HIV/AIDS

AIDS (Uutsprake: [ɛɪ̯t͡s]), kort för engelsch Acquired Immunodeficiency Syndrome, betekent de Krankheed med ene Reeg Symptome, de bi Minschen upkoomt, de sik med den HI-Virus (HIV), wat een Retrovirus is, ansteken hebbet. Dat Virus kann so bigaan dat Immunsysteem tonicht to maken.^[1][2][3][4] Dat’t HI-Virus in’n Lieve van HIV-postive Minschen, also Minschen de sik med HIV ansteken hebbet, uutbrikt, könnt antiretrovirale Medikamente, de se dat levenslang innemen mött, afwenden. Upstunds givt dat nich een Weg gegen dat Virus to impen oder de Süke to helen. Dat US-amrikaansche National Institutes of Health (NIH) un de Gates Foundation hebbet man $200 Millionen US-Dollar een Heelmiddel to finden toseggd.^[5] Doch könnt antiretrovirale Medikamente HIV-positive Minschen vandage helpen een normaal Leven to fören, so dat se nich wegen den Virus dood blievt, man een normale Levensuutsicht hebebt.^[4][6] Sunnerlik wenn Dokters, nadem dat ene HIV-Infektschoon nawiesen is, stracks bigaat de Infektschoon to behandeln, so dat sik dat Virus gaar nicheerst uutbreden kann.^[7] De Medikamente könnt dat HI-Virus torügdrängen, bet dat et nich meer nawiesbaar is. HIV-positive Minschen könnt dat Virus so ook nich länger överdregen.^[8][9] Kampangen, to’n Bispeel UNAIDS van den Vereenten Natschonen, hebbt dat med den Slagwöörder Undetectable = Untransmittable (plattdüütsch „unnawiesbaar = unöverdragbaar“) tohoopfaat.^[10]

Wenn Dokters ene Infektschoon med de HI-Virus nich behandeld, bild sik de Krankheed AIDS ruut. Dat kann Jare Tied duren, bet de Krankheed upkümmt. Na de eerste Infektschoon mag de Person gaar kene Symptome spören oder kann kort Symptome kriegen, de os ene Grippe sind. In düsse Tied weet de Person faken nich dat se HIV-positiv is, man kann dat Virus al överdregen. Na de kortee Tied med Grippesymptomen folgt ene Inkubatschoonstied, in de de Person kene Symptome wiest.^[4] Dat Virus vermeert sik in den Lieve un lööst upletst de Krankheed AIDS uut, de dat Immunsysteem tonichtmaket, so dat Minschen med AIDS een groot Risiko hebbet andere opportunistsche Infektschonen os Tuberkolose oder de Legioneerssüke to kriegen, man ook Tumore, de anders bi Minschen med gesunden Immunsysteem raar sind.^[11] In de laten Phase van AIDS-Krankheed verleert Minschen faken veel Gewicht.^[4] Sunder dat de Infektschoon behandelt werd un de Krankheed AIDS upkümt, kann ene Person sik verwachten sien in’n Snidd 11 Jare to leven.^[12]

HIV breed sik sunders bi unschuulden Sex (Anaalsex as ook Vaginaalsex), bi’n Bruuk van infizeerd Nadels, Bloodtransfuschonen oder van de swangere Modder up dat Kind uut. Spieg, Sweet, Tränen överdregt dat Virus nich.^[13] Dat Risiko sik bi Oraalsex överdregt is ring.^[14]

Wege dat Uutbreden aftowennen sind Safe Sex, also Sex med Kondomen un ander Verhöödmiddels, man just so Medikamente so as PrEP, de vörsorgt un dat Risiko sik antosteken mindert, oder ook Medikamente os PEP för Minschen de eerst körtens med den HI-Virus in Kuntakt kemen un de Infektschoon stoppen könnt eer dat se sik fastsett. Butendem Minschen, de sik ansteken heebet to versorgen oder ook Drogenafhängige riene Nadels praat to stellen. Dat sik HI-Virus van ene swangere Fru up dat Kind överdregt, könnt faken antiretrovitaale Mediakmente afwenden.^[11]

In den 1980-er Jaren worde HIV/AIDS een Thema in de Sellschopp un het as Krankheed man ook os enen Grund Minschengruppen to diskrimeren groten Inflood nomen.^[15][16] In de Tied kemen vele falsche Sichtwiesen un Missverstaan up, de ook deelwiese bet vandage bestaan blievt. Een Bispeel is de falsche Sichtwiese, dat HIV sik ook bi nich-sexuellen Kuntakt överdregen könne, to’n Bispeel bi’n Anraken van een HIV-positve Persoon.^[17] It has attracted international medical and political attention as well as large-scale funding since it was identified in the 1980s.^[18]

De eersten Infektschonen med den HI-Virus kregen Minschen eerst van Primaten in’n westliken Zentraalafrika to’n Beginn oder in de Midde van’n 20. Jaarhunderd.^[19] De US-amerikaanschen Centers for Disease Control and Prevention (CDC) weren 1981 de eersten de AIDS as ene egene Krankheed un den Born de HIV-Infektschoon, uutmaked hebbet.^[15] In de Tied van de eerste klare AIDS-Diagnose bet in dat Jaar 2021 sind wat bi 40 Millionen Minschen wegen de Süke storven-^[20] 2021 sind wat bi 650.000 Minschen an de Krankheed storven un rund 38 Millionen Minschen levet upstunds med ene HIV-INfektschoon.^[21] Daar mag sind överslaan 20,6 Millionen Minschen in ööstliken un süüdliken Afrika.^[22] De Medizin bekikt HIV/AIDS os ene Pandemie — ene Süke, de sik över een groot Gebeed uutbreed het un sik jümmers noch wieder uutbreed.^[23]