Gruzińska Socjalistyczna Republika Radziecka
Gruzińska Socjalistyczna Republika Radziecka, Gruzja (ros. Грузинская Советская Социалистическая Республика, Грузия, gruz. საქართველოს საბჭოთა სოციალისტური რესპუბლიკა, საქართველო) – republika utworzona przez bolszewików w 1921 roku w związku z Wielką Socjalistyczną Rewolucją Październikową po rozpadzie Imperium Rosyjskiego. W latach 1922–1991 wchodziła w skład Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich.
| republika radziecka | |||||
| 1921–1991 | |||||
| |||||
| Hymn: | |||||
| Dewiza: პროლეტარებო ყველა ქვეყნისა, შეერთდით! P’rolet’arebo q’vela kveq’nisa, sheertdit! (Proletariusze wszystkich krajów, łączcie się!) | |||||
| Państwo | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Siedziba | |||||
| Data powstania | |||||
| Data likwidacji | |||||
| Powierzchnia | 69 700 km² | ||||
| Populacja • liczba ludności |
| ||||
| • gęstość | 128,2 os./km² | ||||
| Języki urzędowe | |||||
Położenie na mapie | |||||
.svg)
Powstała w 1921 w wyniku agresji Rosji radzieckiej na Demokratyczną Republikę Gruzji.
W roku 1920 Rosja radziecka podjęła pierwszą, nieudaną próbę podporządkowania Gruzji, zakończoną 7 maja podpisaniem traktatu pokojowego. 11 lutego 1921 gruzińscy bolszewicy rozpoczęli powstanie zbrojne, a 14 lutego Lenin nakazał 11 Armii „poparcie powstania w Gruzji i zajęcie Tyflisu”[1]. Uderzenie zbrojne od południa, wschodu i północy rozpoczęto w dniach 15–17 lutego. Ogłoszenie ustanowienia w kraju władzy radzieckiej (de facto powołanie Gruzińskiej SRR) nastąpiło 25 lutego 1921, po wkroczeniu 11 Armii do Tyflisu (Tbilisi)[1].
12 marca do akcji zbrojnej przeciw Gruzji włączyła się Turcja. 16 marca w Moskwie podpisany został traktat rosyjsko-turecki (jego postanowienia zostały potwierdzone następnie w traktacie z Kars 23 października), na mocy którego ustalona została m.in. nowa granica turecko-gruzińska (Turcja odzyskała większość terytoriów utraconych w wojnie z Rosją 1877–1878, w tym – kosztem Gruzji – część Meschetii, Ardahan i południową Adżarię z miastem Artvin)[2].
19 marca 1921 bolszewicy objęli kontrolę nad całym terytorium Gruzji[3].
Rok później, 2 marca 1922 ustanowiono konstytucję Gruzińskiej SRR, zaś 12 marca włączono republikę do Federacyjnego Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich Zakaukazia, przekształconego w grudniu w Zakaukaską Federacyjną Socjalistyczną Republikę Radziecką[4], współtworzoną także przez Azerbejdżańską SRR, Armeńską SRR i Abchaską SRR.Republika ta weszła w skład ZSRR 30 grudnia 1922.
W anektowanej Gruzji doszło do masowych represji wymierzonych w opozycję, zakończonych jej całkowitym zniszczeniem do 1924[5].
W początkach władzy radzieckiej (1921–1922) południowe i wschodnie terytoria Gruzji zostały okrojone nie tylko na rzecz Turcji, ale także na rzecz Armeńskiej SRR (rejon Jalal Oghli - Lorri), Rosyjskiej FSRR (m.in. Soczi wraz z terenami przyległymi) oraz Azerbejdżańskiej SRR (m.in. rejon Zakatały wraz z Biełokanem)[6]. Zmiany okazały się trwałe.
Terytorium Gruzińskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej w 1922
Terytorium Gruzińskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej w latach 1957-1991
W 1931 roku do Gruzińskiej SRR została włączona Abchaska SRR, która przyjęła nazwę Abchaska Autonomiczna Socjalistyczna Republika Radziecka.
W 1936 roku rozwiązano Zakaukaską Federacyjną SRR, skutkiem czego Gruzińska SRR (podobnie jak Armeńska SRR i Azerbejdżańska SRR) stała się bezpośrednim członkiem ZSRR[7].
W skład Gruzińskiej SRR wchodziły trzy terytorialno-narodowe jednostki autonomiczne:
W latach 1944–1955 dochodziło do nieznacznych zmian granic między Gruzińską SRR a sąsiednimi terytoriami Rosyjskiej FSRR.
W latach siedemdziesiątych XX wieku na terytorium Gruzji doszło do aktywizacji środowisk opozycyjnych wobec władzy komunistycznej. Po przyjęciu w 1977 nowej Konstytucji ZSRR rozpoczęto prace na temat Konstytucji Gruzji. 14 kwietnia 1978 doszło do protestów i demonstracji, głównie w Tbilisi, związanych ze sprzeciwem wobec projektowanych zapisów dotyczących języków urzędowych w republice (obrona języka gruzińskiego)[8]. Protesty zakończyły się powodzeniem, a we współczesnej Gruzji 14 kwietnia obchodzony jest jako dzień języka ojczystego[9].
14 listopada 1990 Rada Najwyższa Gruzińskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej zmieniła nazwę państwa na „Republika Gruzińska”, zaś na jej przewodniczącego wybrany został Zwiad Gamsachurdia[10]. 9 kwietnia 1991 w wyniku decyzji parlamentu gruzińskiego republika odzyskała niepodległość jako Gruzja. Gamsachurdia został wybrany na pierwszego prezydenta państwa.