Contròllo de outoritæ
O contròllo de outoritæ (authority control in ingléize) o l'é, inta scénsa de bibliotêche e de l'informaçión, 'n'òrganizaçión di catàloghi de bibliotêche e de informaçioìn bibliogràfiche[1][2][3] fæta dàndo 'n tìtolo specìfico a ògni sogètto. I tìtoli ùnichi són dêuviæ in mòddo scistemàtico inte tùtto o catàlogo[4] e fonçiónn-an insémme a di âtri dæti òrganizatîvi cómme e referénse incroxæ[4][5]. Ògni tìtolo o gh'à 'na cùrta descriçión in scî sò lìmiti d'ûzo e d'aplicabilitæ, con critêi d'òrdinaçión che perméttan a-i bibliotecâi de tegnî a giórno o catàlogo e ch'agiùttan o travàggi di riçercatoî[6].
ZE | Quésta pàgina a l'é scrîta in léngoa zenéize A Grafîa adeuviâ a l'é quélla de l'Académia Ligùstica do Brénno |
I catalogatoî dàn a tùtti i sogètti, cómme outoî, lìbbri, editoî e série, 'n tèsto identificatô ùnico ch'o saiâ dêuviòu in mòddo scistemàtico pe descrîve in mòddo no dùbio tùtte e referénse a quélla entitæ, spécce quand'a l'é mensonâ co-ina sò variànte, in nómme fâso ò in nom de plume[7]. O dêv'êse dónca relasciòu 'n tìtolo ùnico con tùtte e informaçioìn inportànti, inclûzo quélle in scî sogètti a lê ligæ[7]. O contròllo regolatô o se peu trovâ inte 'na bànca dæti ch'a poriéiva contegnî di ligàmmi a di âtri sogètti ò de âtre bànche dæti ascì[8]. Quésto génere de contròllo o fonçiónn-a dónca ségge cómme contròllo bibliogràfico che cómme vocabolâio controlòu.
Scibén che, in teorîa, ògni informaçión (tìtoli condiçionæ, nómmi de persónn-a, nómmi d'òrganizaçioìn)[3] a poriéiva êse o sogètto do contròllo regolatô, i catàloghi de bibliotêche se concéntran de sòlito in scî nómmi di outoî e di tìtoli di lìbbri. Prezénpio, o scistêma de clasificaçión da Bibliotêca do Congrésso o fonçiónn-a inte 'na mainêa scìmile, scibén che de sòlito o tràtta sti doî eleménti chi in mòddo separòu. I regìstri do contròllo regolatô gh'àn da êse modificæ e mìssi a giórno co-o pasâ do ténpo; o sò fìn o no l'é quéllo de creâ 'n scistêma d'archiviaçión ch'o ségge perfètto e infrangìbile, ma d'agiutâ inte l'òrganizaçión e inta riçèrca de informaçioìn[6].
Vantàggi
- Senplificaçión da riçèrca: l'é ciù fàçile trovâ da letiatûa in sce 'n argoménto[7]. Catàloghi ò bànche dæti digitâli bén inandiæ pêuan procesâ de query restitoìndo de pòule ò de frâze precîze cómme rispòsta, fàndo crésce a precixón da riçèrca a amermàndo o ténpo necesâio[9].
- Riçèrca ch'a se peu mêgio prevédde[10]: se pêuan dêuviâ inte query i òperatoî lògichi AND, OR, NOT e âtri[8], fàndo crésce a pertinénsa da riçèrca ascì[9].
- L'é megioòu a scistematicitæ de registraçioìn[11][12][13].
- L'informaçión a gh'à de strutûa e d'òrganizaçión[7].
- L'é megioòu l'eficénsa da catalogaçión: quànde s'azónzan di nêuvi sogètti, i rizultâti do contròllo regolatô pêuan êse dêuviæ pe sghindâ l'azónta di dopioìn into catàlogo ò inta bànca dæti[7][8].
- Créscian e vivàgne da bibliotêca[7].
- Vêgne ciù fàçile a manutençión do catàlogo: i catalogatoî pêuan dêuviâlo pe çercâ e corêze i eroî, con di progràmmi outomàtichi che poriéivan netezâ o catàlogo sénsa a necesitæ de 'n intervénto de l'òmmo[14]. O contròllo regolatô o l'agiùtta i creatoî e i uténti di meta-dæti ascì[9].
- L'é amermòu i eroî: o contròllo regolatô o permétte de trovâ e corêze i eroî, cómme eroî de batitûa ò into scrîve i nómmi e i tìtoli, ànche in mòddo outomàtico[6].
Ezénpi
Nómmi despægi pò-u mæximo sogètto
| Outoritæ | Tèsto |
|---|---|
| Virtual International Authority File | VIAF ID: 107032638 |
| Wikipedia in ingléize | Diana, Princess of Wales |
| WorldCat | Diana Princess of Wales 1961—1997 |
| Bibliotêca Naçionâle de Germània | Diana <Wales, Prinzessin>[15] |
| Gemeinsame Normdatei | GND ID: 118525123 |
| Bibliotêca do Congrésso | Diana, Princess of Wales, 1961—1997 |
| Bibliotêca Naçionâle de Spàgna | Windsor, Diana, Princess of Wales |
| Union List of Artist Names | Diana, Princess of Wales English noble and patron, 1961—1997 |
| Bibliotêca Naçionâle di Pàixi Bàsci | Diana, prinses van Wales, 1961—1997 |
De vòtte, a mæxima persónn-a ò sogètto o gh'à ciù fórme de nómme ò de tìtolo inti catàloghi[7][10], co-a fàrta de informaçioìn ch'a poriéiva caxonâ di problêmi. O contròllo regolatô o consénte de métte insémme di materiâli che gh'àn di ligàmmi lògichi fra de lô. I catalogatoî çèrnan 'n ìndice universâle ch'o contêgne tùtte e fórme poscìbili, variànte gràfiche, eroî ciù difûxi into scrîve, dæte vàrie, etc. Prezénpio a Diànn-a, Prinçipéssa do Galles, inte sò schêde bibliogràfiche a vêgne mensonâ cómme "Diana", "Princess Diana" ò inte di âtri mòddi, co-i prinçìppi do contròllo regolatô che in càngio prevéddan che-e referénse a lê dêvan êse ùniche. Un di catàloghi digitâli o se poriéiva dónca conpilâ inte sto mòddo chi[3]:
- Diana. (1)
- Diana, Princess of Wales. (1)
- Diana, Princess of Wales, 1961—1997 (13)
- Diana, Princess of Wales 1961—1997 (1)
- Diana, Princess of Wales, 1961—1997 (2)
- DIANA, PRINCESS OF WALES, 1961—1997. (1)
- Diana, Princess of Wales, — Iconography. (2)
Tùtte ste fórme fàn riferiménto a-a mæxima persónn-a. Anàndo aprêuvo a-i prinçìppi do contròllo regolatô l'é dónca çernûo 'n "pónto d'intrâ" ò access point ch'o ségge ùnico: Diana, Princess of Wales, 1961-1997[16].
Scicómme ògni bibliotêca a l'à comensòu a svilupâ i sò pónti d'intrâ in mòddo indipendénte, pe senplicitæ l'é stæto creòu di catàloghi standardizæ cómme o VIAF. Prezénpio, l'ID da Prinçipéssa Diànn-a into scistêma da Bibliotêca Naçionâle de Germània o l'é 118525123 e inte quéllo da Bibliotêca do Congrésso o l'é Diana, Princess of Wales, 1961-1997. O VIAF o restitoìsce o genérico VIAF ID: 107032638, ch'o l'arechéugge tùtte ste variànte chi[16].
Nómmi pægi pe sogètti diferénti
De vòtte, sucêde che di outoî diferénti pùbrican de êuvie sott'a-o mæximo nómme, ségge perché són perfetaménte òmònimi ò perché àn dêuviòu 'n nom de plume coletîvo[7]. Pe fâ dezanbigoaçión, a-i pónti d'intrâ se peu azónzighe de informaçioìn de ciù cómme, prezénpio, a dæta de nasción e quélla de mòrte, i ànni d'ativitæ e l'epìteto caraterìstico.
File de outoritæ
A mainêa sconpartîa d'adotâ o contròllo regolatô into catàlogo de 'na bibliotêca a l'é quélla de creâ 'na lìsta de contròllo ch'a contêgne i eleménti da ligâ a-o catàlogo pe mêzo de referénse incroxæ. A lìsta a l'é de spésso dîta "file de outoritæ" (authority file in ingléize) e a contêgne tùtte e variànte di tìtoli, marcàndo quélle preferîe, e, de vòtte, informaçioìn òtegnûe inta procedûa de riçèrca de ste variànte chi[14].
L'ùnica fonçión di file de outoritæ a no l'é quélla de fornî de informaçioìn, ma benscì quélla d'òrganizâle, tànto che méttan in ciæo sôlo sò-u nómme ò o tìtolo indicòu o l'é ùnico. Prezénpio, inte di file de outoritæ. o contegnûo tìpico o l'é inandiòu de mòddo chò-u tìtolo o ségge pigiòu da-o nómme preferîo (outorizòu). L'é inportànte che ségge ùnico perché, into câxo de conflìtto, n'é çernûo sôlo un.
| (EN) «Since the headings function as access points, making sure that they are distinct and not in conflict with existing entries is important. For example, the English novelist William Collins (1824–89), whose works include the Moonstone and The Woman in White is better known as Wilkie Collins. Cataloguers have to decide which name the public would most likely look under, and whether to use a see also reference to link alternative forms of an individual's name» | (LIJ) «Scicómme i tìtoli fonçiónn-an da pónti d'intrâ, l'é inportànte êse segûi che séggian diferénti fra de lô e no in conflìtto co-e vôxe de regìstro existénti. Prezénpio, o scritô de romànzi ingléize William Collins (1824-89), ch'o l'à scrîto de êuvie cómme The Moonstone e The Woman in White, o l'é mêgio conosciûo cómme Wilkie Collins. I catalogatoî gh'àn da decìdde che nómme o pùblico o çerchiéiva ciù de lengê e se dêuviâ di ligàmmi "véddi ascì" vèrso e fórme alternatîve de 'n nómme de persónn-a.» |
| (Moya K. Mason[17][18]) |
Nòtte
Bibliografîa
- (EN) Bohdan S. Wynar, Introduction to Cataloguing and Classification, 4ª ed., Littleton, Colorado, Libraries Unlimited, Incorporated, 1972.
- (EN) Robert Harold Burger, Authority work: the creation, use, maintenance, and evaluation of authority records and files, Littleton, Colorado, Libraries Unlimited, 1985, ISBN 978-0872874916.
- (EN) Robert L. Maxwell, Maxwell's Guide to Authority Work, Chicago, American Library Association, 2002, ISBN 978-0-838-90822-8.
- (EN) Doris H. Clack, Authority Control: Principles, Applications, and Instructions, Chicago, UMI Books on Demand, 2003.
Âtri progètti
Wikimedia Commons a contêgne di files in sce contròllo de outoritæ
