Grzegorz z Sanoka

Syn Piotra, mieszczanina sanockiego oraz ławnika sądu wyższego prawa niemieckiego na zamku w Sanoku. Miał brata Pawła noszącego przydomek Długosz. Kalimach informuje, że urodził się in pago, non procul a fonte Istulae – w zapadłej wsi, nad Wisłokiem^[1].

Dokładną relację dotyczącą życia i działalności Grzegorza z Sanoka podaje Adam Fastnacht w swej pracy Pochodzenie społeczne studentów Uniwersytetu Jagiellońskiego z diecezji przemyskiej w latach 1400–1642. Według niej Grzegorz jako 12-letni chłopiec uciekł z domu i po trwających 10 lat wędrówkach dotarł aż za Łabę. Około 1421 rozpoczął naukę w Krakowie. Zajmował się m.in. przepisywaniem rękopisów, śpiewem i muzyką. W 1428 zapisał się na Akademię Krakowską, gdzie uzyskał stopień bakałarza. W 1433 został profesorem poezji rzymskiej. W latach 1433–1437 był wychowawcą synów wojewody krakowskiego Jana Tarnowskiego. Przed 1437 przyjął święcenia kapłańskie. Na dalsze studia wyjechał do Włoch, gdzie przebywał trzy lata. W kancelarii papieża Eugeniusza IV powierzono mu obowiązki muzyka i kopisty. Po powrocie do Krakowa uzyskał w 1439 stopień magistra artium. W Akademii Krakowskiej wykładał poezję klasyczną. Po pobycie we Włoszech osiadł w 1440 w Wieliczce jako proboszcz, utrzymując ścisły kontakt z krakowskim środowiskiem naukowym. Ufundował szpital dla ubogich w Brzesku. Jako kapelan króla Władysława Warneńczyka i notariusz kancelarii królewskiej wziął udział w wyprawach węgierskiej (1440) i warneńskiej (1444). W latach 1440–1450 przebywał na Węgrzech, gdzie przez pewien czas był wychowawcą synów Jana Hunyadyego i przebywał na dworze humanisty biskupa Jana Vitéza. Po powrocie do kraju w 1451 został arcybiskupem metropolitą lwowskim i stworzył w swojej rezydencji w Dunajowie pierwszy w Polsce dwór humanistyczny. Był gwarantem pokoju toruńskiego 1466 roku^[2]. Za namową Andrzeja Odrowąża, wojewody ruskiego, zgodził się na sprowadzenie do Lwowa bernardynów. Zmarł 29 stycznia 1477 w Rohatynie koło Lwowa.

• Hanc tibi nimbiferam quondam pie sceptriger odam – łacińskie epitafium napisane po śmierci Władysława Jagiełły, zamieszczone w księdze XI Roczników Jana Długosza pod rokiem 1434^[3].
• Sanguine clara Ducum Russiae, clarissima quondam (autorstwo niepewne) – wiersz po łacinie z 1461 upamiętniający zmarłą Zofię Holszańską, żonę Władysława Jagiełły. Zawarty jest w księdze XII Roczników Jana Długosza pod rokiem 1461^[4].

• Grzegorz z Sanoka stał się bardziej znany z biografii Życie i obyczaje Grzegorza z Sanoka napisanej przez Filipa Kallimacha.
• Postaci uczonego poświęcona jest powieść historyczna pt. Strzemieńczyk z serii Dzieje Polski, napisana w 1883 przez Józefa Ignacego Kraszewskiego^[5] .
• W okresie II Rzeczypospolitej do 1939 istniała ulica Grzegorza z Sanoka we Lwowie (wcześniej Zamkowa Boczna^[6])^[7] (później przemianowana na Papariwka^[8]).
• Ulica Grzegorza z Sanoka w Sanoku, znajdująca się w dzielnicy Śródmieście. Ulice Grzegorza z Sanoka istnieją także w Szczecinie, Przemyślu, Gdańsku, Krakowie oraz w Nysie.
• W 1976 trwały przygotowania do obchodów 500. rocznicy śmierci Grzegorza z Sanoka, zaplanowanych na rok 1977; Edward Gorol zaprojektował medal pamiątkowy z podobizną Grzegorza z Sanoka, wytłoczony przez Mennicę Państwową w liczbie 500 egzemplarzy^[9], Roman Tarkowski zaprojektował specjalną plakietę (z herbem Sanoka na rewersie)^[10][11] oraz kartę pocztową wydaną przez Ministerstwo Łączności, Tadeusz Turkowski dokonał reprodukcji drzeworytu z podobizną Grzegorza z Sanoka, zaś na 1977 zaplanowano zjazd sanoczan i sesję naukową w dniach od 27 maja do 1 czerwca, po której zapowiedziano wydanie V tomu „Rocznika Sanockiego”^{[12][13][14][15]}. Na fasadzie budynku przy ul. Zamkowej 2 w Sanoku (tzw. Zajazd) – obecnie siedziba Muzeum Historycznego w Sanoku – obok drzwi wejściowych znajduje się tablica upamiętniająca Grzegorza z Sanoka stworzona w 500. rocznicę śmierci. Odsłonięcie miało miejsce podczas „Dni Sanoka” 30 maja 1977 roku. Autorem odlanej w brązie tablicy o wymiarach 90 x 60cm był artysta rzeźbiarz Roman Tarkowski^[16][17]. Inskrypcja brzmi: Grzegorz z Sanoka 1406–1477. Wielki humanista i poeta. W 500-ną rocznicę śmierci – sanoczanie^[18].
• Pomnik Grzegorza z Sanoka w Sanoku, położony przed budynkiem przy ulicy Teofila Lenartowicza 2 u zbiegu z ulicą Jana III Sobieskiego^[19] (pierwotnie budynek należał do Wilhelma Szomka. Obecnie mieści się w nim Miejska Biblioteka Publiczna im. Grzegorza z Sanoka w Sanoku). Pomnik powstał według projektu Mariana Koniecznego. Został odsłonięty 27 kwietnia 1986 roku^[20]. W 1986 został wybity medal w kształcie kwadratu upamiętniający Grzegorza z Sanoka, zaprojektowany przez Czesława Dźwigaja^[21].
• Postać Grzegorza z Sanoka została przedstawiona w serialu telewizyjnym pt. Królewskie sny z 1988 (odc. 6, 7, 8), a w tę rolę wcielił się aktor Grzegorz Pawłowski^[22].
• 2 listopada 1996 imię Grzegorz z Sanoka nadano Zespołowi Szkół Mechanicznych w Sanoku (od 1 września 2002 Zespół Szkół nr 2 im. Grzegorza z Sanoka w Sanoku)^[23]. W hallu budynku umieszczono tablicą upamiętniającą patrona szkoły z inskrypcją: „Grzegorzowi z Sanoka 1406–1477. Humaniście poecie i arcybiskupowi lwowskiemu, patronowi Zespołu Szkół Mechanicznych w Sanoku. Nauczyciele, młodzież, rodzice 12.XI.1996”. Odsłonięta 12 listopada 1996 podczas jubileuszu 50-lecia istnienia szkoły. Projektantem był Waldemar Rokowski^[24].
• Patronat uczonego przyjęło także Gimnazjum nr 1 w Sanoku im. Grzegorza z Sanoka, położone przy ulicy Kochanowskiego w Sanoku.
• Rada Miasta Sanoka podjęła uchwałę o ogłoszeniu roku 2007 „Rokiem Grzegorza z Sanoka”^[25].

• Władysław Kucharski. Grzegorz z Sanoka. Rys biograficzny. „Gazeta Sanocka”, s. 1–2, nr 143 z 23 września 1906. 
• Andrzej Nowicki, Grzegorz z Sanoka, Warszawa 1958.
• Ignacy Zarębski, Grzegorz z Sanoka (ok. 1407–1477), [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. 9 (1960–1961) s. 86–89.
• Jerzy Wyrozumski, Środowisko rodzinne Grzegorza z Sanoka, „Rocznik Sanocki”, R. 5: 1980, s. 39–51.
• Stanisław Cynarski, Stan badań nad Grzegorzem z Sanoka, „Rocznik Sanocki”, R. 5: 1980, s. 29–38.
• Tomasz Graff, Grzegorz z Sanoka jako arcybiskup lwowski, w: 600-lecie urodzin Grzegorza z Sanoka, Sanok 2008, s. 56–71.
• Bibliografia Literatury Polskiej – Nowy Korbut, t. 3 Piśmiennictwo Staropolskie, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1965, s. 205–208.
• Józef Ignacy Kraszewski: Strzemieńczyk. Warszawa: Imprint, 2011.

• Grzegorz z Sanoka [online], catholic-hierarchy.org [dostęp 2012-04-29]  (ang.).