Dworce kolejowe w Polsce
Dworce kolejowe w Polsce – Polskie Koleje Państwowe posiadają 573 czynne dworce kolejowe[1].
Według stanu na dzień 31 grudnia 2010 r. w dyspozycji PKP S.A. znajdowało się 2625 budynków dworców kolejowych[2]. Z tej grupy czynnych było 936 obiektów[2]. Pozostałe zostały zamknięte (nie funkcjonowały) lub zmieniły przeznaczenie (sklepy, usługi)[2].
Spośród czynnych dworców kolejowych 83 obiektom nadano charakter strategiczny[2]. Podstawowymi kryteriami zaliczenia dworców do tej grupy była wielkość obsługiwanych potoków ruchu w przewozach pasażerskich oraz znaczenie obiektu w zakresie skomunikowań i powiązań wewnątrzgałęziowych i z innymi gałęziami transportu. Generalnie są to obiekty zlokalizowane w największych polskich aglomeracjach, a także usytuowane w centralnej, zachodniej i południowej części kraju. Około 100 dworców kolejowych zostało przekazanych samorządom terytorialnym różnych szczebli, przy czym nie wszystkie z nich są obecnie wykorzystywane do obsługi pasażerów[2].
PKP S.A. sukcesywnie realizuje program modernizacji dworców kolejowych. Jednocześnie zmieniają się funkcje pełnione przez dworce kolejowe – skraca się czas przebywania tam podróżnych, zmniejsza się zatem zapotrzebowanie na wykorzystanie powierzchni dworca kolejowego w zakresie związanym z obsługą podróżnych. Wolne powierzchnie przeznaczane są na wynajem dla podmiotów komercyjnych[3].
Historia
_Travelarz.jpg)
_Travelarz.jpg)
Pierwszy dworzec kolejowy na obecnym terenie Polski, Wrocław Górnośląski, powstał w 1842 r., obecnie mieści przychodnię. W poszczególnych zaborach budowano dworce różniące się architekturą i funkcjonalnością.
Zabór rosyjski
Zabór austriacki
- Dworzec Główny w Bielsku-Białej
- Dworzec Główny we Lwowie
- Dworzec Główny w Tarnowie
- Dworzec Główny w Przemyślu
Zabór pruski
II Rzeczpospolita
- Gdynia Główna – zniszczony podczas wojny, na jego miejscu powstał zupełnie inny i większy
- Koło
- Magistrala węglowa
PRL
W 1945 r. włączono do Polski wiele dworców pruskich (Wrocław Główny, Gdańsk Główny), pozostawiając na wschodzie dworce polskie, np. Lwów Główny. Największą inwestycją tych czasów był wybudowany w stylu modernizmu Dworzec Centralny w Warszawie, oddany do użytku w r. 1975[4].
Po 1989 r.
.JPG)
- Poznań Główny – nowy budynek dworca powstał przed Euro 2012. Został oddany do użytku przed turniejem, a budowa trwała 10 miesięcy[5]. Wykonawcą była węgierska firma Trigranit Development Corporation[6]. Budynek wzbudził mieszane uczucia, otrzymując wyróżnienie Makabryła, przyznawane najgorszym budynkom. W żargonie miejskim budynek nowego dworca nazywany jest chlebak[7].
- Łódź Fabryczna – prace przy budowie nowego dworca Łódź Fabryczna rozpoczęły się w październiku 2011 roku. Zgodnie z podpisaną wówczas umową inwestycja miała zakończyć się w lutym 2015, ostatecznie dworzec oddano do użytku w grudniu 2016. Budowa dworca miała pochłonąć około 1,75 mld zł, z czego 1,3 mld zł z funduszy Unii Europejskiej a 460 mln zł z funduszów miejskich[8].
- Katowice
- Kraków Główny
- Strzelce Krajeńskie Wschód
Klasyfikacja
.JPG)
W 2015 roku PKP wprowadziły nowy sposób kategoryzowania dworców w zależności od znaczenia w ruchu kolejowym. Dworce podzielone są na kategorie Premium, Wojewódzkie, Aglomeracyjne, Regionalne, Lokalne i Turystyczne[9].
Wcześniej dworce dzielono ze względu na liczbę obsługiwanych pasażerów na 4 kategorie: A, B, C, D.
Ze względu na układ torów wyróżnia się:
- dworce przelotowe – Warszawa Centralna, Kraków Główny, Wrocław Główny
- dworce czołowe – Łódź Fabryczna
- dworce przelotowo-czołowe – Gdańsk Główny, Bielsko-Biała Główna, Bydgoszcz Główna, Opole Główne, Poznań Główny, Lublin Główny, Toruń Główny
- dworce dwupoziomowe – Kępno, Kostrzyn
Style architektoniczne:
- późny klasycyzm – Wrocław Świebodzki
- neogotyk angielski – Wrocław Główny
- neogotyk – Nowe Skalmierzyce
- neobarok – Przemyśl Główny
- styl narodowy – dawny budynek Gdynia Główna
- eklektyzm – Lublin Główny
- socrealizm – Gdynia Główna
- modernizm – dworzec Warszawa Wschodnia
- barokowo-modernistyczny – Tarnów
- postmodernizm – Łódź Fabryczna
Stan budynków – remonty dworców
Większość budynków dworcowych wymagała remontu lub przebudowy. Po roku 1990 oddano do użytku jedynie dworzec Częstochowa Osobowa, dworzec Łódź Kaliska nie został ukończony. Od 2010 r. PKP prowadzi remonty dworców w całej Polsce.
Od 2010 do kwietnia 2013 wyremontowano: Brzeg, Brzesko Okocim, Chodzież, Działdowo, Elbląg, Gdynia Główna, Gorzów Wielkopolski, Iława Główna, Katowice, Koło, Krzeszowice, Kutno, Leszno, Leżajsk, Luboń koło Poznania, Łańcut, Malbork, Modlin, Pabianice, Przemyśl Główny, Przeworsk, Puszczykówko, Radomsko, Sławno, Swarzędz, Tarnów, Terespol, Wałbrzych Miasto, Warszawa Centralna, Warszawa Stadion, Warszawa Wschodnia, Wrocław Główny, Wrocław Kuźniki, Wrocław Mikołajów, Wrocław Pracze, Zawiercie, Zgierz, Zielona Góra[10].Dworce zmodernizowane w II połowie 2013 to: Jarocin, Kępno, Kluczbork, Radom, Sieradz, Świebodzice, Wronki[11].
W 2014 roku wyremontowano: Biała Podlaska, Kościan, Legnica, Międzyrzec Podlaski, Myszków, Środa Wielkopolska, Brzeg Dolny, Ełk, Gniezno, Kostrzyn nad Odrą, Lębork, Nowy Sącz, Poraj, Pszczyna, Rabka-Zdrój, Rumia[12][13].
W r. 2015 remonty przeprowadzono na następujących stacjach: Bydgoszcz Główna, Kalisz, Kędzierzyn-Koźle, Kraków Płaszów, Oborniki Śląskie, Rawicz, Sopot, Toruń Główny[14].
W latach 2017–2019 wyremontowano dworzec kolejowy Starogard Gdański[15].
Byłe dworce
- Wrocław Świebodzki – kultura, handel
Inne funkcje w budynkach dworcowych
Galerie
Biuro Wystaw Artystycznych Galerii Miejskiej działa w budynku dworca Tarnów Główny.
Muzea
Muzeum Zabawek w budynku dawnego dworca w Karpaczu.
Kaplice
Kaplice katolickie działają m.in. na dworcach Częstochowa Osobowa i Wrocław Główny.
Kino
W latach 1948–2010 na dworcu Wrocław Główny działało Kino Dworcowe, przez pewien okres wyświetlające filmy pornograficzne (2002–2005), a od 2008 niezależny repertuar filmowy[16][17].
Biblioteki
Przykładem może być stacja Ruda Chebzie, w której znalazła siedzibę Biblioteka Miejska w Rudzie Śląskiej.
Świetlice dworcowe
Na przykład:
- Młodzieżowa Świetlica Dworcowa przy Klubie Kolejarza, Wrocław Główny
- Świetlica Dworcowa w Koluszkach
- Świetlica Dworcowa w Radomsku