Getto lubelskie
Getto lubelskie (niem. Ghetto Lublin; jid. לובלינער געטאָ, Lubliner geto) – getto utworzone przez niemiecką nazistowską administrację okupowanej Polski w 1941 w Lublinie[1]. Zamieszkiwali je w większości Żydzi, chociaż przebywali tam także Romowie[2]. Było jednym z pierwszych gett zlikwidowanych w 1942 podczas akcji „Reinhardt”.
Historia
W 1940 r. SSPF Odilo Globocnik (dowódca SS na Dystrykt lubelski, który również opracował Plan Nisko), zmusił lubelskich Żydów do skupienia się w żydowskiej dzielnicy. Decyzję podjął ze względu na osobistą niechęć do Żydów mieszkających w okolicy siedziby swojego dowództwa. Zanim 24 marca 1941 r. powstało getto, dziesięć tysięcy Żydów zostało wypędzonych pod miasto[3].
Od stycznia 1940 roku do końca marca 1942 roku stanowisko przewodniczącego lubelskiego Judenratu piastował inż. Henryk Bekker[4].
Wypędzenia i gettoizacja w marcu 1941 roku rozpoczęły się, gdy wynikła potrzeba osiedlania żołnierzy Wehrmachtu, przygotowujących się do ataku na ZSRR, w pobliżu linii demarkacyjnej rozdzielającej obszary okupowanej Polski[3].
Getto mieściło się w okolicach Podzamcza, od Bramy Grodzkiej (wtedy nazywanej „Bramą Żydowską”, ponieważ była przejściem pomiędzy Starym Miastem a dzielnicą żydowską)[5], wzdłuż ulic Lubartowskiej i Unickiej, do kolejnej granicy na Franciszkańskiej.
Wielu członków żydowskich partii politycznych, jak na przykład Bund, było więzionych na Zamku lubelskim, ale mimo tego starali się kontynuować swoją działalność w konspiracji[6].
Już na samym początku istnienia w getcie więziono 34 tys. Żydów[1] i nieznaną liczbę Romów. Praktycznie wszyscy z nich zginęli. Większość z nich – około 30 tys. – między 17 marca a 11 kwietnia 1942 r. została zamordowana w obozie zagłady w Bełżcu (część z nich przeszła jeszcze przez getto w Piaskach). Niemcy ustalili dzienny limit osób zsyłanych na śmierć na 1400 osób. Pozostałe 4 tys. ludzi zostało najpierw przeniesione do getta na Majdanie Tatarskim (drugie getto utworzone na przedmieściach Lublina) i tam zamordowane lub przewiezione na pobliski Majdanek[1]. Ostatni z dawnych mieszkańców getta zginęli w egzekucji na Majdanku i w obozie w Trawnikach, gdzie 3 listopada 1943 r. przeprowadzono operację „Dożynki” (Aktion Erntefest)[7]. Podczas likwidacji getta Joseph Goebbels – minister niemieckiej propagandy napisał w swoim dzienniku: „Procedura jest dość barbarzyńska i nie będę jej tutaj opisywał. Z Żydów nie pozostanie zbyt wiele.”[1]
Po likwidacji mieszkańców lubelskiego getta niemieckie władze okupacyjne przeprowadziły rozbiórkę budynków na jego obszarze siłami więźniów z Majdanka, wliczając w to pobliską wioskę Wieniawę oraz Podzamcze. Wysadzono w powietrze Synagogę Maharama, zbudowaną w XVII wieku jako hołd dla Meir Lublin. W ten sposób naziści na zawsze wymazali z historii kilka wieków kultury społeczeństwa żydowskiego w Lublinie (w 1939 roku populacja Żydów wynosiła około 1/3 całej wszystkich mieszkańców)[7].
Kilka osób zdołało uciec przed likwidacją getta do Warszawy, przynosząc wieść o jego zniszczeniu[1]. Naoczne relacje przekonały niektórych warszawskich Żydów, że naziści mają zamiar wymordować całą ludność żydowską[8]. Jednakże inni, w tym szef warszawskiego Judenratu Adam Czerniaków, odrzucili doniesienia o masowych mordach, uznając je za „przesadne”[9]. W sumie tylko 230 lubelskich Żydów przeżyło okupację niemiecką.
Zobacz też
Przypisy
Bibliografia
- Tadeusz Radzik, Zagłada lubelskiego getta. The extermination of the Lublin Ghetto, Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej, 2007