დაღესტანი
დაღესტანი, ოფიციალურად დაღესტნის რესპუბლიკა (რუს. Респу́блика Дагеста́н) — რუსეთის ფედერაციის სუბიექტი, შედის ჩრდილოეთ კავკასიის ფედერალური ოკრუგის შემადგენლობაში.[3]
| რუსეთის ფედერაციის სუბიექტი | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| დაღესტნის რესპუბლიკა Респу́блика Дагеста́н | |||||
 | |||||
| |||||
| ქვეყანა |  რუსეთი | ||||
| ადმ. ცენტრი | მაჰაჩყალა | ||||
| კოორდინატები | 43°06′00″ ჩ. გ. 46°53′00″ ა. გ. / 43.10000° ჩ. გ. 46.88333° ა. გ. | ||||
| მეთაური | სერგეი მელიკოვი | ||||
| მთავრობის თავმჯდომარე | აბდულფათახ ამირხანოვი | ||||
| სახალხო კრების თავმჯდომარე | ზაურ ასკენდეროვი | ||||
| დაარსდა | 1991 | ||||
| ფართობი | 50 270 კმ² | ||||
| ოფიციალური ენა | რუსული, აღულური, ხუნძური, აზერბაიჯანული, ჩეჩნური, დარგუული, ყუმუხური, ლაკური, ლეზგიური, ნოღაიური, რუთულური, თაბასარანული, თათური, წახური[1][2] | ||||
| მოსახლეობა | 3 133 303 კაცი (2021) | ||||
| სიმჭიდროვე | 62,33 კაცი/კმ² | ||||
| სასაათო სარტყელი | UTC+3 | ||||
| სატელეფონო კოდი | 872 | ||||
| საავტომობილო კოდი | 05 | ||||
| ოფიციალური საიტი | e-dag.ru | ||||
| რუსეთის ფედერაციის სუბიექტის კოდი | 05 | ||||
| |||||
1-შერეული, 2-ხუნძები, ანდიურ-დიდოური (ცეზური) ხალხები და არჩიბელები, 3-დარგუელები, ხაიდაყელები და ყუბაჩელები, 4-ლეზგები, 5-ლაკები, 6-თაბასარანელები, 7-აღულები, 8-რუთულელები, 9-წახები, 10-ყუმუხები, 11-ნოღაელები, 12-აზერბაიჯანელები, 13-რუსები
დედაქალაქი — ქალაქი მაჰაჩყალა.
ძირითადი ტერიტორია ესაზღვრება სამხრეთით აზერბაიჯანს, სამხრეთ-დასავლეთით — საქართველოს, აგრეთვე დასავლეთით — ჩეჩნეთს, ჩრდილო-დასავლეთით — სტავროპოლის მხარეს და ჩრდილოეთით — ყალმუხეთის რესპუბლიკას.
შეიქმნა 1921 წლის 20 იანვარს.
რუსეთის უდიდესი რესპუბლიკა ჩრდილოეთ კავკასიაში, როგორც მოსახლეობის, ისე ტერიტორიის მხრივ.
ეტიმოლოგია
სიტყვა „დაღესტანი“, ან „დაღსტანი“ ნიშნავს „მთების ქვეყანას“, მომდინარეობს თურქული სიტყვისგან dağ („დაღ“), რაც ნიშნავს მთას და სპარსული სუფიქსის მნიშვნელობიდან — „ქვეყანა“. სპარსულად და არაბულად მისი სახელია داغستان („დაღსთან“).
- ხუნძურად — Дагъистаналъул Республика
- დარგუულად — Дагъистанес Республика
- ლეზგურად — Дагъустандин Республика
- ლაკურად — Дагъустаннал Республика
- თაბასარანულად — Дагъустан Республика
გეოგრაფია
რესპუბლიკა მდებარეობს ჩრდილოეთ კავკასიის მთებში. რესპუბლიკა მდებარეობს რუსეთის უკიდურეს სამხრეთ ნაწილში და აღმოსავლეთით ესაზღვრება კასპიის ზღვა. რესპუბლიკის ფართობია 50 300 კმ2. რესპუბლიკას ჩრდილოეთით ესაზღვრება ჩეჩნეთი, დასავლეთით – ჩეჩნეთი, ჩრდილო-დასავლეთით – სტავროპოლის მხარე. დაღესტანს სამხრეთით აზერბაიჯანი ესაზღვრება, სამხრეთ-დასავლეთით კი – საქართველო. ქვეყნის ყველაზე მაღალი წერტილია მთა ბაზარდუზუ, რომელიც მდებარეობს აზერბაიჯანის საზღვარზე. რესპუბლიკაში სულ 1800 მდინარეა, მათგან გამორჩეულებია: სულაკი, სამური და თერგი.
ბუნებრივი რესურსები
დაღესტანი მდიდარია ნავთობით, ბუნებრივი აირით, წიაღისეული ნახშირით და სხვა მინერალებით.[4]
კლიმატი
დაღესტანში იანვრის თვეში საშუალო ტემპერატურაა +2 °C. ივლისში საშუალო ტემპერატურაა +26 °C.
პოლიტიკა
დაღესტანის სახალხსო ასამბლეაში შედის 72 დეპუტატი, რომლებსაც ირჩევს ხალხი ოთხი წლის ვადით. ასამბლეა არის ქვეყნის მმართველი ორგანო.
მოსახლეობა
| ხალხი | მოსახლეობა 2002 წელს[5] | მოსახლეობა 2010 წელს[6][7] | ||
|---|---|---|---|---|
| რაოდენობა | % | რაოდენობა | % | |
| ხუნძები | 758 438 | 29,4% | 850 011 | 29,4% |
| დარგუელები | 425 526 | 16,5% | 490 384 | 17% |
| ყუმუხები | 365 804 | 14,2% | 431 736 | 14,9% |
| ლეზგები | 336 698 | 13,1% | 385 240 | 13,3% |
| ლაკები | 139 732 | 5,4% | 161 276 | 5,6% |
| აზერბაიჯანელები | 111 656 | 4,3% | 130 919 | 4,5% |
| თაბასარანელები | 110 152 | 4,3% | 118 848 | 4,1% |
| რუსები | 120 875 | 4,7% | 104 020 | 3,6% |
| ჩეჩნები | 87 867 | 3,4% | 93 658 | 3,2% |
| ნოღაელები | 38 168 | 1,5% | 40 407 | 1,4% |
| აღულები | 23 314 | 0,9% | 28 054 | 1% |
| რუთულელები | 24 298 | 1% | 27 849 | 1% |
| წახები | 8 168 | 0,3% | 9 771 | 0,3% |
| სხვები | 25 835 | 1% | 19 646 | 0,7% |
ლიტერატურა
- ხუციშვილი ნ., დაღესტანი, „კავკასიური სახლი“, თბილისი, 2002
- Народы Дагестана, Издательство Академии Наук СССР, Москва, 1995
