Aurelia Wyleżyńska

Urodzona w rodzinie szlacheckiej herbu Trzaska na Podolu w Imperium Rosyjskim. Jej rodzicami byli Ludomir Ludwik Wyleżyński i Kamilla z domu Połtowicz^[1]. Odebrała gruntowne wykształcenie – ukończyła słynną warszawską pensję dla dziewcząt Cecylii Plater-Zyberkówny, potem studiowała na Wydziale Literatury krakowskich Wyższych Kursów dla Kobiet, następnie na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Jagiellońskiego (1907–1911)^[3][4]. Debiutowała w 1909 na łamach czasopisma „Prąd” publikując szkic literacki o dramacie Róża Stefana Żeromskiego^[5].

Była delegatką na zjazd Związku Zawodowego Literatów Polskich 4 lutego 1922 w Warszawie^[6][7]. W 1924 opuściła Polskę i wyjechała do Paryża, aktywnie uczestnicząc w życiu tamtejszej Polonii i działając we francuskim towarzystwie „Les Amis de la Pologne”. Podczas pobytu za granicą wiele podróżowała, odwiedzając m.in. Włochy, Hiszpanię, Austrię i Niemcy, skąd przysyłała korespondencje do polskich czasopism^[8]. Wróciła do Polski w 1937 i zamieszkała w Warszawie^[9].

Podczas okupacji niemieckiej pisała do prasy konspiracyjnej oraz w swoim mieszkaniu przy ul. Lipowej udzielała schronienia Żydom^[10], m.in. ukrywając oficerów pochodzenia żydowskiego. Transportowała również leki do warszawskiego getta. Od połowy 1940 pracowała jako wolontariuszka-samarytanka w warszawskich szpitalach, niosąc pociechę rannym, ucząc lekarzy języka francuskiego i pracując w charakterze tłumaczki^[11].

U schyłku życia opracowała Notatki pamiętnikarskie, przez wiele lat znajdujące się w zasobach Archiwum Akt Nowych i Biblioteki Narodowej w Warszawie. Tekst ten jest ważnym źródłem danych o życiu społeczeństwa polskiego pod okupacją hitlerowską, który zawiera opis istotnych faktów z biografii jego autorki^[12]. Notatki zostały wydane w 2022 przez Państwowy Instytut Wydawniczy jako Kroniki wojenne^[13].

Zmarła 3 sierpnia 1944 na skutek ran odniesionych drugiego dnia powstania warszawskiego^[14][15].

Życie prywatne

Była trzykrotnie zamężna. Pierwszym mężem był obywatel austriacki, nauczyciel gimnazjalny w Krakowie i Wadowicach, Tadeusz Marian Rybakiewicz (1879–1910), z którym związek zawarła przed 1907. Małżeństwo trwało krótko – Rybakiewicz wkrótce zmarł w szpitalu psychiatrycznym w Tworkach pod Warszawą. Aurelia poślubiła następnie filozofa, publicystę i nauczyciela Adama Kropatscha (1884–1971)^[16]. W 1915, w czasie I wojny światowej, prawdopodobnie jako żona obywatela Austro-Węgier została internowana przez władze rosyjskie i wywieziona do Saratowa w głębi Rosji^[1]. Tam poznała i w 1918 poślubiła Jana Parandowskiego, ówcześnie studenta Uniwersytetu Lwowskiego^[10]. Pobrali się, korzystając z uchwalonego przez władze Rosji Radzieckiej ustawodawstwa, zezwalającego na śluby cywilne – wszak Wyleżyńska była nadal formalnie żoną Adama Kropatscha^[17]. Małżonkowie wrócili z internowania do Lwowa po odzyskaniu niepodległości w 1918 i zamieszkali we Lwowie, w domu Parandowskich przy ul. Domsa 5. Rozstali się pod koniec 1924, gdy Jan Parandowski związał się ze swoją studentką Reginą Henryką Helcel^[18]. Żoną Adama Kropatscha pozostawała formalnie aż do śmierci – sporządzony po II wojnie światowej akt zgonu wystawiony jest na nazwisko Aurelia Wyleżyńska-Kropatsch^[19].

• Ryszard Berwiński. Studium, Kraków 1913
• U złotych wrót. Powieść, Lwów 1922
• Maria Leszczyńska na dworze wersalskim^[20][21], Poznań 1923, 1935
• Niespodzianki. Powieść, Lwów–Warszawa 1924
• Ilustrowany przewodnik dla wychodźców we Francji, Paryż 1925
• Jeunes poètes polonais, Paris 1926
• Księga udręki. Powieść, Warszawa 1926
• Biała czarodziejka, Warszawa 1929
• Czarodziejskie miasto. Opowieść, Warszawa 1928
• L’emigration polonaise en France, Paris 1928
• Serce podzielone na ćwierci. Powieść, Warszawa 1931
• W mieście świata polskie ścieżki, Poznań 1931
• Z duszą twoją na ramieniu. Listy z Hiszpanii, Warszawa 1933
• Kroniki wojenne. T.1: 1939–1942, T. 2: 1943–1944, Warszawa 2022^[13]

• Aurelia Wyleżyńska: Kroniki wojenne. T. 1: 1939–1942, T. 2: 1943–1944. Warszawa: 2022.
• Grażyna Pawlak. Aurelia (Aura) Wyleżyńska – zapomniana pisarka i publicystka. Materiały do biografii. „Pamiętnik Literacki”. 1, s. 157-170, 2014. Warszawa: Instytut Badań Literackich. ISSN 0031-0514. [dostęp 2022-06-01]. (pol.). 

• Publikacje Aurelii Wyleżyńskiej w katalogu Biblioteki Narodowej w Warszawie [dostęp: 2016-05-27
• Książki i rękopisy Aurelii Wyleżyńskiej dostępne w serwisie Polona