मायक्रोसॉफ्ट विंडोज

हे सुद्धा पहा: मायक्रोसॉफ्ट विंडोजच्या सर्व आवृत्त्यांची यादी

विंडोज हा शब्द एक वा अनेक मायक्रोसॉफ्ट संचालन प्रणाल्यांचे वर्णन करतो. या उत्पादनांचे त्यांच्या वापराच्या दृष्टीने सामान्यपणे तीन वर्ग पडतात.

1. खाजगी
2. सर्व्हर
3. मोबाईल

जुन्या आवृत्त्या

विंडोजचा इतिहास आपल्याला सप्टेंबर १९८१ पर्यंत मागे नेतो, जेव्हा "चेस बिशप" नावाच्या संगणकशास्त्रज्ञाने एका इलेक्ट्रॉनिक उपकरण संरचना तयार केली व "अंतरफलक व्यवस्थापक" (इंटरफेस मॅनेजर) हा प्रकल्प सुरू झाला. तो "विंडोज" या नावाने नोव्हेंबर १९८३ मध्ये (अ‍ॅपल लिसा नंतर पण मॅकिंटॉशच्या आधी) घोषित झाला खरा, पण नोव्हेंबर इ.स. १९८५ पर्यंत विंडोज प्रकाशित झाली नाही. विंडोज १.०चे बाह्यावरण एमएस-डॉस एक्झिक्युटिव्ह नावाचा प्रोग्रॅम होता. गणकयंत्र, दिनदर्शिका, कार्डफाइल, क्लिपबोर्ड दर्शक, घड्याळ, कंट्रोल पॅनल, नोंदीलेखक (नोटपॅड), पेंट, रिव्हर्सी, टर्मिनल, राइट हे इतर पुरवलेले प्रोग्राम होते. विंडोज १.० मध्ये एकावर एक खिडकी (विंडो) आणता येत नसे. केवळ चौकटीच इतर खिडक्यांवर येऊ शकत असत.

ऑक्टोबर १९८७ मध्ये विंडोज २.० प्रकाशित झाली. तिच्यात वापरकर्ता अंतरफलक व स्मृती व्यवस्थापनामध्ये अनेक सुधारणा करण्यात आल्या. तिच्यामध्ये एकावर एक खिडकी आणता येऊ लागली शिवाय तिच्यात आणखी जटिल कळफलक-लघुपथ (कीबोर्ड-शॉटकट) होते. ती विस्तारलेली स्मृतीसुद्धा वापरू शके.

विंडोज २.१ विंडोज/३८६ व विंडोज/२८६ या दोन वेगवेगळ्या आवृत्त्यांमध्ये प्रकाशित झाली.

विंडोजच्या जुन्या आवृत्त्या केवळ ग्राफिकल यूजर इंटरफेस मानल्या जात कारण त्या जास्त प्रमाणात एम-एस डॉसवरच चालत असत व त्याचा संचिका प्रणाली सेवांसाठी उपयोग करत. तरीही, सर्वात आद्य १६-बिट विंडोजमध्ये अनेक संचालन प्रणाली फंक्शन्स व त्यांचे स्वतःचे एक्झिक्युटेबल संचिका प्रकारही स्वीकृत केले होते तसेच त्यांचे स्वतःचे उपकरण चालक (टायमर, ग्राफिक्स, प्रिंटर, माऊस, कळफलक व ध्वनी) अ‍ॅप्लिकेशन्ससाठी प्रदान केले होते. एमएस-डॉसच्या उलट विंडोज वापरकर्त्यांना एकाच वेळी अनेक चित्रमय अ‍ॅप्लिकेशन्स एकाच वेळी अनेक कामे करण्याच्या सहकारी माध्यमातून एक्झिक्युट करू देते.

विंडोज ३.० व ३.१

विंडोज ३.० (१९९०) व ३.१ (१९९२) यांनी आभासी स्मृती व लोड करण्यायोग्य आभासी डिव्हाइस चालक यांच्या कारणास्तव रचना सुधारली. विंडोजचे प्रयोग आता सुरक्षित रीतीमध्ये चालू शकत होते, (जेव्हा विंडोज साध्या किंवा ३८६ वाढवलेल्या रीतीमध्ये चालत होती तेव्हा) ज्यामुळे त्यांना स्मृतीचे अनेक मेगाबाइट खुले झाले व सॉफ्टवेर आभासी स्मृती योजनेत भाग घेण्याचे बंधन दूर झाले. विंडोज ३.० साठी मायक्रोसॉफ्ट महत्त्वपूर्ण कार्ये सी भाषेतून असेंब्ली भाषेत लिहित असे.

विंडोज ९५, ९८ व एमई

विंडोज ९५ ऑगस्ट १९९५ साली प्रकाशित झाली. तिच्यात नवीन वापरकर्ता व्यक्तिरेखा, २५५ अक्षरांपर्यंत लांब संचिकानामांसाठी समर्थन, व आपोआप स्थापन केलेले हार्डवेर^{[मराठी शब्द सुचवा]} ओळखणे ही नवीन साधने होती. ती ३२-बिट प्रयोग चालवू शकत असे व अनेक तंत्रज्ञानातील सुधारणांमुळे तिची स्थिरता विंडोज ३.१ पेक्षा वाढली. तिच्यात अनेक ओईएम सेवा प्रकाशने झाली. त्यातील प्रत्येक प्रकाशन सर्व्हिस पॅकच्या तुल्यबळ होते.

मायक्रोसॉफ्टचे दुसरे प्रकाशन विंडोज ९८ जून १९९८ साली प्रकाशित झाले. मायक्रोसॉफ्टने १९९९ साली तिची दुसरी आवृत्ती आवृत्ती प्रकाशित केली. तिचे नाव विंडोज ९८ द्वितीय आवृत्ती (सेकंड एडिशन) होते. त्याचा लघुपथ विंडोज ९८ एसई असा करण्यात आला.

फेब्रुवारी २००० मध्ये विंडोज २००० प्रकाशित झाली. तिच्यापाठोपाठ विंडोज एमई प्रकाशित झाली. (एमई हा मिलेनियम एडिशनचा लघुपथ आहे.) विंडोज एमईने विंडोज ९८ कडून गाभा अद्ययावत केला असला तरी विंडोज २००० कडून काही पैलू अद्ययावत केले व "बूट इन डॉस मोड" हा पर्याय काढला आणि प्रणाली पुनर्स्थापन हा नवीन पर्याय आणला. त्यामुळे वापरकर्त्याला संगणकाच्या सेटिंग्समध्ये तारीख बदलण्याची मुभा मिळाली.

विंडोज एनटी मालिका

विंडोज एनटी मालिकेतील प्रणाल्या उच्च विश्वसनीयतेच्या व्यावसायिक उपयोगांसाठी बाजारात आणल्या गेल्या. पहिले प्रकाशन होते एनटी ३.१ (१९९३), ग्राहक विंडोज आवृत्तीशी जुळावे म्हणून हा क्रमांक ठेवण्यात आला होता, त्यानंतरची प्रकाशने एनटी ३.५ (१९९४), एनटी ३.५१ (१९९५), एनटी ४.० (१९९६), व विंडोज २०००, उत्पादन सक्रीयीकरण उपलब्ध नसलेले हे शेवटचे एनटी-आधारित प्रकाशन होते. एनटी ४.० ही विंडोज ९५ची वापरकर्ता व्यक्तिरेखा वापरणारी या मालिकेतील पहिली प्रणाली होती. (आणि विंडोज ९५ चे बिल्ट-इन^{[मराठी शब्द सुचवा]} ३२-बिट रनटाइम्स वापरणारी देखील पहिलीच.)

मायक्रोसॉफ्टने नंतर प्रकाशित केलेल्या विंडोज एक्सपीने ग्राहकांना व व्यापारी संचालन प्रणाल्यांना आपल्याकडे खेचले. ती घरगुती व व्यापारी अशा दोन्ही आवृत्त्यांत उपलब्ध होती. (नंतर ती टॅब्लेट संगणक व मीडिया केंद्र या स्वरूपातही उपलब्ध झाली.) सर्व्हर संचालन प्रणाल्यांसाठी मायक्रोसॉफ्टने वेळापत्रक बदलले. दीड वर्षांनंतर प्रकाशित झालेल्या विंडोज सर्व्हर २००३ ने विंडोज सर्व्हरला विंडोज एक्सपीबरोबर आणले. लांबलचक विकासप्रक्रियेनंतर विंडोज व्हिस्टा २००६ च्या शेवटी प्रकाशित झाली. तिच्याबरोबरची सर्व्हर संचालन प्रणाली विंडोज सर्व्हर २००८ ही २००८ च्या सुरुवातीला प्रकाशित झाली. २२ जुलै २००९ रोजी विंडोज ७ व विंडोज सर्व्हर २००८ आरटू आरटीएम (रिलीज टू मॅन्युफॅक्चरिंग - उत्पादनासाठी प्रकाशित) म्हणून प्रकाशित झाल्या. विंडोज ७ ही २२ ऑक्टोबर २००९ रोजी प्रकाशित झाली.

६४-बिट संचालन प्रणाल्या

एक्स८६ आधारित खासगी संगणकांचा जम बसण्यापूर्वी विंडोज एनटी अनेक विविध प्लॅटफॉर्मना समर्थित करे. एनटी ३.१ ते ४.० पर्यंत पॉवरपीसी, डेक अल्फा, एमआयपीएस आर४००० अशा वेगवेगळ्या प्लॅटफॉर्मना समर्थित करत असत, ज्यांच्यात ६४-बिट प्रक्रियाकारही असत, त्यांना प्रणाली ३२-बिट प्रक्रियाकारांप्रमाणे वागवत असे.

मायक्रोसॉफ्टने इंटेल इटॅनियमच्या (आयए-६४ म्हणूनही ज्ञात) उदयाबरोबर त्यास समर्थन देणारी विंडोज प्रकाशने काढली. विंडोज एक्सपी व विंडोज सर्व्हर २००३ च्या इटॅनियम आवृत्त्या त्यांच्या एक्स-८६ (३२-बिट) आवृत्त्यांबरोबरच प्रकाशित झाल्या. एप्रिल २५, २००५ रोजी मायक्रोसॉफ्टने विंडोज एक्सपी एक्स६४-बिट आवृत्ती व विंडोज सर्व्हर एक्स६४ आवृत्त्या प्रकाशित केल्या. विंडोज एक्सपीच्या इटॅनियम आवृत्त्यांसाठीचे समर्थन २००५ मध्ये मायक्रोसॉफ्टने काढून घेतले. विंडोज व्हिस्टा ही विंडोजची पहिली आवृत्ती आहे जिच्यात एक्स६४ व एक्स८६ आवृत्त्यांचे प्रकाशन एकदम झाले. विंडोज व्हिस्टा इटॅनियमला समर्थन देत नाही. विंडोज सर्व्हर २००८ आरटू ने ३२-बिट आवृत्ती गाळली पण विंडोज ७ ने तिला समर्थन ठेवले.

विंडोज सीई

विंडोज सीई (अधिकृतरीत्या विंडोज एम्बेडेड कॉम्पॅक्ट) ही उपग्रह दिशादर्शक प्रणाल्यांवर व भ्रमणध्वनींवर चालणारी विंडोजची आवृत्ती आहे. विंडोज एम्बेडेड कॉम्पॅक्ट ही स्वतःचे केर्नेल वापरते.

आगामी प्रणाल्या

मुख्य पान: विंडोज ८
विंडोज ७ची उत्तराधिकारी असलेली विंडोज ८ सध्या विकसनशील आहे. मायक्रोसॉफ्टच्या २२ ऑक्टोबर २०१० रोजी प्रसिद्ध झालेल्या डच भाषेतील ब्लॉगमध्ये लिहिल्याप्रमाणे विंडोज ८ आणखी दोन वर्षांनी प्रकाशित होईल.विंडोज 10 ही सध्या उपलब्ध असलेली सगळ्यात नवीन प्रणाली आहेविंडोज मोबाइल आता अस्तित्वात नाही

मायक्रोसॉफ्टने तिच्या संचालन प्रणाल्यांमध्ये दोन समांतर मार्ग घेतले आहेत: एक व्यावसायिक आयटी वापरकर्त्यासाठी तर दुसरा घरगुती वापरकर्त्यासाठी. दोन्ही मार्गांपैकी गृह-आवृत्त्यांमध्ये जास्त मल्टिमीडिया समर्थन पण नेटवर्किंग व सुरक्षिततेत कमी कार्यक्षमता तर व्यावसायिक आवृत्त्यांत प्राथमिक मल्टिमीडिया पण उत्तम नेटवर्किंग व सुरक्षितता असते.

नोव्हेंबर १९८५ मध्ये प्रकाशित झालेली विंडोज १.० ही विंडोजची पहिली आवृत्ती होती. अ‍ॅपलशी स्पर्धा करण्यासाठी असलेल्या या संचालन प्रणालीस कमी लोकप्रियता व कार्यक्षमतेचा अभाव लाभला. ती परिपूर्ण संचालन प्रणाली नव्हती; किंबहुना ती एमएस-डॉसला विस्तारत होती. विंडोज २.०ची लोकप्रियता पूर्वाधिकाऱ्याहून किंचित जास्त होती. विंडोज २.०३ (प्रकाशन दिनांक जानेवारी १९८८) ने वापरकर्त्यांस चौकटींना एकमेकांच्यावर येऊ देण्याची मुभा दिली त्यामुळे अ‍ॅपलच्या प्रताधिकारांचे उल्लंघन झाले.

१९९० मध्ये प्रकाशित झालेली २ दशलक्षांहून जास्त प्रती पहिल्या सहा महिन्यांत विकल्या जाणारी विंडोज ३.० ही विस्तृत व्यापारी यश मिळवणारी पहिली आवृत्ती होती. तिच्यामध्ये सदस्य व्यक्तिरेखेत व एकाच वेळी अनेक कामे करण्याच्या क्षमतेमध्ये सुधारणा घडण्यात आल्या होत्या. विंडोज ३.१ ही तिची उत्तराधिकारी मार्च १, १९९२ रोजी सामान्यपणे उपलब्ध झाली.

जुलै १९९३ मध्ये मायक्रोसॉफ्टने नवीन केर्नेलवर आधारित असलेली विंडोज एनटी ही संचालन प्रणाली प्रकाशित केली. एनटी ३.१ ही विंडोज एनटीची पहिली आवृत्ती ठरली. एनटी व्यावसायिक संचालन प्रणाली मानले गेले व ती पूर्वक्रमिक एकाच वेळी अनेक कामे करण्याच्या सुविधेचा वापर करु शकणारी विंडोजची पहिली संचालन प्रणाली ठरली. विंडोज एनटी कुळातील विंडोज एक्सपी नंतर गृह संचालन प्रणाली ठरली.

ऑगस्ट २४, १९९५ रोजी मायक्रोसॉफ्टने विंडोज ९५ ही नवीन व महत्त्वाची ग्राहक आवृत्ती प्रकाशित केली. तिच्यात सदस्य व्यक्तिरेखेत बदल व पूर्वक्रमिक एकाच वेळी अनेक कामे करण्याच्या सुविधेचा वापर केला होता. ती विंडोज ३.१ला नाही तर कार्यगटांसाठीची विंडोज, एमएस-डॉस यांच्या जागी येण्यास प्रकाशित झाली होती व ती "प्लग अँड प्ले" क्षमता वापरणारी विंडोजची पहिली संचालन प्रणाली ठरली. विंडोज ९५ मध्ये झालेले बदल क्रांतिकारी होते. विंडोज ९५ चे मुख्यधारा समर्थन डिसेंबर ३१, २००० रोजी खंडित झाले व वाढवलेले समर्थन डिसेंबर ३१, २००१ रोजी खंडित झाले.

त्यानंतरचे प्रकाशन विंडोज ९८ जून २५, १९९८ रोजी प्रकाशित झाले. तिच्यानंतर विंडोज ९८ची द्वितीय आवृत्ती (विंडोज ९८ एसई) प्रकाशित झाले. विंडोज ९८ साठीचे मुख्यधारा समर्थन जून ३०, २००२ रोजी खंडित झाले व वाढवलेले समर्थन जुलै ११, २००६ रोजी खंडित झाले.

"व्यावसायिक" संचालन प्रणाल्यांतील विंडोज २००० ही आवृत्ती मायक्रोसॉफ्टने फेब्रुवारी २००० मध्ये प्रकाशित झाली. २००४ मध्ये विंडोज २००० च्या स्रोतातील काही भाग आंतरजअलावर आणला गेला. हे मायक्रोसॉफ्टसाठी वाईट होते कारण जो केर्नेल विंडोज २००० मध्ये वापरला गेला होता तोच केर्नेल विंडोज एक्सपी साठी वापरण्यात आला होता. विंडोज ९८ नंतरची ग्राहक आवृत्ती विंडोज एमई (विंडोज सहस्रक आवृत्ती) होती. तिच्यात अनेक नवी तंत्रज्ञाने आणली गेली होती, उदा. "वैश्विक प्लग अँड प्ले". विंडोज एमईची हार्डवेर अडचणी, हळूपणा यांची खूप चिकित्सा करण्यात आली होती.

ऑक्टोबर २००१ मध्ये मायक्रोसॉफ्टने विंडोज एक्सपी ही आवृत्ती प्रकाशित केली. संगणक मासिकांमध्ये तिचा प्रचंड उदोउदो करण्यात आला होता. ती दोन आवृत्त्यांत प्रकाशित झाली: "गृह" व "व्यावसायिक". तिसरी आवृत्ती "मीडिया केंद्र" ही २००२ मध्ये करण्यात आली. तिच्यात डीव्हीडी व दूरदर्शन कार्यक्षमता, प्रोग्रॅम साठवणे (रेकॉर्डिंग) या गोष्टींवर भर देण्यात आला होता. विंडोज एक्सपीसाठीचे मुख्यधारा समर्थन एप्रिल १४, २००९ रोजी खंडित झाले. वाढवलेले समर्थन एप्रिल ८, २०१४ रोजी खंडित होईल.

एप्रिल २००३ मध्ये विंडोज सर्व्हर २००३ प्रकाशित झाला. त्याने मागे पडलेल्या विंडोज सर्व्हर संचालन प्रणाल्यांना विंडोज एक्सपीबरोबर आणले. त्याच्यात काही नव्या सुविधा व सुरक्षेवर प्रचंड भर होता. त्याच्यानंतरचे सर्व्हर प्रकाशन विंडोज सर्व्हर २००८ आरटू डिसेंबर २००५ मध्ये प्रकाशित झाले.

जानेवारी ३०, २००७ रोजी विंडोज व्हिस्टा प्रकाशित झाले. त्याच्यामध्ये काही नवीन सुविधा होत्या, तसेच पुनर्निर्मित केले गेलेले शेल व सदस्य व्यक्तिरेखा, व काही प्रमाणात सुरक्षेवर लक्ष केंद्रित केले होते. ते वेगवेगळ्या आवृत्त्यांत उपलब्ध आहे. विंडोज व्हिस्टा हा चिकित्सेचा विषय बनून राहिला आहे.

ऑक्टोबर २२, २००९ रोजी विंडोज ७ प्रकाशित झाली. विंडोज ७ ने मल्टि-टच समर्थन, नवीन टास्कबारसहित पुनर्निर्मित विंडोज शेल अशा नवीन सुविधा दिल्या.

विंडोजच्या मूळ ग्राहक आवृत्त्या नेटवर्क जोडणीविरहित एक-वापरकर्ता संगणकांसाठी निर्माण केल्या होत्या, व सुरुवातीच्या काळात तिच्यात सुरक्षा विशेषता नव्हत्या.

काही विंडोज अ‍ॅप्लिकेशन्स आपल्याला अनुकरणामुळे विंडोज न वापरताही वापरता येतात. त्यापैकी काही:

• वाइन
  • क्रॉसओव्हर
  • सेडेगा
  • डार्विन
• रिअ‍ॅक्टओएस

विकिमीडिया कॉमन्सवर खालील विषयाशी संबंधित संचिका आहेत: मायक्रोसॉफ्ट विंडोज

• अधिकृत संकेतस्थळ
• मायक्रोसॉफ्ट विकासक नेटवर्क
• विंडोज ग्राहक विकासक संसाधने
• मायक्रोसॉफ्ट विंडोज इतिहास कालरेषा
• पीअरसन एज्युकेशन, इन्फॉर्मआयटी - मायक्रोसॉफ्ट विंडोजचा इतिहास
• शासनासाठी मायक्रोसॉफ्ट विंडोज ७