Morte

A mòrte a l'é a cesaçión ireverscìbile de tùtte e fonçioìn biològiche che sostêgnan in òrganìsmo vivénte^[1]. Pe-i òrganìsmi co-in çervéllo a mòrte a se poriéiva definî cómme a fìn ireverscìbile de l'ativitæ do çervéllo intrêgo, inclûzo o teu encefàlico^[2][3]. A mòrte çelebrâle a l'é de vòtte dêuviâ cómme definiçión legâle de mòrte^[4]. I rèsti de in òrganìsmo defùnto de sòlito coménsan a deconpónise sùbito dòppo a mòrte^[5]. A mòrte a l'é in procèsso inevitàbile che co-o ténpo o l'acàpita a tùtti i òrganìsmi: gh'é de quélli, cómme Turritopsis dohrnii, ch'én inmortâli da-o pónto de vìsta biològico, a tùtte e mainêe pêuan de lóngo moî pe âtre raxoìn fêua de l'invegî^[6].

Bén bén de coltûe e de religioìn gh'àn in sò concètto de vìtta dòppo a mòrte, spésse vòtte co-in giudìçio in scê açioìn ch'én stæte conpîe da-o mòrto inta sò vìtta. Gh'é di ûxi despægi pe ònorâ o còrpo cómme, prezénpio, o mortöio, a cremaçión ò a seportûa in çê^[7]. A-o 2022, l'é mòrto 109 miliàrdi de umoén in tùtto, sàiva a dî o 93,8% de tùtte e persónn-e mâi visciûe^[8].