Ikona gejowska

Najwcześniejszą ikoną gejowską mógł być święty Sebastian^[4], chrześcijański święty i męczennik, którego silna i półnaga sylwetka, przeszyta symboliczną strzałą i ekstatyczny wyraz bólu na twarzy od stuleci intrygowały artystów, zarówno homoseksualnych, jak i heteroseksualnych. Pierwszy wyraźnie gejowski kult rozpoczął się w XIX wieku^[4]. Dziennikarz Richard A. Kaye napisał: „Współcześni homoseksualiści od razu mogli zobaczyć u Sebastiana oszałamiające ogłoszenie homoseksualnego pożądania (w istocie homoerotyczny ideał) i pierwowzór torturowanego, ukrytego w szafie, geja^[5]”.

Ze względu na status świętego Sebastiana jako ikony gejowskiej Tennessee Williams postanowił użyć imienia świętego dla umęczonej postaci Sebastiana w jego sztuce „Suddenly, Last Summer”^[6]. Imię to wykorzystał także Oscar Wilde – jako Sebastian Melmoth – na wygnaniu po zwolnieniu z więzienia. Wilde, irlandzki pisarz i poeta, mniej więcej tak „wyszedł z szafy”, jak to było możliwe pod koniec XIX wieku, i sam jest uważany za gejowską ikonę^[7].

Kolejną ikoną gejowską dekadentów XIX wieku stał się rzymski cesarz Heliogabal. Jego historia (kojarzona do połowy XIX wieku wyłącznie z tyranią i ekscentryzmem) została przez nich reinterpretowana jako portret prekursora dekadenckiego stylu życia i wyzwolonej gejowskiej seksualności^[8][9]. Powstające w latach 60. i 70. XX wieku, podczas procesu emancypacji ruchu LGBT, analizy, kontynuowały ten proces, rehabilitując postać Heliogabala jako wielowymiarową queerową ikonę^[8][9][10].

Maria Antonina była wczesną ikoną lesbijską. Plotki o jej relacjach z kobietami (w szczegółach pornograficznych) były rozpowszechniane przez antyrojalistyczne broszury przed rewolucją francuską. W wiktoriańskiej Anglii biografowie, którzy idealizowali Ancien Régime, starali się zaprzeczyć plotkom, ale jednocześnie romantyzowali „siostrzaną” przyjaźń Marii Antoniny z księżną de Lamballe, która – w słowach z biografii z 1858 r. – była jedną z „rzadkich i wielkich miłości, które Opatrzność jednoczy w śmierci^[11].” Pod koniec XIX wieku była kultową ikoną safizmu. Jej egzekucja, postrzegana jako tragiczne męczeństwo, mogła zwiększyć jej urok.

Nawiązania do jej reputacji pojawiły się w literaturze lesbijskiej z początku XX wieku – przede wszystkim w Źródle samotności (The Well of Loneliness) Radclyffe Hall – gdzie dramaturg i gej Jonathan Brockett opisuje Marię Antoninę i de Lamballe jako „biedne dusze... mające dosyć podstępów i pretensji^[12]”. Maria Antonina miała także charakter ikony gejowskiej, m.in. dla francuskiego powieściopisarza, dramaturga, poety, eseisty i działacza politycznego Jeana Geneta, który był zafascynowany jej historią. Zawarł rekonstrukcję jej egzekucji w sztuce The Maids z 1947 r^[11].

Na zachodzie w połowie XIX wieku ukształtowała się kultura idoli. Różne polityczne i ideologiczne tendencje, komercyjne przedsięwzięcia kreowały wizerunki kultowych osobowości, aby wywoływać uwielbienie wśród ludzi, przyciągać i zatrzymywać zwolenników. Kultura konsumpcyjna i przemysł rozrywkowy stworzyły szybko rozwijający się rynek idoli. Było to w dużej mierze spowodowane rozwojem mediów, które z powodzeniem odtwarzały nowe popularne obrazy^[1].

W tej atmosferze osoby LGBT, żyjące w przytłaczającym społeczeństwie, które negowało ich miłość, kryminalizowało i ograniczało ich prawa, próbowały uciec od rzeczywistości, wymyślając obrazy gejowskich ikon, które pomogły odetchnąć lub przezwyciężyć trudności życiowe, uciec przed ograniczeniami stworzonymi przez heteroseksualną kulturową matrycą^[1].

Współczesne ikony gejowskie w rozrywce to gwiazdy filmowe i muzycy, z których większość ma silne, charakterystyczne osobowości, a wielu z nich zmarło w młodości lub w tragicznych okolicznościach. Na przykład grecka śpiewaczka operowa Maria Callas – która osiągnęła swój szczyt w latach 50. XX wieku – stała się ikoną gejowską, ponieważ wyjątkowe cechy jej występów scenicznych były powiązane z burzliwym życiem prywatnym, serią nieszczęśliwych romansów i samotną przedwczesną śmiercią w Paryżu po tym, jak opuścił ją głos.

Ikony lesbijek to najczęściej sławne kobiety, które są (lub podobno są) lesbijkami lub biseksualistkami^[13]. Jednak kilku mężczyzn-artystów miało również kultowy status dla lesbijek. James Dean był wczesną lesbijską ikoną, która wraz z Marlonem Brando wpłynęła na wygląd i wizerunek butchy i w latach 50. i później^{[14][15][16][17]}. Jeden z krytyków argumentował za Johnnym Cashem jako mniejszą lesbijską ikoną, przypisując jego urok „lesbijskiej identyfikacji z niespokojną i cierpiącą męskością^[18]”. Autor fantastyki naukowej Forrest J. Ackerman został nazwany „honorową lesbijką” za pomoc w pierwszych dniach organizacji praw lesbijek Daughters of Bilitis. Pisał także powieści lesbijskie pod pseudonimem Laurajean Ermayne.

Lata '30–'40

• Cary Grant^[19] – amerykański aktor brytyjskiego pochodzenia
• Édith Piaf^[20] – francuska piosenkarka
• Carmen Miranda^[21] – brazylijska piosenkarka portugalskiego pochodzenia
• Katharine Hepburn^[22] – amerykańska aktorka
• Dorothy Parker^{[potrzebny przypis]} – amerykańska poetka i satyryczka
• Bette Davis^[23] – amerykańska aktorka

Lata '50–'60

• Elizabeth Taylor^[24] – amerykańska aktorka brytyjskiego pochodzenia
• Audrey Hepburn^[19] – aktorka pochodzenia brytyjsko-holenderskiego
• Marilyn Monroe^[25] – amerykańska piosenkarka, aktorka i modelka
• Judy Garland^[26][27] – amerykańska aktorka
• Maria Callas^[28] – grecka śpiewaczka operowa
• James Dean^{[potrzebny przypis]} – amerykański aktor
• Marlon Brando^{[potrzebny przypis]} – amerykański aktor

Lata '70–'80

• Gloria Gaynor^[29] – amerykańska piosenkarka
• Violetta Villas^[26] – polska artystka estradowa
• Krystyna Prońko^[26] – polska piosenkarka i wokalistka jazzowa
• Barbra Streisand^[27] – amerykańska piosenkarka, aktorka
• Elaine Paige^[30] – brytyjska aktorka i piosenkarka
• Elton John^[31] – brytyjski piosenkarz, kompozytor i pianista
• Cher^[32] – amerykańska piosenkarka, aktorka i reżyserka
• Madonna^[27][19] – amerykańska aktorka i piosenkarka
• Oprah Winfrey^[33] – amerykańska prezenterka telewizyjna, aktorka i producentka
• Liza Minnelli^[25][26] – amerykańska aktorka i piosenkarka
• Freddie Mercury^[34] – brytyjski piosenkarz
• Donna Summer^[35] – amerykańska piosenkarka
• David Bowie^{[potrzebny przypis]} – brytyjski piosenkarz, producent i aktor

  

Lata '90–'00

• Kylie Minogue^[26][27][36] – australijska piosenkarka i aktorka
• Janet Jackson^[37][38][39] – amerykańska aktorka i piosenkarka

Lata 2010- do dziś

• Ellen DeGeneres^[25] – amerykańska prezenterka telewizyjna, aktorka i komiczka stand-upowa
• Neil Patrick Harris^[40] – amerykański aktor, piosenkarz i magik
• Rosie O’Donnell^[41] – amerykańska komiczka stand-upowa, aktorka, piosenkarka i osoba medialna
• Tori Spelling^[42] – amerykańska aktorka
• Lana Del Rey^[43] – amerykańska piosenkarka
• Spice Girls^[44] – brytyjska grupa muzyczna
• Lady Gaga^[45] – amerykańska piosenkarka
• Christina Aguilera^[46] – amerykańska piosenkarka
• Britney Spears^[47] – amerykańska piosenkarka
• Agoney^[48] – hiszpańska piosenkarka i autorka tekstów

• Celebryta
• New Queer Cinema

• Allen, Louise. The Lesbian Idol: Martina, kd and the Consumption of Lesbian Masculinity. London: Cassell, 1997.
• Braun, Eric. Frightening the Horses: Gay Icons of the Cinema. London: Reynolds & Hearn, 2002.
• Bronski,Michael. Culture Clash: The Making of Gay Sensibility. Boston: South End Press, 1984.
• Dyer, Richard. Heavenly Bodies: Film Stars and Society. London: British Film Institute, Macmillan, 1986.
• Ehrenstein, David. Open Secret: Gay Hollywood 1928–1998. New York:William Morrow, 1998.
• Fishwick, Marshall, and Ray B. Browne, eds. Icons of America. Bowling Green, Ohio: Popular Press, 1978.
• Harris, Daniel. The Rise and Fall of Gay Culture. New York: Hyperion, 1997.
• Marshall, David P. Celebrity and Power: Fame in Contemporary Culture.Minneapolis: University of Minnesota Press, 1997.
• Rapper, Toffee. The Gay Icons Ring. 10 January 2000.
• Eric Braun. Frightening the Horses: Gay Icons of the Cinema, 2002. – ISBN 1-903111-10-2.
• Richard Dyer. Gay Icons, National Portrait Gallery, 2009. – 112 p. – ISBN 1-85514-400-X.
• Richard Dyer. The Culture of Queers, 2002. – ISBN 0-415-22376-8.
• George E. Haggerty. Gay histories and cultures, 2000. – ISBN 0-8153-1880-4.
• Graham Norton. 20th Century Icons-Gay, 2001. – ISBN 1-899791-77-9.

• Gay Icons. National Portrait Gallery w Londynie. [dostęp 2018-11-02]. (ang.).