Diecezja tarnowska

Diecezja tarnowska
	; Katedra diecezjalna w Tarnowie
Państwo	Polska
Siedziba	Tarnów; ul. Legionów 30
Data powołania	13 marca 1786
Wyznanie	katolickie
Kościół	rzymskokatolicki
Metropolia	krakowska
Katedra diecezjalna	Katedra w Tarnowie
Biskup diecezjalny	Andrzej Jeż
Biskup pomocniczy	Stanisław Salaterski; Leszek Leszkiewicz
Biskup senior	Władysław Bobowski
	Dane statystyczne (2017)
Liczba wiernych	1.111.156
Liczba kapłanów; • w tym diecezjalnych; • w tym zakonnych	1 701; 1 556; 145
Liczba osób zakonnych	930
Liczba dekanatów	43
Liczba parafii	455
Powierzchnia	7.566 km²
	50°00′47,1″N 20°59′13,5″E/50,013083 20,987083
	Strona internetowa

Diecezja tarnowska (łac. Dioecesis Tarnoviensis) – jedna z 4 diecezji rzymskokatolickich metropolii krakowskiej. Praktykuje prawie 60% "wiernych zobowiązanych"^[2] (ok. 40% populacji)^[3], co czyni ją najbardziej religijną diecezją w Polsce i jedną z najbardziej religijnych na świecie.

Historia

Po I rozbiorze Polski część diecezji krakowskiej znalazła się w zaborze austriackim. 20 września 1783 na tym obszarze zorganizowano diecezję tarnowską^[4]. Biskupem nominatem Józefa II został Jan Duwall, zmarł 13 grudnia 1785, nie doczekawszy się prekonizacji^[5]. 24 grudnia 1785 Józef II mianował biskupem Floriana Amanda Janowskiego, 3 kwietnia 1786 papież Pius VI go prekonizował^[6]. Utworzenie diecezji potwierdził papież Pius VI, dnia 13 marca 1786, bullą In suprema beati Petri cathedra. Diecezja tarnowska została włączona do archidiecezji lwowskiej^[4].

Zajęcie Krakowa przez Austrię, w wyniku III rozbioru Polski w 1795, zadecydowało w głównej mierze o zniesieniu diecezji tarnowskiej. Kapitułę katedralną przeniesiono do Kielc, na mocy bulii Indefessum personarum regia dignitate fulgentium Piusa VII, z dnia 13 czerwca 1805. Kolejna bulla Operosa atque indefessa, z dnia 24 września 1805, podzieliła terytorium diecezji tarnowskiej między dwa biskupstwa: krakowskie i przemyskie. Oba papieskie rozporządzenia weszły w życie 17 września 1807^[4].

W 1821 bullą Studium paterni affectus, z dnia 20 września 1821, Pius VII erygował diecezję w Tyńcu^[4]. W granicach diecezji znalazły się cztery cyrkuły Królestwa Galicji i Lodomerii: bocheński, myślenicki, nowosądecki i tarnowski. Diecezja liczyła 278 parafii zgrupowanych w 18 dekanatach^[7]. Biskup Grzegorz Ziegler rozpoczął starania, by przenieść stolicę biskupstwa do Tarnowa^[8]. Na mocy bulli Sedium episcopalium translationes Leona XII, z dnia 23 kwietnia 1826, stolicę diecezji przeniesiono z Tyńca do Tarnowa i diecezja otrzymała nazwę tarnowskiej. Przeniesiono również seminarium diecezjalne z Bochni. Gmach Seminarium Duchownego w Tarnowie otwarto 1 września 1838. Pół wieku później, 25 października 1888, w części budynku seminarium utworzono tarnowskie Muzeum Diecezjalne^[4].

W 1880, 1886 i 1925 następowały zmiany granic diecezji, w 1925 diecezję tarnowską przeniesiono z archidiecezji lwowskiej do nowo utworzonej archidiecezji krakowskiej. Została wtedy również powiększona o dekanaty biecki, ołpiński i rzepiennicki oraz parafie: Jodłowa, Przeczyca, Sędziszów Małopolski i Będziemyśl. Do archidiecezji krakowskiej przyłączono 6 parafii dekanatu tymbarskiego^[9]. Ostatnia zmiana granic miała miejsce w 1992, za sprawą dekretu Stolicy Apostolskiej O ustanowieniu i określeniu granic diecezji i prowincji kościelnych w Polsce przyłączono do nowo tworzącej się diecezji rzeszowskiej 49 parafii z dekanatów: Biecz, Gorlice-Południe, Gorlice-Północ, Kolbuszowa, Ropczyce i Sędziszów Małopolski, zaś do diecezji sandomierskiej dekanat Baranów Sandomierski^[4].

W diecezji tarnowskiej dotychczas odbyły się cztery synody; pierwszy, zwołany przez bpa Leona Wałęgę, zakończył się w 1928 roku. Drugi synod zwołał bp Franciszek Lisowski w dniach 25 marca 1938 - 5 lipca 1938, kolejny trzeci synod od 27 listopada 1947 - 7 lipca 1948 zarządził bp Jan Stepa, a czwarty (3 listopada 1980 - 11 lutego 1986) bp Jerzy Ablewicz. 21 kwietnia 2018 roku odbyła się uroczysta inauguracja piątego synodu diecezjalnego, zwołanego przez bpa Andrzeja Jeża^[10]^[11]. Uroczyste zakończenie odbyło się 2 grudnia 2023 w katedrze tarnowskiej^[12].

Instytucje

Kuria diecezjalna
Wyższe Seminarium Duchowne – największe polskie seminarium duchowne, kształcące 98^[2] alumnów
Muzeum Diecezjalne – najstarsze muzeum diecezjalne w Polsce, założone w 1888
Radio RDN Małopolska – rozgłośnia diecezjalna, uruchomiona 24 grudnia 1993
Wydawnictwo Biblos – założone przez bpa Józefa Życińskiego w 1990
Tarnowska kapituła katedralna
Bocheńska kapituła kolegiacka
Nowosądecka kapituła kolegiacka
Wojnicka kapituła kolegiacka
Mielecka kapituła kolegiacka^[13]
Limanowska kapituła kolegiacka^[14]
Caritas diecezjalne

Biskupi

Biskup diecezjalny

bp Andrzej Jeż

Biskupi pomocniczy

bp Stanisław Salaterski
bp Leszek Leszkiewicz

Biskup senior

bp Władysław Bobowski

Zobacz też: Biskupi tarnowscy.

Dekanaty

Diecezja tarnowska jest drugą w Polsce (po archidiecezji krakowskiej) pod względem liczby dekanatów (43) wchodzących w skład diecezji. W granicach diecezji tarnowskiej mieści się najwięcej parafii - 455^[2]^[15]^[16] (w tym 17 parafii zakonnych^[17]) spośród wszystkich diecezji. Obecna diecezja składa się z następujących dekanatów:

	dekanat	liczba parafii
1	Dekanat Bochnia Wschód	9
2	Dekanat Bochnia Zachód	8
3	Dekanat Bobowa	9
4	Dekanat Brzesko	10
5	Dekanat Ciężkowice	10
6	Dekanat Czchów	13
7	Dekanat Dąbrowa Tarnowska	11
8	Dekanat Dębica Wschód	9
9	Dekanat Dębica Zachód	9
10	Dekanat Grybów	10
11	Dekanat Krościenko nad Dunajcem	8
12	Dekanat Krynica-Zdrój	16
13	Dekanat Limanowa	13
14	Dekanat Lipnica Murowana	14
15	Dekanat Łącko	10
16	Dekanat Łużna	9
17	Dekanat Mielec Południe	9
18	Dekanat Mielec Północ	10
19	Dekanat Nowy Sącz Centrum	11
20	Dekanat Nowy Sącz Wschód	13
21	Dekanat Nowy Sącz Zachód	10
22	Dekanat Ołpiny	8
23	Dekanat Pilzno	16
24	Dekanat Piwniczna	8
25	Dekanat Porąbka Uszewska	9
26	Dekanat Pustków-Osiedle	10
27	Dekanat Radłów	14
28	Dekanat Radomyśl Wielki	14
29	Dekanat Ropa	8
30	Dekanat Stary Sącz	12
31	Dekanat Szczepanów	8
32	Dekanat Szczucin	10
33	Dekanat Tarnów Południe	12
34	Dekanat Tarnów Północ	12
35	Dekanat Tarnów Wschód	11
36	Dekanat Tarnów Zachód	10
37	Dekanat Tuchów	11
38	Dekanat Tymbark	13
39	Dekanat Ujanowice	11
40	Dekanat Uście Solne	8
41	Dekanat Wojnicz	8
42	Dekanat Zakliczyn	11
43	Dekanat Żabno	10
	Razem:
	43 dekanaty	455 parafii

Główna świątynia

Bazylika katedralna Narodzenia Najświętszej Maryi Panny w Tarnowie - rocznica poświęcenia: 29 stycznia. Wcześniej była obchodzona w dniu 21 października. Datę w kalendarzu liturgicznym zmieniła Kongregacja ds. Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentów dekretem z dnia 4 maja 2018 roku^[18]. Zmiana nastąpiła przez odkrycie dokumentów, które zaświadczają, że 28 stycznia 1663 roku sufragan krakowski bp Mikołaj Oborski dokonał konsekracji trzech ołtarzy w kolegiacie tarnowskiej. Świadczyć to może o konsekracji lub rekonsekracji kościoła katedralnego (ówczesne przepisy liturgiczne). 28 stycznia obchodzone jest wspomnienie obowiązkowe św. Tomasza z Akwinu dlatego Kongregacja wyraziła zgodę, aby rocznica poświęcenia świątyni była obchodzona w pierwszym wolnym dniu liturgicznym tj. 29 stycznia^[19].

Bazyliki mniejsze

Miejscowość	Świątynia	Rok ogłoszenia
Tarnów	Bazylika Katedralna pw. Narodzenia Najświętszej Maryi Panny	1972
Limanowa	Bazylika pw. Matki Bożej Bolesnej	1991
Nowy Sącz	Bazylika pw. św. Małgorzaty	1992
Bochnia	Bazylika pw. św. Mikołaja	1997
Szczepanów	Bazylika pw. św. Marii Magdaleny i św. Stanisława	2003
Mielec	Bazylika pw. św. Mateusza Apostoła i Ewangelisty	2005
Tuchów	Bazylika pw. Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny	2010
Grybów	Bazylika pw. św. Katarzyny Aleksandryjskiej	2013

Bazyliki mniejsze w diecezji tarnowskiej
Tarnów
Limanowa
Nowy Sącz
Bochnia
Szczepanów
Mielec
Tuchów
Grybów

Patroni

Pierwszorzędni

Najświętsza Maryja Panna w tajemnicy Narodzenia
Święty Stanisław Szczepanowski, Biskup i Męczennik

Drugorzędni

Kult świętych i błogosławionych

Miejsca kultu świętych i błogosławionych związanych z diecezją tarnowską (na terenie tejże diecezji)^[20]^[21]

Sanktuaria

Sanktuaria Pańskie^[22]:

Sanktuarium Pana Jezusa Miłosiernego w Ciężkowicach
Sanktuarium Pana Jezusa Przemienionego w Nowym Sączu
Sanktuarium Pana Jezusa Przemienionego w Krużlowej
Sanktuarium Dzieciątka Jezus w Jodłowej

Sanktuaria Maryjne^[23]:

Sanktuarium Matki Bożej Bocheńskiej w Bochni
Sanktuarium Matki Bożej Fatimskiej w Borkach
Sanktuarium Matki Bożej Bruśnickiej w Bruśniku
Sanktuarium Matki Bożej Królowej Rodzin w Chorzelowie
Sanktuarium Matki Bożej Bolesnej w Czarnym Potoku
Sanktuarium Matki Bożej Pocieszenia w Czermnej
Sanktuarium Matki Bożej Szkaplerznej w Dobrej
Sanktuarium Matki Bożej Przedziwnej w Grybowie
Sanktuarium Matki Bożej Niezawodnej Nadziei na Jamnej
Sanktuarium Matki Bożej Bolesnej w Limanowej
Sanktuarium Matki Bożej Pocieszenia w Nowym Sączu
Sanktuarium Matki Bożej Zwycięskiej w Odporyszowie
Sanktuarium Matki Bożej Okulickiej w Okulicach
Sanktuarium Matki Bożej Pocieszenia w Pasierbcu
Sanktuarium Matki Bożej Pocieszenia - Pilzno
Sanktuarium Matki Bożej z Lourdes w Porąbce Uszewskiej
Sanktuarium Matki Bożej Wniebowziętej w Przeczycy
Sanktuarium Matki Bożej Przydonickiej w Przydonicy
Sanktuarium Matki Bożej Szkaplerznej w Strzelach Wielkich
Sanktuarium Matki Bożej Wniebowziętej w Szczyrzycu
Sanktuarium Matki Bożej Bolesnej - Tarnów
Sanktuarium Matki Bożej Szkaplerznej w Tarnowie
Sanktuarium Matki Bożej Fatimskiej w Tarnowie
Sanktuarium Matki Bożej Tuchowskiej w Tuchowie
Sanktuarium Narodzenia NMP w Zawadzie
Sanktuarium Matki Bożej Tylickiej w Tyliczu

Sanktuaria świętych i błogosławionych^[24]^[25]:

Sanktuarium św. Stanisława, BM - Szczepanów
Sanktuarium św. Jakuba Ap. w Brzesku
Sanktuarium św. Szymona w Lipnicy Murowanej
Sanktuarium św. Rity w Nowym Sączu
Sanktuarium św. Kingi w Starym Sączu
Sanktuarium świętych Świerada i Benedykta - Tropie
Sanktuarium bł. Karoliny w Zabawie

Zakony

Zakony męskie

Bonifratrzy (OH)
Cystersi (OCist)
Dominikanie (OP)
Filipini (COr)
Franciszkanie (OFM)
Kapucyni (OFMCap.)
Jezuici (SI)
Karmelici (OCarm)

Zakony żeńskie

Albertynki (SAPU)
Baptystynki (CSGB)
Bernardynki (OSF-B)
Córki Bożej Miłości (FDC)
Dominikanki (OP)
Elżbietanki (CSSE)
Felicjanki (CSSF)
Franciszkanki Misjonarki Maryi (FMM)
Franciszkanki od Cierpiących (CSFAA)
Franciszkanki Rodziny Maryi (RM)

Józefitki (CSSJ)
Kanosjanki (FdCC)
Karmelitanki Bose (OCD)
Karmelitanki Dzieciątka Jezus (CSCII)
Karmelitanki Misjonarki Terezjanki (CMT)
Klaryski (OSC)
Loretanki (CSBML)
Michalitki (CSSMA)
Misjonarki Chrystusa Króla (MChR)
Nazaretanki (CSFN)

Niepokalanki (SIC)
Oblatki (OSJ)
Pasterki (CSDP)
Prezentki (CVP)
Rodziny Maryi (CSFFM)
Sacré Coeur (RSCJ)
Serafitki (CMBB)
Sercanki (SSCJ)
Siostry De Notre Dame (SSND)
Siostry Opatrzności Bożej (SDP)

Świeckie Instytuty Życia Konsekrowanego

Instytut Niepokalanej Matki Kościoła
Instytut Wynagrodzicielek Serca Jezusa i Maryi

Linki zewnętrzne

Diecezja tarnowska
Wyższe Seminarium Duchowne w Tarnowie. wsd.diecezja.tarnow.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-02-12)].
Diecezja tarnowska [online], catholic-hierarchy.org [dostęp 2011-09-27] (ang.).

Zobacz też

Przypisy

Bibliografia

Ks. Witold Zdaniewicz, Ks. Sławomir H. Zaręba, Robert Stępisiewicz Wykaz parafii w Polsce 2006 (s. 657–692) Instytut Statystyki Kościoła Katolickiego SAC. Warszawa 2006 ISBN 83-85945-17-2

[2]

[3]

[1]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[24]

[25]

Search