ਝੋਊ ਰਾਜਵੰਸ਼
ਝੋਊ ਰਾਜਵੰਸ਼ (ਚੀਨੀ: 周朝, ਝੋਊ ਚਾਓ ; ਪਿਨਾਇਨ ਅੰਗਰੇਜੀਕਰਣ: Zhou dynasty) ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਚੀਨ ਵਿੱਚ 1046 ਈਸਾਪੂਰਵ ਵਲੋਂ 256 ਈਸਾਪੂਰਵ ਤੱਕ ਰਾਜ ਕਰਣ ਵਾਲਾ ਇੱਕ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਸੀ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਝੋਊ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਦਾ ਰਾਜ ਚੀਨ ਦੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਹੋਰ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਵਲੋਂ ਲੰਬੇ ਕਾਲ ਲਈ ਚੱਲਿਆ, ਵਾਸਤਵ ਵਿੱਚ ਝੋਊ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਦੇ ਸ਼ਾਹੀ ਪਰਵਾਰ ਨੇ, ਜਿਸਦਾ ਪਰਵਾਰਿਕ ਨਾਮ ਜੀ (姬, Ji) ਸੀ, ਚੀਨ ਉੱਤੇ ਆਪ ਰਾਜ ਕੇਵਲ 771 ਈਸਾਪੂਰਵ ਤੱਕ ਕੀਤਾ। ਝੋਊ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਦੇ ਇਸ 1046 ਵਲੋਂ 771 ਈਸਾਪੂਰਵ ਦੇ ਕਾਲ ਨੂੰ, ਜਦੋਂ ਜੀ ਪਰਵਾਰ ਦਾ ਚੀਨ ਉੱਤੇ ਨਿਜੀ ਕਾਬੂ ਸੀ, ਪੱਛਮ ਵਾਲਾ ਝੋਊ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਕਾਲ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। 771 ਈਸਾਪੂਰਵ ਦੇ ਬਾਅਦ ਦੇ ਕਾਲ ਨੂੰ ਪੂਰਵੀ ਝੋਊ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਕਾਲ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।[1]
ਝੋਊ ਕਾਲ ਵਿੱਚ ਹੀ ਚੀਨ ਵਿੱਚ ਲੋਹੇ ਦਾ ਪ੍ਰਯੋਗ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ ਅਤੇ ਚੀਨ ਨੇ ਅਲੌਹ ਯੁੱਗ ਵਿੱਚ ਪਰਵੇਸ਼ ਕੀਤਾ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਕਾਂਸੀ ਯੁੱਗ ਵਲੋਂ ਚੀਨ ਵਿੱਚ ਚੱਲ ਰਹੀ ਕਾਂਸੇ ਦੀ ਕਾਰੀਗਿਰੀ ਝੋਊ ਯੁੱਗ ਵਿੱਚ ਪਰਮ ਉੱਚਾਈਆਂ ਉੱਤੇ ਸੀ।[2] ਝੋਊ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਦੇ ਹੀ ਜਮਾਣ ਵਿੱਚ ਚੀਨ ਦੀ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਚਿਤਰਲਿਪਿ ਨੂੰ ਵਿਕਸਿਤ ਕਰਕੇ ਇੱਕ ਆਧੁਨਿਕ ਰੂਪ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਇਹ ਪੂਰਵੀ ਝੋਊ ਰਾਜਕਾਲ ਦੇ ਉਸ ਉਪਭਾਗ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਜਿਨੂੰ ਝਗੜਤੇ ਰਾਜਾਂ ਦਾ ਕਾਲ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਝੋਊ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਵਲੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਸ਼ਾਂਗ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਦਾ ਚੀਨੀ ਸਭਿਅਤਾ ਉੱਤੇ ਰਾਜ ਸੀ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਪਤਨ ਦੇ ਬਾਅਦ ਚੀਨ ਵਿੱਚ ਚਿਨ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਸੱਤਾ ਵਿੱਚ ਆਇਆ।
ਝੋਊ ਕਾਲ ਦੇ ਤਿੰਨ ਵਿਭਾਗ
ਝੋਊ ਕਾਲ ਨੂੰ ਤਿੰਨ ਹਿੱਸੀਆਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ -
- ਪੱਛਮ ਵਾਲਾ ਝੋਊ ਕਾਲ - ਇਸ ਵਿੱਚ ਝੋਊ ਸਾਮਰਾਜ ਦੀ ਨੀਵ ਰੱਖੀ ਗਈ। ਝੋਊ ਖ਼ਾਨਦਾਨ ਨੇ ਸ਼ਾਂਗ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਨੂੰ ਹਾਰ ਨੂੰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਲੇਕਿਨ ਇਨ੍ਹੇ ਵੱਡੇ ਰਾਜ ਨੂੰ ਵਿਵਸਥਿਤ ਕਰਣ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਪਹਿਲਾਂ ਝੋਊ ਮਹਾਰਾਜ ਵੂ ਨੇ ਇਸ ਕਠਿਨਾਈ ਦਾ ਹੱਲ ਕੱਢਣੇ ਦੇ ਲਈ, ਚੰਗਝੋਊ ਸ਼ਹਿਰ ਨੂੰ ਰਾਜਧਾਨੀ ਬਣਾਇਆ ਅਤੇ ਉੱਥੇ ਆਪ ਵਿਰਾਜਮਾਨ ਹੋ ਗਏ। ਬਾਕੀ ਰਾਜ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਭਰਾ -ਬੰਧੁਵਾਂਦੇ ਅਗਵਾਈ ਵਿੱਚ ਜਾਗੀਰਾਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡ ਦਿੱਤਾ। ਹਰ ਉਪਰਾਜ ਦੀ ਵੱਖ ਰਾਜਧਾਨੀ ਸੀ ਅਤੇ ਉਹ ਸਭ ਮੁੱਖ ਸਮਰਾਟ ਦੇ ਅਧੀਨ ਸਨ। ਸਮਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਸੱਤਾ ਦੀ ਵਜ੍ਹਾ ਵਲੋਂ ਇਸ ਪਰਵਾਰਿਕ ਅਤੇ ਦੋਸਤੀ ਦੇ ਰਿਸ਼ਤੀਆਂ ਵਿੱਚ ਤਨਾਵ ਆ ਗਿਆ ਅਤੇ 771 ਵਿੱਚ ਕੇਂਦਰੀ ਸਰਕਾਰ ਖ਼ਤਮ ਹੋ ਗਈ ਅਤੇ ਹਰ ਰਾਜ ਖੰਡਿਤ ਰੂਪ ਵਲੋਂ ਚਲਣ ਲਗਾ। ਇਸ ਨਵੇਂ ਕਾਲ ਨੂੰ ਪੂਰਵੀ ਝੋਊ ਕਾਲ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ, ਜਿਸਦੇ ਆਪ ਦੋ ਭਾਗ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹੈ।
- ਬਸੰਤ ਅਤੇ ਸ਼ਰਦ ਕਾਲ - ਇਹ ਪੂਰਵੀ ਝੋਊ ਕਾਲ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਹਿੱਸਾ ਸੀ ਜੋ 771 ਈਸਾਪੂਰਵ ਵਲੋਂ 481 ਈਸਾਪੂਰਵ ਤੱਕ ਚੱਲਿਆ। ਇਸਦਾ ਨਾਮ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਇੱਕ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਇਤਹਾਸ - ਗਰੰਥ ਦੇ ਨਾਮ ਉੱਤੇ ਪਿਆ ਹੈ।
- ਝਗੜਦੇ ਰਾਜਾਂ ਦਾ ਕਾਲ - ਇਹ ਪੂਰਵੀ ਝੋਊ ਕਾਲ ਦਾ ਦੂਜਾ ਹਿੱਸਾ ਸੀ ਜੋ 403 ਈਸਾਪੂਰਵ ਵਲੋਂ 221 ਈਸਾਪੂਰਵ ਤੱਕ ਚੱਲਿਆ।
ਪੂਰਵੀ ਝੋਊ ਕਾਲ ਵਿੱਚ ਚੀਨੀ ਰਾਸ਼ਟਰ ਦੀ ਏਕਤਾ ਖੰਡਿਤ ਹੋ ਗਈ ਸੀ, ਲੇਕਿਨ ਇਸ ਵਲੋਂ ਇੱਕ ਅਜ਼ਾਦੀ ਦਾ ਮਾਹੌਲ ਵੀ ਪਨਪਾ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਸੀ ਨਵੀਂ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾਵਾਂ ਵਿਕਸਿਤ ਹੋਈ। ਇਸ ਖੁੱਲੇ ਮਾਹੌਲ ਨੂੰ ਸੌ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾਵਾਂ ਦਾ ਯੁੱਗ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹਨਾਂ ਵਿਚੋਂ ਚਾਰ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾਵਾਂ ਨੇ ਅੱਗੇ ਚਲਕੇ ਚੀਨੀ ਰਾਜਨੀਤੀ ਅਤੇ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀ ਉੱਤੇ ਡੂੰਘੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਛੱਡੇ: ਕੰਫਿਊਸ਼ਿਅਸ - ਵਾਦ (儒學, Confucianism), ਮੋਹੀ - ਵਾਦ (墨家, Mohism), ਤਾਓ - ਵਾਦ (道教, Taoism) ਅਤੇ ਨੀਆਂ - ਵਾਦ (法家, Legalism)।
ਇਹ ਵੀ ਵੇਖੋ
- ਬਸੰਤ ਅਤੇ ਸ਼ਰਦ ਕਾਲ
- ਝਗੜਦੇ ਰਾਜਾਂ ਦਾ ਕਾਲ
- ਸੌ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾਵਾਂ
- ਚੀਨ ਦੇ ਰਾਜਵੰਸ਼
- ਸ਼ਾਂਗ ਰਾਜਵੰਸ਼
- ਪੱਛਮੀ ਝੋਊ ਰਾਜਵੰਸ਼
- ਚਿਨ ਰਾਜਵੰਸ਼