej monety milenijnej (100 zł) w związku ze zbliżającym się jubileuszem Tysiąclecia Państwa Polskiego^[52]. Moneta 2 zł (Kogutki) przyniosła z kolei drugą nagrodę^[52]. Ponadto Gosławskiemu przyznano łącznie cztery wyróżnienia za monety: 10 zł (Mikołaj Kopernik), 5 zł (Rybak), 5 zł (Statek Waryński) oraz 2 zł (Łoś)^[52]. Po wybiciu monet próbnych podjęto decyzję o emisji 5 zł z rybakiem oraz 10 zł z Kopernikiem jako monet obiegowych^[52]. Z kolei monety z Łosiem i Kogutkami nie zostały wybite nawet w wersji próbnej^[53].

Moneta Mieszko i Dąbrówka (100 zł) stała się jedną z najdroższych monet okresu PRL^[54], a w latach 70. w konkursie Biuletynu Numizmatycznego zyskała miano Najpiękniejszej Monety Polskiej^[47]. Pożądane przez kolekcjonerów są także rzadkie odmiany Rybaka (5zł) – ze słoneczkiem (przebicie stemplem) i bałwankiem (inna ósemka w dacie 1958)^[54]. Wyjątkową monetą jest również 10 zł z wizerunkiem Kazimierza Wielkiego, bita jako moneta próbna w 1964, gdyż w związku z przyjętym założeniem na awersie miał znaleźć się wizerunek orła białego z czasów panowania ostatniego władcy piastowskiego – tym samym stała się ona jedyną monetą wybitą w PRL, na której znalazł się orzeł w koronie^[55].

Obiegowe

Próbne

Pozostałe dzieła

Poza twórczością typową rzeźbiarską i medalierską Józef Gosławski wykonał także szereg innych dzieł. Były to głównie rysunki i akwarele (m.in. z Kazimierza Dolnego^[8] oraz z podróży do ZSRR w 1958^[45]). W latach 50. i na początku 60. powstał również zestaw zabawek choinkowych^[71].

W czasie pobytu w Wąwolnicy w latach okupacji wraz z bratem Stanisławem wykonali narzędzia, za pomocą których tworzyli prace z zakresu rzemiosła artystycznego^[16]:

Z tego okresu pochodzą także drewniane figurki wojów słowiańskich (1943) oraz odlana w brązie Plakieta z Matką Boską Częstochowską (1944)^[26]. Z kolei po wojnie Józef Gosławski projektował liczne odznaczenia, m.in.: Odznakę Nagrody Państwowej (1951), Medal 10-lecia Polski Ludowej (1954), Odznakę Wzorowego Żołnierza (po 1958), Medal za Ofiarność i Odwagę (1960)^[72] oraz Odznakę absolwenta Akademii Medycznej w Warszawie (1962)^[26]. Równolegle powstawały medalioniki, m.in. z żoną Wandą (1949), Adamem Mickiewiczem (1955) i Fryderykiem Chopinem (1955)^[26]. Artysta wykonywał także dzieła z zakresu rzeźby ceramicznej, jak np. Madonnę z Dzieciątkiem^[73] z 1960, czy też karykaturę ubogiego malarza – Cołaska z 1962^[26]. W zrealizowanych przez niego popiersiach wystawienniczych do ekspozycji biżuterii dla Jablonexu^[73] z 1961 widoczne są podobne tendencje stylistyczne, jakie spotyka się w dziełach Józefa Trenarowskiego, a także Haliny Chrostowskiej^[74].

Udział w konkursach

Indywidualne

Zbiorowe (wybrane)

Krajowe

Zagraniczne

Rok	Państwo	Miasto	Wystawa	Placówka
1932	Austria	Wiedeń	Międzynarodowa Wystawa Karykatury	Künstlerhaus
1936	Włochy	Rzym	Wystawa Koła Artystów Polskich „Kapitol”	?
1936	Włochy	Rzym	Wystawa Koła Artystów Polskich „Kapitol”	?
1950	Czechosłowacja	Praga	Światowa Wystawa Medalierstwa	?
1950	Włochy	Rzym	Wystawa sztuki sakralnej[103]	?
1959	Włochy	Katania	Circolo Artistico	?
1959	Austria	Wiedeń	Międzynarodowa Wystawa Medali Współczesnych	?
1963/1964	ZSRR	Moskwa-Mińsk	Wystawa w 20. rocznicę Wielkiej Wojny Ojczyźnianej	?
1964	Włochy	Arezzo	Międzynarodowy Konkurs Medalierstwa	?
1965	NRD	Berlin-Erfurt-Lipsk	Żołnierze narodu – polska armia w sztuce	?
1966	Czechosłowacja	Kralupe	Międzynarodowa wystawa medali	?
1966	Bułgaria	Sofia	Wystawa medalierstwa polskiego	?
1966/1967	Węgry	Wystawa objazdowa	Wojsko polskie w służbie ludowej obronności	?
1967	Jugosławia	Wystawa objazdowa	Wojsko polskie w służbie ludowej obronności	?
1967	Finlandia  Szwecja  Polska	Wystawa objazdowa	?	?
1967	Francja	Paryż	XXVII Salon Sztuki Sakralnej	?
1968	ZSRR	Moskwa	Tematyka społeczno-rewolucyjna w polskiej sztuce plastycznej	?
1969	Węgry	Budapeszt	Międzynarodowa Wojskowa Wystawa Plastyki	?
1971	Francja	Paryż	50 lat sztuki medalierskiej w Polsce	?
1971	Holandia	Haga	Wystawa medali polskich	?
1972	NRD	Berlin	Wojna i pokój w sztukach plastycznych PRL	?
1985	Czechosłowacja	Praga	Polskie medalierstwo współczesne	?
2003	Austria	Wiedeń	Nowe Państwo. Polska sztuka między eksperymentem a reprezentacją 1918–1939 (niem. Der neue Staat. Polnische Kunst zwischen Experiment und Repräsentation von 1918 bis 1939)	Leopold Museum[104]

Postać Józefa Gosławskiego i jego twórczość, szczególnie medalierska, przypominana jest nie tylko przy okazji organizowanych wystaw. W grudniu 2008 Mennica Polska wyemitowała dla Lidzbarka Warmińskiego dukat lokalny Czterech mężów, w którym awers wykonano na podstawie medalu Gosławskiego – Lidzbark Warmiński – miasto mężów znakomitych^[105].

W 2009 Józefowi Gosławskiemu poświęcono zestaw numizmatów z serii Słynni medalierzy – stał się tym samym drugim, po Stanisławie Wątróbskiej-Frindt, medalierem upamiętnionym w ten sposób^[106]. W zestawie tym wyemitowany został m.in. medal Rok 1939, który powstały według modelu wykonanego przez J. Gosławskiego podczas II wojny światowej. Przy tej okazji po raz pierwszy zaprezentowano publicznie ten model^[107]. Towarzyszył mu też medal Hanny Jelonek z wizerunkiem artysty (awers) oraz pomnikiem Chopina jego autorstwa (rewers)^[106]. Wspomniany pomnik stał się inspiracją także dla cyklu obrazów autorstwa Piotra Pawińskiego^[108].

W 2009 wybito srebrne i złote repliki monety 5 zł z wizerunkiem rybaka, którą Józef Gosławski zaprojektował na konkurs NBP w 1957-58^[109]. W 2012 Mennica Polska znów sięgnęła po projekty przygotowane na ten konkurs. Wyemitowano wówczas repliki monet Kogutki (2 zł, w srebrze^[110] i w złocie^[111]), Łoś (2 zł, w srebrze^[112] i w złocie^[113]) oraz złotą replikę 100-złotowej monety z Mieszkiem i Dobrawą^[114]. Od 2016 w pałacu w Jaszunach na Wileńszczyźnie znajduje się odlew rzeźby Juliusza Słowackiego wykonany na podstawie projektu autorstwa Józefa Gosławskiego^[115]. W tym samym roku na gmachu Sejmu RP zamontowano płaskorzeźby wykonane według projektu artysty z lat 50. XX wieku^[116].

Imię artysty nosi jedna z ulic w Wąwolnicy^[117] – miejscowości, z którą artysta był związany przez szereg lat.

Wśród kustoszy pamięci o Józefie Gosławskim jest jego rodzina, m.in. wnukowie Piotr i Tadeusz Rudzcy^[11][118].

• 
  Pomnik na cmentarzu Rakowickim w Krakowie, nagrobek Janiny Gałowej z Rogalskich (1932)
• 
  Pomnik Józefa Piłsudskiego w Turku (projekt z 1936)
• 
  Krucyfiks w archikolegiacie w Tumie (projekt z 1943)
• 
  Grupa Muzyka na warszawskim MDM-ie (1952)
• 
  Medal 10-lecia Polski Ludowej (1954)
• 
  Pomnik Adama Mickiewicza w Gorzowie Wielkopolskim (1956)
• 
  Medal wykonany na XV-lecie LWP (1958)
• 
  Medal Lidzbark Warmiński – miasto mężów znakomitych (1958)
• 
  Medal za Ofiarność i Odwagę (1960)
• 
  Dom przy ul. Promienistej w Poznaniu, w którym rzeźbiarz mieszkał w latach 1948–1956
• 
  Cztery alegoryczne płaskorzeźby zrealizowane w 2016 na gmachu Sejmu RP

• Wanda Gosławska
• Stanisław Gosławski

• Józef Gosławski 1908-1963. Wystawa prac. Warszawa: Związek Polskich Artystów Plastyków. Centralne Biuro Wystaw Artystycznych, 1973.brak strony w książce
• Słownik artystów polskich i obcych w Polsce działających. T. II. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1975.brak strony w książce
• Józef Gosławski. Wystawa w 40-lecie śmierci, ISBN 83-89099-46-2
• Anna Rudzka: Józef Gosławski. Rzeźby, monety, medale. Wyd. 1. Warszawa: Alegoria, 2009. ISBN 978-83-62248-00-1.brak strony w książce
• Krzysztof Głuchowski: Józwa Gosławski. W: Krzysztof Głuchowski: Śladami pradziadów. Londyn: Polska Fundacja Kulturalna, 2001. ISBN 1-872286-69-0.brak strony w książce
• Anna Rudzka. Warto czasem spojrzeć w górę. „Zabytki”. 7, s. 6-9, lipiec 2008. Warszawa: Przedsiębiorstwo Wydawnicze Rzeczpospolita SA. ISSN 1640-0194. 
• Anna Rudzka. Kopernik, rybak i łoś. czyli o monetach Józefa Gosławskiego. „Zabytki”. 7, s. 10-13, lipiec 2008. Warszawa: Przedsiębiorstwo Wydawnicze Rzeczpospolita SA. ISSN 1640-0194. 
• Maria Anna Rudzka: Józef Gosławski – formy duże i małe. W: Katarzyna Chrudzimska-Uhera, Bartłomiej Gutowski: Rzeźba w Polsce (1945-2008). T. XIII. Orońsko: Centrum Rzeźby Polskiej, 2008, seria: Rocznik „Rzeźba polska”. ISBN 978-83-85901-71-6.brak strony w książce

• Józef Gosławski. 1908-1963. art.pl. [dostęp 2019-02-01].
• Piotr Szubert: Józef Jan Gosławski. culture.pl, marzec 2002. [dostęp 2019-02-01].
• Józef Jan Gosławski (1908 - 1963). artinfo.pl. [dostęp 2019-02-01].
• Piotr Ruciński: Co Kopernik, rybak i wzorowy żołnierz mają wspólnego...z Kazimierzem Dolnym. brulion-kazimierski.pl. [dostęp 2019-02-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (11 września 2011)].
• Członkowie Związku Artystów Polskich Kapitol w Rzymie. audiovis.nac.gov.pl. [dostęp 2019-02-01].
• Józef Gosławski: w pracowni mistrza - twórcy pięciozłotówki z rybakiem - wywiad o życiu i twórczości Józefa Gosławskiego - z córką Anną Rudzką rozmawiają twórcy kanału Kwadrans z Numizmatyką.