Den norske eliteserien i fotball

Gjennom tida har seriesystemet blitt endra fleire gonger. I hovudsak har endringane bestått i å endre reglane slik at alle klubbar, uansett kvar i landet dei hadde heimebane, har fått høve til å rykke opp i Eliteserien, i tillegg til å gradvis utvide talet på lag i Eliteserien.

Norgesserien og Hovedserien

Den første ligaen arrangert av Noregs Fotballforbund var den såkalla prøveligaen som gjekk i åra 1914–1916 med klubbane Odd, Frigg, Kvik Fredrikshald, Drafn, Mercantile og Larvik Turn. Serien vart ikkje ferdigspelt, men i og med at Odd spelte og vann alle kampane sine ville det uansett ikkje vore mogeleg å ta igjen laget.

Den første nokolunde landsomfattande serien (Norgesserien) vart starta i 1937, sjølv om «landsomfattande» er eit sterkt ord for eit system som ikkje dekte dei tre nordlegaste fylka i landet, og heller ikkje Sogn og Fjordane. Lag frå Sogn og Fjordane fekk heller ikkje delta i Hovedserien, og kom først med i det landsomfattande systemet med innføringa av 1. divisjon i 1963.^[1] Landet var delt inn i åtte distrikt. Kvart distrikt hadde ein eller to avdelingar, og kåra kvar sin vinnar. Avdelingsvinnarane møttest så i cupspel om seriemeisterskapen. I dei distrikta der ein hadde fleire avdelingar møttest først dei to avdelingsvinnarane for å kåre ein distriktsvinnar. Deretter var det kvartfinale, semifinale og finale for å kåre ein seriemeister. Såvel i seriesystemet i avdelingane som i distriktsfinalane og kvartfinalane møtte ein motstandarane sine både heime og borte. Semifinalen og finalen vart derimot avgjort i ein einskild kamp, med omkamp(ar) ved evt. uavgjort. Då kvar avdeling hadde 6-8 lag, var det under dette systemet ca. 75 lag i den øvste divisjonen i Noreg.

Etter berre tre komplette sesongar (1937/38, 1938/39 og 1947/48) skifta serien namn til Hovedserien og vart krympa til berre to avdelingar, kvar på åtte lag. Dei to avdelingsvinnarane møttest i ein finale for å avgjere seriemeisterskapen. I denne perioden starta serien om hausten, og etter ein lang vinterpause fortsette han om våren.

1. divisjon – utviding av tal på lag

I 1961 gjekk NFF inn for å gå over til éin toppdivisjon med ti lag, der sesongen vart spelt gjennom kalenderåret. Sesongen 1961/62 («Maratonserien») vart dermed ein overgangsssong, der dei 16 laga spelte i éin divisjon gjennom eitt og eit halvt år for å kome med i ti-klubbsserien. I 1963 vart seriesystemet lagt om til éi avdeling med ti lag i toppdivisjonen

Ein allnorsk serie

Lag frå Nord-Noreg hadde ikkje høve til å kvalifisere seg til den øvste divisjonen før i 1972. Store reiseavstandar vart brukt som argument mot å inkludere nordnorske lag. Men òg ei førestelling om eit dårlegare nivå i nord bidrog til eit delt fotballrike. Det delte seriesystemet skapte stor harme i dei store nordnorske fotballbyane på den tida, Narvik og Bodø. Bodø hadde allereie i 1952 teke i bruk ein sivil flyplass med daglege SAS-avgangar til Oslo, slik vart argumentet til NFF om reise stadig mindre relevant. Dei tre nordlegaste fotballkrinsane arrangerte frå 1929 eit eige Nord-Noregsmeisterskap i fotball. Det nordnorske meisterskapet hadde derimot ingen offisiell status hos NFF og vinnaren fekk aldri spele nokre offisielle kampar mot dei beste laga i sør.

I Fotballforbundet si offisielle jubileumsbok «Fotball! Noregs Fotballforbund 100 år» blir seriesystemetet omtalt slik: «Landsdelen hadde fått eit særs så godt fotballag der hardtarbeidande lokale spelarar var blanda med heimvendte søner med heltestatus som måtte overkome ikkje berre motstandarar på banen, men òg eit djupt urimeleg seriesystem. Urettferda i dette beviste Glimt gjennom cup-prestasjonane sine».

Øvste divisjonen hadde ti lag til og med 1971-sesongen. I 1972-1994 hadde øvste divisjonen tolv lag. Ved omlegginga til tolv lag i den øvste divisjonen fekk Mjølner frå Narvik delta som første nordnorske lag. Forskjellsbehandlinga fortsette derimot mellom nord og sør òg på 70-talet. Frå 1972 bestod nest øvste nivå av tre avdelingar: to sør for Nordland og ein for Nord-Noreg. Vinnarane i dei to sør-avdelingane fekk direkte opprykk, medan vinnaren i nord måtte ut i kvalifiseringspel mot toarane i sør-avdelingane. Først i 1980 vart systemet slik at dei gode laga rykte direkte opp uansett kvar i landet dei kom frå.

Tippeligaen og utviding til 14 og 16 lag

Føre 1991-sesongen gjekk Norsk Tipping inn som hovudsponsor for Eliteserien og namnet på den øvste divisjonen vart endra frå Førstedivisjon til Tippeligaen.

Mellom 1995 og 2008 hadde divisjonen 14 lag. Frå og med sesongen 2009 har det vore 16 lag i den øvste divisjonen, dermed vart sesongen 2008 ein «overgangssesong». I denne sesongen rykte det dårlegaste laget i Eliteserien ned. Dei tre beste laga frå Adeccoligaen rykte opp, medan nest dårlegaste laga i Eliteserien spelte kvalifisering mot det fjerde beste laget i Adeccoligaen. Den nye 16-lags serien frå 2009 fekk ordninga med at dei to nedste laga rykte direkte ned, medan det tredje dårlegaste spelte kvalifisering mot laga som kom på tredje-, fjerde- og femteplassen i Adeccoligaen. Frå 2011 vart kvalifiseringa heilt fjerna med grunngjevinga at det er for seint å spele kvalifisering etter serieslutt i Tippeligaen, som er flytta tre veker, frå første til siste helg i november. Ordninga vart likevel gjeninnført etter eitt års fråvær.

I juni 2011 vart det kjent at Noregs Fotballforbund hadde inngått ein sendeavtale med Canal Plus, som blant anna sendar reklame for utanlandske speleselskap retta mot eit norsk publikum. Dette førte til reaksjonar frå Norsk Tipping, som melde at dei hadde «vedteke å gjere ei vurdering av heile avtala».

Norgesserien

• 1937/38: Fredrikstad, Lyn
• 1938/39: Fredrikstad, Skeid
• 1939/40: avbrote på grunn av andre verdskrig.
• 1940–47: ingen serie blei spela.
• 1947/48: Freidig, Sparta

Hovedserien

1. divisjon

Tippeligaen

1972–2015 (allnorsk seriesystem)

• Rosenborg (1985,1988, 1990, 1992, 1993, 1994, 1995, 1996, 1997, 1998, 1999, 2000, 2001, 2002, 2003, 2004, 2006, 2009, 2010, 2015)
• Viking (1972, 1973, 1974, 1975, 1979, 1982, 1991)
• Lillestrøm (1976, 1977, 1986, 1989)
• Vålerenga (1981, 1983, 1984, 2005)
• Molde (2011, 2012, 2014)
• Start (1978, 1980)
• Brann (2007)
• Moss (1987)
• Stabæk (2008)
• Strømsgodset (2013)

1963–2015

• Rosenborg (1967, 1969, 1971, 1985, 1988, 1990, 1992, 1993, 1994, 1995, 1996, 1997, 1998, 1999, 2000, 2001, 2002, 2003, 2004, 2006, 2009, 2010, 2015)
• Viking (1972, 1973, 1974, 1975, 1979, 1982, 1991)
• Vålerenga (1965, 1981, 1983, 1984, 2005)
• Lillestrøm (1976, 1977, 1986, 1989)
• Molde (2011, 2012, 2014)
• Brann (1963, 2007)
• Lyn (1964, 1968)
• Start (1978, 1980)
• Strømsgodset (1970, 2013)
• Moss (1987)
• Skeid (1966)
• Stabæk (2008)

Sjå òg Tilskodartal i Tippeligaen.

Det vart spelt 132 kampar i året fram til 1994. Året etter vart ligaen utvida med to lag, og talet på kampar vart 182 i året. Frå 2009 spelar 16 lag i den øvste serien noko som tyder 240 kampar i løpet av sesongen.

Sjå òg Norske fotballrekordar.

• Flest mål i éin kamp: 6
  • Odd Iversen (Rosenborg-Vålerenga 7-2, 20. oktober 1968)
  • Jan Fuglset (Strømsgodset-Molde 1-6, 17. oktober 1976)
• Flest mål i éin sesong: 30 mål, Odd Iversen, Rosenborg (1968)
• Flest mål totalt: 172 mål, Sigurd Rushfeldt, Tromsø og Rosenborg (sjå heile lista)
• Flest seriemeisterskap: 22, Rosenborg
• Flest seriemeisterskap, individuelt: 16, Roar Strand, Rosenborg
• Flest andreplasser: 7, Lillestrøm og Molde
• Flest tredjeplasser: 8, Viking
• Flest nedrykk: 8, HamKam
• Høgaste poengsum i ein sesong 1963–71 (18 kampar): 28 poeng, Lyn (1968)
• Høgaste poengsum i ein sesong 1972–86 (22 kampar/2 p for siger): 36 poeng, Lillestrøm (1977)
• Høgaste poengsum i ein sesong 1987–94 (22 kampar/3 p for siger): 52 poeng, Lillestrøm (1989)
• Høgaste poengsum i ein sesong 1995–2008 (26 kampar): 63 poeng Rosenborg (1998)
• Høgaste poengsum i ein sesong 2009–2010 (30 kampar): 69 poeng Rosenborg (2009)
• Lågaste poengsum i ein sesong 1963–71 (18 kampar): 2 poeng, Sandefjord BK (1965)
• Lågaste poengsum i ein sesong 1972–86 (22 kampar/ 2 p for siger): Os Turn 5 poeng (1975)
• Lågaste poengsum i ein sesong 1987–94 (22 kampar/ 3 p for siger): Djerv 1919 13 poeng (1988) og Moss 13 poeng (1990)
• Lågaste poengsum i ein sesong 1995–2008 (26 kampar): Start 11 poeng (2002)
• Lågaste poengsum i ein sesong 2009–2010 (30 kampar): Sandefjord 12 poeng (2010)
• Flest sigrar i ein sesong 1963–71 (18 kampar): 14 sigrar, Lyn (1968)
• Flest sigrar i ein sesong 1972–94 (22 kampar): 16 sigrar, Fredrikstad (1972), Viking (1972) og Lillestrøm (1977, 1986 og 1989)
• Flest sigrar i ein sesong 1995–2008 (26 kampar): 20 sigrar, Rosenborg (1998)
• Flest sigrar i ein sesong 2009–2010 (30 kampar): 20 sigrar, Rosenborg (2009)
• Færrast sigrar i ein sesong 1963–71 (18 kampar): 0 sigrar, Sandefjord (1965)
• Færrast sigrar i ein sesong 1972–94 (22 kampar): 0 sigrar, Os (1975)
• Færrast sigrar i ein sesong 1995–2008 (26 kampar): 2 sigrar, Start (2002)
• Færrast sigrar i ein sesong 2009–2010 (30 kampar): 2 sigrar, Lyn (2009) og Sandefjord (2010)
• Flest uavgjort i ein sesong 1963–71 (18 kampar): 9 uavgjort, Lyn (1966)
• Flest uavgjort i ein sesong 1972–94 (22 kampar): 12 uavgjort, Haugar (1981) og Brann (1992)
• Flest uavgjort i ein sesong 1995–2008 (26 kampar): 12 uavgjort, Vålerenga (2002) og Viking (2004)
• Flest uavgjort i ein sesong 2009–2010 (30 kampar): 13 uavgjort, Lillestrøm (2010)
• Færrast uavgjort i ein sesong 1963–71 (18 kampar): 0 uavgjort, Lyn (1968)
• Færrast uavgjort i ein sesong 1972–94 (22 kampar): 1 uavgjort, Bryne 1986 og 1987
• Færrast uavgjort i ein sesong 1995–2008 (26 kampar): 1 uavgjort, Start (1995), Brann (1999) og Bryne (2003)
• Færrast uavgjort i ein sesong 2009–2010 (30 kampar): 4 uavgjort, Vålerenga (2009 og 2010), Fredrikstad (2009) og Strømsgodset (2010)
• Flest tap i ein sesong 1963–71 (18 kampar): 16 tap, Sandefjord BK (1965)
• Flest tap i ein sesong 1972–94 (22 kampar): 17 tap, Raufoss (1974) og Os (1975)
• Flest tap i ein sesong 1995–2008 (26 kampar): 19 tap, Skeid (1997) og Start (2002)
• Flest tap i ein sesong 2009–2010 (30 kampar): 22 tap, Sandefjord (2010)
• Færrast tap i ein sesong 1963–71 (18 kampar): 2 tap, Lyn (1964), Skeid (1966) og Rosenborg (1967)
• Færrast tap i ein sesong 1972–94 (22 kampar): 2 tap, Viking (1974), Lillestrøm (1977, 1978, 1985 og 1989), Start (1978) og Vålerenga (1981)
• Færrast tap i ein sesong 1995–2008 (26 kampar): 1 tap, Rosenborg (1997)
• Færrast tap i ein sesong 2009–2010 (30 kampar): 0 tap, Rosenborg (2010)
• Flest skåra mål i ein sesong 1963–71 (18 kampar): 57 mål, Lyn både i 1965 og 1968
• Flest skåra mål i ein sesong 1972–94 (22 kampar): 70 mål, Rosenborg (1994)
• Flest skåra mål i ein sesong 1995–2008 (26 kampar): 87 mål, Rosenborg (1997)
• Flest skåra mål i ein sesong 2009–2010 (30 kampar): 69 mål, Vålerenga (2010) Rosenborg (2011)
• Færrast skåra mål i ein sesong 1963–71 (18 kampar): 10 mål, Pors (1970)
• Færrast skåra mål i ein sesong 1972–94 (22 kampar): 10 mål, Mjølner (1972)
• Færrast skåra mål i ein sesong 1995–2008 (26 kampar): 21 mål, Start (2002)
• Færrast skåra mål i ein sesong 2009–2010 (30 kampar): 25 mål, Sandefjord (2010)
• Flest innsleppte mål i ein sesong 1963–71 (18 kampar): 57 mål, Sandefjord BK (1965)
• Flest innsleppte mål i ein sesong 1972–94 (22 kampar): 59 mål, Djerv 1919 (1988)
• Flest innsleppte mål i ein sesong 1995–2008 (26 kampar): 80 mål, Sogndal (1998)
• Flest innsleppte mål i ein sesong 2009–2010 (30 kampar): 62 mål, Hønefoss (2010)
• Færrast innsleppte mål i ein sesong 1963–71 (18 kampar): 5 mål, Rosenborg (1970)
• Færrast innsleppte mål i ein sesong 1972–94 (22 kampar): 10 mål, Viking (1974)
• Færrast innsleppte mål i ein sesong 1995–2008 (26 kampar): 20 mål, Rosenborg (1997)
• Færrast innsleppte mål i ein sesong 2009–2010 (30 kampar): 22 mål, Rosenborg (2009)
• Flest sigrar på rad i ein sesong: Lillestrøm 11 kampar på rad (1986)
• Flest kampar på rad utan tap: Rosenborg 33 kampar på rad frå oktober 2009 til november 2010
• Flest kampar på rad utan tap i ein og same sesong: Rosenborg 30 kampar 2010
• Flest kampar på rad frå seriestart utan tap: Rosenborg 30 kampar 2010
• Flest tap på rad: Skeid 12 kampar på rad frå august 1996 til mai 1997
• Flest kampar på rad utan siger: Sandefjord 27 kampar mellom 2. og 30. serierunde 2010
• Flest uavgjorte kampar på rad:
• Flest kampar på rad med scoring: Rosenborg 53 kampar på rad april 1994 til mai 1996
• Flest kampar på rad utan scoring:
• Flest kampar på rad med scoring imot:
• Lengste tidspunkt utan scoring imot: Erik Johannessen, Viking, 672 min
• Høgaste publikumstal i ein kamp gjennom tidene: 28 569 Rosenborg–Lillestrøm 1985
• Lågaste publikumstal i ein kamp gjennom tidene: 202 Strømmen–Mjøndalen 1986
• Flest sesongar på rad i øvste divisjon: Lillestrøm 38: 1975 – 2012
• Flest sesongar i øvste divisjon 1963-2012: Viking 46 (av 50 mogelege): 1963-65, 1968-86, 1989-2012

• 4 lag har spelt alle sesongar i Tippeligaen sidan han starta i 1991: Rosenborg, Lillestrøm, Viking og Brann
• Mål nr. 10 000 i Tippeligaen var Tromsø sitt 2-0 mål i 4-2 sigeren over Vålerenga den 6. april 2009.
• Odd Grenland vart trekt eitt poeng 20. september 2012 på grunn av dårleg økonomi.

• Bodø/Glimt
• Molde
• Odd
• Rosenborg
• Vålerenga
• Kristiansund
• Brann
• Stabæk
• Haugesund
• Strømsgodset
• Sarpsborg 08
• Viking
• Sandefjord
• Mjøndalen
• Start
• Aalesund

• Noregs Fotballforbund
• Kvalifisering til Eliteserien i fotball
• NM i fotball for herrar
• Superfinalen
• Nord-Noregsmeisterskap i fotball
• Fotballklubbar i Noreg
• Toppscorarar i eliteserien i fotball
• Mestvinnande fotballspelarar i Noreg
• Maratontabell Eliteserien i fotball
• Årets eliteserie

• Noregs Fotballforbund
• Nyhende frå Tippeligaen
• Tabellar, resultat, spelar/lag/serie-statistikk for Norsk & Internasjonal fotball
• Tippeliga-anlegga Arkivert 2007-09-27 ved Wayback Machine.