Солонгос үсэг
Солонгос үсэг эсвэл Хангыл үсэг (Солонгос хэл: 한글、Hangul) нь солонгос хэлийг тэмдэглэх авианы бичиг үсэг юм. 1443 онд Солонгос цагаан толгой болох Хангылыг анх зохиогдож дэлгэрүүлсэн бөгөөд 1446 онд Чусоны вант улсын И овогт Сэжун ван "Хүн мин жонгым" буюу "Иргэнийг сургах зөв дуудлага" хэмээх утга бүхий үсэг зохиосон нь өдгөө хэрэглэж буй эл үсэг болой. Хойд Солонгос улсад Чосон гульча (Солонгос хэл: 조선글자、Chosŏn'gŭlcha) хэмээн нэрлэж байна.Солонгосын хойгт албан ёсоор хэрэглэхээс гадна хуучны ЗХУ-ын бүрэлдэхүүн улс явсан Казахстан, Узбекистан болон Сахалинд амьдарч байгаа солонгос угсаат хүмүүс хэрэглэсээр байна.
| Солонгос үсэг | |||
|---|---|---|---|
 | |||
| Бичгийн төрөл | Цагаан толгой | ||
| Хэл | Солонгос хэл | ||
| Зохиогч | Сэжун ван | ||
| Зохиогдсон | 1443 | ||
| Хэрэглэсэн хугацаа | 1446 оноос хойш | ||
| Хэрэглэдэг газар | Солонгос Хятад | ||
| Албан ёсоор | Умард Солонгос Өмнөд Солонгос Хятад | ||
| Гарал | Дөрвөлжин бичгээс үүссэн байх магадлалтай Солонгос үсэг | ||
| Юникод | U+AC00..U+D7AF U+1100..U+11FF U+3130..U+318F | ||
| ISO 15924 | Hang | ||
Түүх
Солонгос хэл нь 15-р зууны хагас хүртэл өөрсийн гэсэн нэгдмэл бичиг үсэггүй байсан бөгөөд хятад үсгийг өөрийн хэлний дуудлагатай ижилсүүлж хэрэглэх, хятад үсгийг шууд авч дуудлага өөрчлөн хэрэглэх зэргээр бичгийн хэлээ тэмдэглэж байв. Өөр хэлний бичиг үсгээр солонгос хэлний үгийг тэмдэглэх, ард олноо бичиг үсэгт тайлуулах, цаашлаад бичгийн хэлээ сайжруулна гэдэг төвөгтэй болсоныг Жусоны вант улсын дөтгөөр ван И овогт Сэжун ухварлаад солонгос хэлийг тэмдэглэхэд тохиромжтой, сурахад хялбар үсэг зохиосон нь Солонгос буюу Ханьгыл үсэг байжээ.
Бүтэц
Солонгос үсэг нь монгол бичгийн адил авианы бичиг бөгөөд эгшиг ба гийгүүлэгч үсгүүдтэй. Анх 17 гийгүүлэгч, 11 эгшиг, нийт 28 үсэгтэйгээр зохиогдсон авч орчин цагийн солонгос хэлэнд 4 авиа гээгдэж хэрэглэгдэхээ больжээ.
Одоо солонгос үсэг нь 19 гийгүүлэгч 21 эгшиг, нийт 40 үсгээс бүтэж байна.
Эгшиг авиа
| Үсэг | Дуудлага | Латин галиг | Нэр | |
|---|---|---|---|---|
| Үндсэн эгшиг | ㅏ | a | a | 아 a |
| ㅑ | [я] | ya | 야 ya | |
| ㅓ | о | eo | 어 eo | |
| ㅕ | [ё] | yeo | 여 yeo | |
| ㅗ | у | o | 오 o | |
| ㅛ | [юу] | yo | 요 yo | |
| ㅜ | ү | u | 우 u | |
| ㅠ | [юү] | yu | 유 yu | |
| ㅡ | ы | eu | 으 eu | |
| ㅣ | и | i | 이 i | |
| Туслах эгшиг | ㅐ | ɛ | ae | 애 ae |
| ㅒ | [яаэ] | yae | 얘 yae | |
| ㅔ | e | e | 에 e | |
| ㅖ | [je] | ye | 예 ye | |
| ㅘ | [wa] | wa | 와 wa | |
| ㅙ | [wɛ] | wae | 왜 wae | |
| ㅚ | ø/we | oe | 외 oe | |
| ㅝ | [wɔ] | wo | 워 wo | |
| ㅞ | [we] | we | 웨 we | |
| ㅟ | [y/wi] | wi | 위 wi | |
| ㅢ | [ɯi] | ui | 의 ui |
Гийгүүлэгч үсэг
| Үсэг | Дуудлага | Латин галиг | Нэр (Өмнөд Солонгос) | Нэр (Хойд Солонгос) | ||
|---|---|---|---|---|---|---|
| Үндсэн гийгүүлэгч | ㄱ | k/ɡ | g | 기역 giyeok | 기윽 gieuk | 그 geu |
| ㄴ | n | n | 니은 nieun | 느 neu | ||
| ㄷ | t/d | d | 디귿 digeut | 디읃 dieut | 드 deu | |
| ㄹ | r/l | r/l | 리을 rieul | 르 reu | ||
| ㅁ | m | m | 미음 mieum | 므 meu | ||
| ㅂ | p/b | b | 비읍 bieup | 브 beu | ||
| ㅅ | s/ɕ | s | 시옷 siot | 시읏 sieut | 스 seu | |
| ㅇ | (ŋ) | (ng) | 이응 ieung | 응 eung | ||
| ㅈ | ʨ/ʥ | j | 지읒 jieut | 즈 jeu | ||
| ㅊ | [ʨʰ] | ch | 치읓 chieut | 츠 cheu | ||
| ㅋ | [kʰ] | k | 키읔 kieuk | 크 keu | ||
| ㅌ | [tʰ] | t | 티읕 tieut | 트 teu | ||
| ㅍ | [pʰ] | p | 피읖 pieup | 프 peu | ||
| ㅎ | h/ɦ | h | 히읗 hieut | 흐 heu | ||
| Туслах гийгүүлэгч | ㄲ | [kʼ] | kk | 쌍기역 ssanggiyeok | 된기윽 doen-gieuk | 끄 kkeu |
| ㄸ | [tʼ] | tt | 쌍디귿 ssangdigeut | 된디읃 doendieut | 뜨 tteu | |
| ㅃ | [pʼ] | pp | 쌍비읍 ssangbieup | 된비읍 doenbieup | 쁘 ppeu | |
| ㅆ | [sʼ/ɕʼ] | ss | 쌍시옷 ssangsiot | 된시읏 doensieut | 쓰 sseu | |
| ㅉ | [ʨʼ] | jj | 쌍지읒 ssangjieut | 된지읒 doenjieut | 쯔 jjeu | |
Мөн үзэх
Цахим холбоос
Commons: Hangul – Викимедиа зураг, бичлэг, дууны сан | Wiktionary: Солонгос үсэг – Энэ үгийг тайлбар толиос харна уу |