Chrysanthemum

Lumbard ucidentalQuest articol chì l'è scrivuu in lombard, grafia milanesa.

El Chrysanthemum L., 1753 a l’è on gener de piant angiospèrmi bicotilédon de la famiglia di asteràcei che ‘l gh’hà denter di piant minga legnós etèrni o annuàl, originari de tanti part del mond, da l'Euròpa a la Cina, con tanti ibrid e varietà coltivàa ‘me di piant ornamentàj ind el giardinagg e ind la coltivazión di fiór. El nòmm latìn el deriva del grècch κρυσάνϑεμον, e l’è l'insèma de χρυσός, chrysòs, «òr» e ἄνϑεμον, ànthemon, «fior».

Chrysantemum
occ.: sancarlìn, tartùffol
or.: ???????
Chrysanthemum indicum
Chrysanthemum indicum
Classifigazion sientífiga
Regn:Plantae
Division:Magnoliophyta
Clas:Magnoliopsida
Ùrden:Sapindales
Famìa:Asteraceae
Zèner:'Chrysanthemum
Spéce:divèrsi speci
Nomm binomial
speci vari de Chrisanthemum
Linné

In lengua lombarda occidental el ven inveci ciamàa sancarlìn[1] o tartùffol [2] .


Tassonomia

Quèll géner chì, sottopòst a di svariàa revisión tassonòmich, el gh’hà adèss denter quèj speci chì [3]:

  • Chrysanthemum aphrodite Kitam.
  • Chrysanthemum arcticum L.
  • Chrysanthemum argyrophyllum Y.Ling
  • Chrysanthemum arisanense Hayata
  • Chrysanthemum boreale (Makino) Makino
  • Chrysanthemum catananche (Ball)
  • Chrysanthemum chalchingolicum Grubov
  • Chrysanthemum chanetii H.Lév.
  • Chrysanthemum crassum (Kitam.) Kitam.
  • Chrysanthemum glabriusculum (W.W.Sm.) Hand.-Mazz.
  • Chrysanthemum hosmariense (Ball)
  • Chrysanthemum hypargyrum Diels
  • Chrysanthemum indicum L.
  • Chrysanthemum japonense Nakai
  • Chrysanthemum japonicum Makino
  • Chrysanthemum lavandulifolium (Fisch. ex Trautv.) Makino
  • Chrysanthemum mawii Hook.f.
  • Chrysanthemum maximowiczii Kom.
  • Chrysanthemum mongolicum Y.Ling
  • Chrysanthemum × morifolium Ramat.
  • Chrysanthemum morii Hayata
  • Chrysanthemum okiense Kitam.
  • Chrysanthemum oreastrum Hance
  • Chrysanthemum ornatum Hemsl.
  • Chrysanthemum pacificum Nakai
  • Chrysanthemum potentilloides Hand.-Mazz.
  • Chrysanthemum shiwogiku Kitam.
  • Chrysanthemum sinuatum Ledeb.
  • Chrysanthemum vestitum (Hemsl.) Stapf
  • Chrysanthemum weyrichii (Maxim.) Miyabe
  • Chrysanthemum yoshinaganthum Makino ex Kitam.
  • Chrysanthemum zawadskii Herbich

Binòmm andeghée

Quèj speci chì, che in di temp indrée i eren stàa miss denter in del géner Chrysanthemum, incoeu gh’hànn 'na divèrsa classificazión tassonòmica:

  • Chrysanthemum achilleifolium (M.Bieb.) Kuntze = Tanacetum achilleifolium (M.Bieb.) Sch.Bip.
  • Chrysanthemum alpinum L. = Leucanthemopsis alpina (L.) Heywood
  • Chrysanthemum anserinifolium (Hausskn. & Bornm.) J.W.Ingram & Dress = Tanacetum poteriifolium (Ledeb.) Grierson
  • Chrysanthemum atkinsonii C.B.Clarke = Tanacetum atkinsonii (C.B.Clarke) Kitam.
  • Chrysanthemum balsamita L. = Tanacetum balsamita L.
  • Chrysanthemum bipinnatum L. = Tanacetum bipinnatum (L.) Sch.Bip.
  • Chrysanthemum carinatum Schousb. = Ismelia carinata (Schousb.) Sch.Bip.
  • Chrysanthemum caucasicum (Willd.) Pers. = Tripleurospermum caucasicum (Willd.) Hayek
  • Chrysanthemum cinerariifolium (Trevir.) Vis. = Tanacetum cinerariifolium (Trevir.) Sch. Bip.
  • Chrysanthemum coccineum Willd. = Tanacetum coccineum (Willd.) Grierson
  • Chrysanthemum coronarium L. = Glebionis coronaria (L.) Cass. ex Spach
  • Chrysanthemum corymbosum L. = Tanacetum corymbosum (L.) Sch. Bip
  • Chrysanthemum demnatense Murb. = Rhodanthemum gayanum (Coss. & Durieu) B.H.Wilcox & al.
  • Chrysanthemum frutescens L. = Argyranthemum frutescens (L.) Sch.Bip.
  • Chrysanthemum gayanum (Coss. & Durieu) Ball = Rhodanthemum gayanum (Coss. & Durieu) B.H.Wilcox & al.
  • Chrysanthemum graminifolium L. = Leucanthemum graminifolium (L.) Lam.
  • Chrysanthemum grande (L.) Hook.f. = Plagius grandis (L.) Alavi & Heywood
  • Chrysanthemum hispanicum (Willk.) Dörfl. = Leucanthemopsis pulverulenta (Lag.) Heywood
  • Chrysanthemum incanum Thunb. = Pentzia incana (Thunb.) Kuntze
  • Chrysanthemum lacustre Brot. = Leucanthemum lacustre (Brot.) Samp.
  • Chrysanthemum leucanthemum L. = Leucanthemum vulgare Lam.
  • Chrysanthemum macrophyllum Waldst. & Kit. = Tanacetum macrophyllum (Waldst. & Kit.) Sch.Bip.
  • Chrysanthemum majus (Desf.) Asch. = Tanacetum balsamita L.
  • Chrysanthemum marschallii Asch. ex O.Hoffm. = Tanacetum coccineum (Willd.) Grierson
  • Chrysanthemum maximum Ramond = Leucanthemum maximum (Ramond) DC.
  • Chrysanthemum monspeliense L. = Leucanthemum monspeliense (L.) Coste
  • Chrysanthemum multicaule Desf. = Coleostephus multicaulis (Desf.) Durieu
  • Chrysanthemum myconis L. = Coleostephus myconis (L.) Cass.
  • Chrysanthemum nipponicum (Franch. ex Maxim.) Matsum. = Nipponanthemum nipponicum (Franch. ex Maxim.) Kitam.
  • Chrysanthemum nivellei Braun-Blanq. & Maire = Nivellea nivellei (Braun-Blanq. & Maire) B.H.Wilcox & al..
  • Chrysanthemum pallens J.Gay ex Perreym. = Leucanthemum pallens (J.Gay) DC.
  • Chrysanthemum paludosum Poir. = Mauranthemum paludosum (Poir.) Vogt & Oberpr.
  • Chrysanthemum parthenium (L.) Bernh. = Tanacetum parthenium (L.) Sch.Bip.
  • Chrysanthemum praealtum Vent. = Tanacetum parthenium (L.) Sch.Bip.
  • Chrysanthemum ptarmiciflorum (Webb & Berthel.) Brenan = Tanacetum ptarmiciflorum (Webb & Berthel.) Sch. Bip.
  • Chrysanthemum pulverulentum (Lag.) Pers. = Leucanthemopsis pulverulenta (Lag.) Heywood
  • Chrysanthemum roseum Adams = Tanacetum coccineum (Willd.) Grierson
  • Chrysanthemum roxburghii Desf. = Glebionis coronaria (L.) Cass. ex Spach
  • Chrysanthemum segetum L. = Glebionis segetum (L.) Fourr.
  • Chrysanthemum serotinum L. = Leucanthemella serotina (L.) Tzvelev
  • Chrysanthemum spatiosum (L.H.Bailey) L.H.Bailey = Glebionis coronaria (L.) Cass. ex Spach
  • Chrysanthemum ×superbum Bergmans ex J.W.Ingram = Leucanthemum ×superbum (Bergmans ex J.W.Ingram) D.H.Kent
  • Chrysanthemum sylvaticum Hoffmanns. & Link = Leucanthemum sylvaticum (Hoffmanns. & Link) Nyman
  • Chrysanthemum tchihatchewii (Boiss.) Rehder = Tripleurospermum caucasicum (Willd.) Hayek
  • Chrysanthemum tianschanicum Krasch. = Xylanthemum tianschanicum (Krasch.) Muradyan
  • Chrysanthemum uliginosum (Waldst. & Kit. ex Willd.) Pers. = Leucanthemella serotina (L.) Tzvelev
  • Chrysanthemum viscidehirtum (Schott) Thell. = Heteranthemis viscidehirta Schott
  • Chrysanthemum viscosum Desf. = Heteranthemis viscidehirta Schott
  • Chrysanthemum vulgare (L.) Bernh. = Tanacetum vulgare L.

Coltivazion

I speci annuàl se somìnen in primavera in su 'n terrén de medi impàst e gh'hànn besògn d‘ona posizión al sol de bon.

I speci etèrni, inveci, se moltiplichen per división di scèpp in primavera e gh’hànn besògn d’ona posizión al sol e d’on terrén ben ingrassàa.

I Chrysanthemum etèrni a fior grand, vegnen coltivàa ‘me di piant annuàl per la produzión del fior taiàa e vegnen moltiplica ind el mes de marz travèrs di taj di fust di scèpp vègg arént al soeul, i domanden ‘n’esposizión al sol tutt el , di dacquàd regolàr, di ingrassadùr settimanàl con di ingrass lìquid o boascia slongàda con l'acqua. Per ottegnì di piant pussée piscinìnn e di fior pussée numerós e piscinìtt se scimen i varietà predispòst per quèll tipo de produzión chì, inveci per la produzión del fior tajàa, se deven mètt giò di bastón per ògni fust e tajà via i fior mingà vorsùu. De sora maròss per la mètt in commèrc di fiór in del cors de l’autun, a se sfrutta la sensibilità del fotoperìod di Chrysanthemum.

Disgrazi

'Dance'
'Enbee Wedding Golden' & 'Feeling Green'
  • Scimes – i hemipter del géner Lygus pròvochen di smagg bianch in sui foeuj che poeu sècchen e borlen giò, inveci l’attach ai fior el pròvoca di desformàd dannós.
  • Anguillosi di foeuj: i nematoda de la specie Aphelenchoides ritzema-bosi pròvochen di smagg marron-gialdinn in sui nervadùr principàl di foeuj, sgonfien i tessùu e se slarghen foeura vèrs el bòrd di foeuj che vegnen scur, poeu se bìscien, impassìssen e vegnen sècch restand taccàa al fust.
  • Fung:
    • Mal bianch – l’òidi di sancarlìtt el pròvoca di smagg biancaster e farinós in sui foeuj e sui fust arént.
    • Muffa grisa- La muffa grisa la pròvoca di smagg bianch-brunéngh de marsciura in sui foeuj, i fust e i fior che vegnen poeu quattàa d’ona muffa grisastra.
    • Ruggin - La ruggin del sancarlìn la pròvoca in su la faccia de sòta di foeuj di smagg polverós del colór de la ruggin
    • Tracheomicosi – i part estèrni de la pianta ciapàa del Verticillium albo-atrum impassissen e vegnen sècch a la svèlta.
    • Varoeùl – El varoeul di sancarlìtt el se manifèsta al princippi con di smagg brunengh-rossaster spantagàd in sui foeuj, in sui pìcoll e in sui fust, poeu i part ciapàa diventen grisaster, vegnen sècch e borlen giò.
  • La marsciura mòlla - el batteri Erwinia crysanthemi el pò ciapà el fondament del fust e provocànn la marsciura al pee oppùr la midolla con la marsciura de la midolla, e de conseguenza la pianta l’impassìss.
  • Virus:
    • Gialdura - la pianta attaccada la ven gialdastra, i fior vegnen inscambi verdaster, se ved la produzion de tanti gètt secondari, che gh'hànn su di foeuj piscinìtt desformàd.
    • Mosàich – I piant gióvin ciapàf diventen maggettàa a mosàich con di serc cancrenós e cloròtich in sui foeuj e sul fust.
    • Nanismo – i piant ciappàa presenten di foeuj con di smagg cloròtich, hinn senza fior oppur con di fior piscinìtt de descoloràa.

Sìmbol nazionàl

l'emblèma del Giappon.
Per savenn pussee, varda i articoi Emblèma del Giappon e Bandera del Giappon.

El sancarlìn l’è on sìmbol importànt de véra per l'Impero del Sol Levant, de già che l’è 'l sò l’emblèma offiziàl.

L’è staà associàa al tròno imperiàl, ciamàa Tròno del sancarlin, de l'imperador Go-Toba in del sècol quèll di 12 e l’è stàa miss denter in del stendàrd imperiàl del Giappón; el stendàrd attuàl del'Imperadٕór del Giappon l’è fàa su d’on sancarlìn doràa de sédes petali piazzàa al center d’on sfond ross; i proprozión hinn di dò unitàa in altèzza per trii de longhèzza (2:3). L'Imperadrìs la dopera l’istèss sìmbol, ma de la forma de ‘na coa d’ona róndena. El prìncip e la principèssa ereditari dopèren l’istèssa bandera, i differenz consisten domà ind on sancarlìn on zicc pussée piscinìn e on òrlo bianch in del center.

El stendàrd imperiàl del Giappón.

Riferiment

Bibliografia

  • Funk V.A., Susanna A., Stuessy T.F. and Robinson H., Classification of Compositae in Systematics, Evolution, and Biogeography of Compositae, Vienna, International Association for Plant Taxonomy (IAPT), 2009.

Vos correlàd