Fort IX Twierdzy Warszawa
Fort IX (fort „Czerniaków”[1][2][3], od 1938 ofic. fort Dąbrowskiego[4], zwyczajowo fort Czerniakowski[4] lub fort „Sadyba”[1]) – jeden z fortów pierścienia zewnętrznego Twierdzy Warszawa, wybudowany w latach 80. XIX wieku. Zlokalizowany jest na Sadybie, w warszawskiej dzielnicy Mokotów. Przez jego teren przebiega ulica Powsińska[1].
.jpg)
Historia
Fort został wzniesiony w latach 1883–1887 na planie zbliżonym do pięciokąta, z ceglanymi schronami koszarowymi i bojowymi oraz mokrą, ze względu na położenie na terenie podmokłym fosą[5].
W ramach decyzji likwidacji twierdzy z 1909 r., w 1913 r. wysadzono większość obiektów bojowych, pozostawiając koszary o charakterystycznym, łamanym narysie i układ ziemny. Od 1924 r. na terenach esplanady wokół fortu, po wewnętrznej stronie ulicy Okrężnej, powstawało osiedle Sadyba Oficerska dla oficerów Wojska Polskiego[6]. Do 1947 r. na obszarze tym znajdowało się kilkadziesiąt willi[1].
W 1935 przez teren fortu poprowadzona została ulica Powsińska, która dwukrotnie przecinała fosę przechodząc nad nią po mostach. W 1936 we wschodniej części fortu, odciętej od pozostałej części nową arterią, wyburzono zabudowania fortowe i utworzono park publiczny. Zrezygnowano jednak z przecięcia zachodniej części fortu projektowanym odcinkiem ulicy Klarysewskiej, który miał połączyć odcinki tej ulicy położone po północnej i południowej stronie fortowej fosy[7].
W czasie obrony Warszawy we wrześniu 1939 fort był miejscem bohaterskiej obrony polskich żołnierzy z kompanii ochotniczych i części kompanii 2 batalionu 360 pułku piechoty. 26 września fort został zajęty przez Niemców[1][8]. W walkach brał tu także olimpijczyk Janusz Kusociński. Tutaj 25 września został ranny, co upamiętnia głaz z tablicą pamiątkową odsłonięty w 1989 roku[9]. Historię walk o fort w 1939 roku opisał Maciej Piekarski w książce Samotna placówka.
Fort odegrał dużą rolę w czasie powstania warszawskiego w 1944 roku[4]. 7 sierpnia został opuszczony przez Niemców i obsadzony przez powstańców z batalionu „Oaza” z 5. Rejonu V Obwodu Mokotów pod dowództwem Czesława Szczubełka[4]. 1 września 1944 Sadyba została zaatakowana przez przeważające siły niemieckie[4]. Około godz. 11.00 fort został zbombardowany przez Luftwaffe; poległ Czesław Szczubełek i 24 powstańców[4].
Po wojnie we wschodniej części fortu odtworzono park, któremu uchwałą Rady Dzielnicy-Gminy Warszawa-Mokotów z dnia 16 lipca 1993 nadano nazwę Park imienia Czesława Szczubełka[10]. Natomiast zachodnia część fortu do 1990 była zajęta przez wojsko. Od początku lat 90. istniał tu niedostępny magazyn sprzętu gromadzonego przez Muzeum Wojska Polskiego i pod koniec lat 90. otwarto tu dwa oddziały muzeum: Muzeum Polskiej Techniki Wojskowej oraz Muzeum Katyńskie (funkcjonowało tam do 2009). W związku z planowaną przeprowadzką Muzeum Wojska Polskiego na teren Cytadeli, przyszłość fortu jest nieznana.
W 1973 fort został wpisany do rejestru zabytków (jako fort „Czerniaków”)[11].
Przypisy
Bibliografia
- Stanisław Łagowski, Szlakiem twierdz i ufortyfikowanych przedmości, Pruszków: Oficyna Wydawnicza Ajaks, 2005, ISBN 83-88773-96-8.
- Maciej Piekarski, Samotna placówka, MON, 1989, ISBN 83-11-07733-9.
Linki zewnętrzne
- Zdjęcie lotnicze z 1944, fort widoczny w części centralnej [online], zdjecia.geoportal.edu.pl [zarchiwizowane z adresu 2014-05-03].
