Ужичка Република

Името Ужичка Република не го користеле партизаните како име за нивната ослободена територија.

Откако окупаторите и квислинзите го окупирале Ужице и целата слободна територија во западна Србија, името на Ужичка Комунистичка Република се појавило во квислиншкиот печат, а потоа и во печатот на Советскиот Сојуз, во пролетта 1942 година. Ова име било прифатено во историографијата по завршувањето на национално ослободителната војна и револуцијата.^[2]

Постојат различни мислења за територијата што ја покрива Ужичката Република. Според едно гледиште, ги опфаќала областите Ужице и Чачак, а според друго гледиште, опфаќала многу поширока област.^[2]

Ужичката Република немала постојани граници, но тие се менувале скоро секој ден со секоја офанзива на партизаните од една страна и окупаторите од друга.

Во создавањето на слободна територија во западна Србија учествувале 13 партизански одреди: Ваљевски, Мачвански, Посавски, Космајски, Прв и Втор Шумадиски, Поморавски, Крагуевачки, Врњачко-Трстенички, Копаонички, Краљевски, Чачански и Ужичкиот партизански одред.^[1] Заедно со нив, неколку четнички единици учествувале во создавањето на слободната територија: Церскиот четнички одред под команда на капетанот Драгослав Рачиќ, одредот на потполковник Веселин Мисита, одредот на потполковник Ратко Мартиновиќ и одредот на Влада Зечевиќ (некои подоцна се приклучиле на НОП). Овие четници не влегле во борба против Германците по наредба на четничкиот водач Дража Михаиловиќ, туку самоиницијативно.^[3] По кревањето на востанието, новоназначениот генерал-командант во Србија, Франц Беме, решил Германците да го напуштат Ужице на 21 септември. Колоната била долга 6 километри и во неа се движеле 1.217 војници.^[4]

За Ужичката Република е снимен истоимен филм.^[5]

Партизаните пронашле 55 милиони динари во трезорот на Народната банка. Сите фабрики, вклучително и фабриката за оружје, биле способни за производство.^[4] Таа најважна фабрика за оружје во Србија останала недопрена и била витален фактор во рацете на партизанската команда.^[6]

Ужичката Република, есента 1941 година, не била хомогена територија со една влада и единствени вооружени сили. Во текот на своето постоење, се одликувала со двојност на власта, војската и командата, но одлучувањето на целата организација на власта и одбраната бил даден на силите на национално-ослободителното движење, со комунистите како јадро, особено во неговата воена моќ (25.000 борци наспроти неколку илјади четници).^[1] Имало два одделни штаба - Врховниот штаб на НОПОЈ и Врховната команда на Михаиловиќ. Партизанската „престолнина“ била во Ужице, а четничката во Пожега. Во Чачак и Горњи Милановац, партизаните и четниците ја делеле власта врз основа на паритет, и речиси на секое место во „Републиката“ имало по две команди на местото. На секое место на слободната територија имало две маси за мобилизација - едната партизанска, а другата четничка.

Откако партизанските сили влегле во Ужице на 24 септември 1941 година, било организирано производство на оружје во предвоената фабрика за оружје и муниција во Крчагово.

За време на периодот на Ужичката Република, во партизанската фабрика за оружје и муниција произведено за фронтот:^[7]

Од работниците на фабриката за оружје била формирана партизанска чета, која била дел од Работничкиот баталјон на Ужичкиот одред. Партизанската фабрика за оружје и муниција работела до 22 ноември 1941 година, кога се случи трагична експлозија.

Републиката траела 67 дена, а потоа паднала во рацете на Вермахтот, додека партизаните се повлекле кон Санџак. Ужичката Република престанала да постои на 29 ноември 1941 година, по големата офанзива на силите на Оската. Тој ден, партизаните претрпеле пораз на ридот Кадињача.

• Ужичка Република