Ursynów

Na terenie obecnej dzielnicy przez kilkaset lat istniały osady i wsie, takie jak Służew, Służewiec, Wolica, Kabaty, Imielin, Wyczółki, Moczydło, Dąbrówka i Pyry^[6].

Prawdopodobnie od II połowy XI wieku teren, którego oś osadniczą stanowił Potok Służewiecki, był własnością kościelną i należał do opactwa kanoników regularnych z Czerwińska^[7]. W 1238 roku we wsi Służew założono parafię oraz wzniesiono kościół św. Katarzyny^[8]. Parafia jest najstarszą parafią rzymskokatolicką w Warszawie^[9]. W 1240 roku książę Konrad I mazowiecki zmusił opactwo do zamiany Służewa na inną wieś, a w 1245 roku przekazał Służew jednemu ze swych możnych, Gotardowi^[7]. W XIV wieku na terenie należącym do 13 potomków Gotarda – rodziny Służewskich herbu Radwan – istniało 17 miejscowości^[10]. W 1528 miały one powierzchnię ok. 70 łanów, tj. ok. 1200 ha^[10].

W 1776 roku na skarpie warszawskiej powstał zespół pałacowo-parkowy, od którego pochodzi nazwa dzielnicy^[11][12]. Wybudowany tam pałacyk był przeznaczony na spędzenie miesiąca miodowego Stanisława Kostki Potockiego i Aleksandry z Lubomirskich i otrzymał nazwę Rozkoszy^[13]. W 1822 roku Rozkosz kupił Julian Ursyn Niemcewicz, który chciał nazwę posiadłości, dla upamiętnienia swego pobytu w Stanach Zjednoczonych, zmienić na Amerykę lub Waszyngton^[12]. Ostatecznie została ona nazwana Ursynowem – od starego przydomka rodu Niemcewiczów^[12]. Od 1857 roku posiadłość znajdowała się w posiadaniu rodziny Krasińskich^[11].

W latach 1818–1821 Stanisław Kostka Potocki wybudował w pobliżu kościoła św. Katarzyny rezydencję Gucin^[14]. Po jego śmierci wdowa po nim założyła tam w latach 1821–1830 ogród nazywany Gucin Gajem^[14]. Około 1890 roku na wzniesieniu nad doliną Potoku Służewieckiego zbudowano fort Służew, jeden z fortów pierścienia wewnętrznego Twierdzy Warszawa^[15].

W 1898 roku uruchomiono kolejkę grójecką, której linia biegła wzdłuż ul. Puławskiej^[16]. W 1921 roku Edward Raczyński przekazał państwu pałac Krasińskich i inne nieruchomości na Ursynowie z przeznaczeniem na cele szkolnictwa^[17]. W latach 1931–1939 zbudowano tor wyścigów konnych, w tamtym czasie najnowocześniejszy tor wyścigów konnych w Europie^[18]. W latach 30. XX wieku na terenie Lasu Kabackiego wzniesiono kompleks budynków dla Sztabu Głównego Wojska Polskiego, w którym do 1939 roku mieścił się Referat Niemiecki Biura Szyfrów^[19]. W 1938 zadłużony dziedzic dóbr wilanowskich Adam Branicki sprzedał Las Kabacki Zarządowi Miejskiemu m.st. Warszawy, co uchroniło ten kompleks leśny przed parcelacją na cele budowlane^[20].

Przed II wojną światową we wsiach znajdujących się na terenie obecnego Ursynowa znajdowało się ok. 400 domów w których mieszkało ponad 3 tys. osób^[21]. W 1948 roku^[22] uruchomiono pierwszą na tym terenie^[23] miejską linię autobusową (nr 104), łączącą Dworzec Południowy z Wolicą^[24]. W 1951 teren współczesnego Ursynowa włączono do Warszawy^[1].

W 1956 roku pałac Krasińskich i tereny podarowane w 1921 roku Skarbowi Państwa przez Edwarda Raczyńskiego zostały przekazane Szkole Głównej Gospodarstwa Wiejskiego (SGGW)^[17]. W 1971 roku oddano do użytku pierwszy z zespołu budynków uczelni na Ursynowie^[25], a w latach 90. XX wieku SGGW zaczęła budować tam swoją główną siedzibę^[17].

W latach 60. XX wieku podjęto decyzję o budowie na Ursynowie wielkiego zespołu osiedli mieszkaniowych dla ok. 140–160 tys. osób^[26][27]. Miały one stanowić tzw. południowe pasmo rozwojowe Warszawy^[11]. Na podstawie wyników konkursu na plan ogólny zabudowy pasma Ursynów-Natolin opracowano wytyczne, jakie miał spełniać cały projekt urbanistyczno-architektoniczny^[26]. Podzielono go na cztery części: Ursynów Północny, Ursynów Południowy, Natolin Północny i Natolin Południowy^[11]. Razem z 36 tys. mieszkań miały powstać szkoły, przedszkola, szpitale, sklepy i lokale usługowe^[28]. Układ komunikacyjny Ursynowa został oparty na trzech równoległych arteriach północ-południe: ul. Jana Rosoła, al. Komisji Edukacji Narodowej i ul. Pawła Findera (obecnie rtm. Witolda Pileckiego)^[11].

W rozstrzygniętym latem 1971 roku konkursie na projekt Ursynowa Północnego pierwszą nagrodę otrzymał zespół Ludwika Borawskiego, Jerzego Szczepanika-Dzikowskiego i Andrzeja Szkopa^[29]. Niespodziewana śmierć Ludwika Borawskiego spowodowała, że do zespołu dołączył Marek Budzyński^[29]. Objęcie przez niego stanowiska projektanta generalnego spowodowało odejście od wcześniejszej koncepcji na rzecz zróżnicowanego zespołu domów oraz nowatorskiego systemu komunikacji pieszej i kołowej^[30]. Konkurs na zabudowę Ursynowa Południowego, z innym układem domów, wygrał zespół Andrzeja Fabierkiewicza^[26].

Budowę osiedla Ursynów Północny rozpoczęto w 1975 roku^[31]. Jako pierwsze powstały budynki mieszkalne w rejonie ulic: Puszczyka, Koński Jar, Wiolinowej i Koncertowej^[31]. 28 grudnia 1976 roku zakończono budowę pierwszego bloku przy ul. Puszczyka 5^[32]. Pierwsi mieszkańcy otrzymali klucze do mieszkań w styczniu 1977 roku^[33]. W 1977 roku budynek szkoły i przedszkola przy ul. Puszczyka 6 otrzymał tytuł Mistera Warszawy^[34].

W 1979 roku rozpoczęto budowę Centrum Onkologii, stanowiącego główną inwestycję rządowego programu zwalczania chorób nowotworowych^[35]. W sierpniu 1980 roku przy ul. Surowieckiego 10 otwarto Megasam, pierwszy samoobsługowy sklep na Ursynowie^[36][37].

W czasie budowy osiedli mieszkaniowych i linii metra wykorzystując ziemię z wykopów usypano dwa sztuczne wzniesienia: Kopę Cwila i Górkę Kazurkę^[38][39].

W 1982 roku liczba mieszkańców Ursynowa osiągnęła 75 tys.^[40] W 1983 roku rozpoczęto tam budowę pierwszej linii metra^[11]. W 1983 roku na ul. Puławskiej uruchomiono komunikację trolejbusową na trasie Dworzec Południowy – Piaseczno^[41]; została ona zlikwidowana w 1995 roku^[42]. W 1990 roku przy ul. Bacewiczówny 8 otwarto pierwszy w Polsce sklep spółki IKEA^[43].

Do 1994 roku Ursynów stanowił południowo-zachodnią część Mokotowa^[44]. Od marca 1994 stał się samodzielną gminą Warszawa-Ursynów^[45].

W 2005 roku^[46] ścieki z Ursynowa zaczęły być przesyłane do nowo uruchomionej Oczyszczalni Ścieków „Południe“ w dzielnicy Wilanów^[47].

W 2017 roku rozpoczęła się budowa kolejnego (po zbudowanym w latach 2009–2013 odcinku od węzła „Warszawa Lotnisko” do węzła „Puławska”) odcinka drogi ekspresowej S2 – Południowej Obwodnicy Warszawy^[48]. Droga częściowo przebiega w tunelu^[49], oddanym do użytku w grudniu 2021^[50].

Podział według MSI

Według Miejskiego Systemu Informacji Ursynów dzieli się na 13 obszarów^[51]:

• Dąbrówka
• Grabów
• Jeziorki Północne
• Jeziorki Południowe
• Kabaty
• Natolin
• Pyry
• Skarpa Powsińska
• Stary Służew
• Stary Imielin
• Ursynów-Centrum
• Ursynów Północny
• Wyczółki

Podział na Wysoki i Zielony Ursynów

Funkcjonuje także zwyczajowy podział na:

• Wysoki Ursynów – jest to północna, wschodnia i południowa część dzielnicy, gdzie dominuje wysoka zabudowa mieszkaniowa^[5],
• Zielony Ursynów – jest to zachodnia część dzielnicy położona wzdłuż ul. Puławskiej, gdzie dominuje zabudowa jednorodzinna^[5].

• Stanisław Faliński (1994–2002)
• Tomasz Sieradz (2002–2003)
• Andrzej Machowski (2003–2006)
• Tomasz Mencina (2006–2009)
• Urszula Kierzkowska (2009–2010)
• Piotr Guział (2010^[52]–2014)
• Robert Kempa (od 2014^[53])

Na terenie dzielnicy znajdują się dwa rezerwaty przyrody: Las Kabacki im. Stefana Starzyńskiego i Skarpa Ursynowska. Przy ul. Nowoursynowskiej rośnie Mieszko I – najstarszy dąb w województwie mazowieckim^[60].

W parku im. Romana Kozłowskiego, przy ul. Nutki, znajduje się Głaz Ursynowski – największy (obwód 9,6 m) głaz narzutowy na terenie Warszawy^[61].

W 2021 roku w dzielnicy funkcjonowało 38 klubów sportowych działających jako stowarzyszenia kultury fizycznej i fundacje i 5 działających na zasadach komercyjnych^[62]. Jednym z nich jest klub piłkarski KS SEMP Warszawa (SEMP Ursynów)^[63][64].

Z tym tematem związana jest kategoria: Ursynów.

• W 2016 r. Rada m.st. Warszawy nadała skrzyżowaniu ulic Wawrzyńca Surowieckiego i Jana Zaorskiego na Ursynowie Północnym nazwę rondo Budowniczych Ursynowa^[65].

• Strona dzielnicy Ursynów
• Historia Ursynowa