Jerzy Nowosielski
Jerzy Nowosielski (ur. 7 stycznia 1923 w Krakowie, zm. 21 lutego 2011 tamże[2]) – polski malarz, rysownik, scenograf, filozof i teolog prawosławny. Uważany za jednego z najwybitniejszych współczesnych ikonopisarzy.
 Jerzy Nowosielski | |
| Data i miejsce urodzenia | |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | |
| Narodowość | |
| Dziedzina sztuki | |
| Odznaczenia | |
   | |
.jpg)
,_26_Rakowicka_street,_Krak%C3%B3w,_Poland.JPG)
Życiorys
Urodził się w Krakowie. Jego ojciec był Łemkiem obrządku greckokatolickiego i pochodził z Odrzechowej w powiecie sanockim, matka Anna Harnlender była Polką mającą niemieckie korzenie[3][4]. Jej przodkowie przybyli do Polski w okresie tzw. kolonizacji józefińskiej.
W 1940 rozpoczął naukę w Staatliche Kunstgewerbeschule Krakau u profesora Stanisława Kamockiego. W latach 1942–1943 podczas nowicjatu studiował ikonopisarstwo w unickiej Ławrze Uniowskiej św. Jana Chrzciciela w Uniowie pod Lwowem. Po powrocie do Krakowa związany był z kręgiem przyszłej Grupy Krakowskiej. W latach 1945–1947 studiował na Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie u profesora Eugeniusza Eibischa. Na I Wystawie Sztuki Nowoczesnej w Krakowie (1948) wystawił obrazy w stylu abstrakcji geometrycznej[5].
Na początku swej drogi artystycznej był asystentem Tadeusza Kantora i pozostawał pod wpływem Tadeusza Brzozowskiego. W okresie socrealizmu zajmował się sztuką sakralną oraz scenografią. W 1950 zamieszkał, wraz z żoną Zofią, w Łodzi przy ul. Narutowicza 113. Jego żona pracowała jako scenograf w Teatrze Lalek Arlekin, on natomiast jako kierownik artystyczny Państwowej Dyrekcji Teatrów Lalek. Był m.in. twórcą lalek i scenografii do spektaklu Miś Łazęga dla Teatru Pinokio w 1952. Tutaj również nawiązał bliski kontakt z Teresą Tyszkiewicz oraz Stanisławem Fijałkowskim. W 1957 został wykładowcą w Państwowej Wyższej Szkole Sztuk Plastycznych, gdzie początkowo uczył studentów w pracowni projektowania tkanin dekoracyjnych, a następnie w pracowni malarstwa. W tym samym czasie związał się z łódzką grupą artystyczną „Piąte Koło”. Okres łódzki widoczny jest na obrazach artysty, m.in. na serii obrazów zatytułowanych Pejzaż łódzki. Sam o starych łódzkich fabrykach mówił „łódzki gotyk”[6].
Swoją pierwszą wystawę miał w 1955, zaraz potem reprezentował Polskę na biennale w Wenecji (1956) i w São Paulo (1959). Łódź opuścił z żoną we wrześniu 1962, aby wrócić do Krakowa[6].
Od 1976 był profesorem Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie oraz członkiem Polskiej Akademii Umiejętności, Grupy Młodych Plastyków oraz Grupy Krakowskiej.
W 1996 wspólnie z żoną Zofią założył Fundację Nowosielskich, której celem jest wspieranie wybitnych osiągnięć kultury polskiej poprzez przyznawanie stypendiów i dorocznych nagród.
Po nabożeństwie w cerkwi Zaśnięcia Najświętszej Maryi Panny[7] 26 lutego 2011 został pochowany w obrządku prawosławnym[7] w alei zasłużonych na cmentarzu Rakowickim w Krakowie (kwatera: LXIXPASB, rząd: 1, miejsce: 12)[8]. Jego nagrobek ma formę stylizowanego drewnianego krzyża prawosławnego[7].
Twórczość
Od najmłodszych lat był zafascynowany liturgią wschodnią, w której został wychowany (najpierw jako grekokatolik, później prawosławny).
Pisał ikony głównie przedstawione w metafizycznych kompozycjach figuralnych i pejzażach; płasko malowane formy obwodził konturem. Tworzył monumentalne dekoracje ścienne, m.in. w kościele w Lourdes, kościele Ducha Świętego w Tychach, kościele Niepokalanego Poczęcia NMP na Azorach w Krakowie, dolnej cerkwi św. Jana Klimaka w Warszawie[9], cerkwi Narodzenia Najświętszej Maryi Panny w Gródku[10], cerkwi Narodzenia Najświętszej Maryi Panny w Kętrzynie, kościele Opatrzności Bożej w Warszawie (Wesołej)[11], kościele Podwyższenia Krzyża Świętego na warszawskich Jelonkach[12] oraz w cerkwi w Hajnówce. Za swoje prace w w cerkwiach i kościołach często nie przyjmował wynagrodzenia tłumacząc, że otrzymuje przecież wynagrodzenie profesora ASP[13].
Ikonostasy oraz malowidła Jerzego Nowosielskiego zdobią m.in.: greckokatolicką katedrę św. Wincentego i św. Jakuba we Wrocławiu, cerkiew Podwyższenia Krzyża Świętego w Górowie Iławeckim, kaplicę w Domu Rekolekcyjnym w Warszawie (Wesołej)[14], kaplicę w Metropolitalnym Seminarium Duchownym w Lublinie, w której modlą się alumni greckokatoliccy, oraz kaplicę klasztorną oo. Bazylianów w Węgorzewie. W Krakowie zaprojektował on i zrealizował kaplicę greckokatolicką świętych Borysa i Gleba w budynku Kapituły Metropolitalnej przy ul. Kanoniczej[15]. Jest autorem malowideł na nagrobku ks. Jerzego Klingera na cmentarzu prawosławnym w Warszawie[16].
W Białym Borze stworzył niewielką cerkiew greckokatolicką, w której zaprojektował architekturę, wyposażenie wnętrza i wystrój malarski.
Ostatnią, nieukończoną pracą Jerzego Nowosielskiego jest krucyfiks w kościele św. Dominika na warszawskim Służewie[17].
Autor prac teoretycznych o ikonie i malarstwie, m.in.
- Wokół ikony. Rozmowy z Jerzym Nowosielskim (1985)
- Inność prawosławia (1991)
Odznaczenia, tytuły, wyróżnienia
- Krzyż Wielki Orderu Odrodzenia Polski (7 stycznia 1998)[18]
- Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (1993)[19]
- Złoty Medal „Zasłużony Kulturze Gloria Artis” (2008)[20]
- Tytuł doctora honoris causa Uniwersytetu Jagiellońskiego (2000)
- Nagroda Totus w kategorii „Osiągnięcia w dziedzinie kultury chrześcijańskiej” (2000)
- Nagroda Miasta Krakowa (1987, 1996)[21]
- Nagroda im. Jana Cybisa (1988)
- Nagroda Ministra Kultury i Sztuki I stopnia (22 lipca 1973)[22].
Upamiętnienie
W maju 2012 w Pałacu Prezydenckim w Warszawie otwarto Salę Jerzego Nowosielskiego, w której można było obejrzeć 10 dzieł artysty[23].
Uchwałą Sejmu RP IX kadencji z 22 lipca 2022 zdecydowano o ustanowieniu roku 2023 Rokiem Jerzego Nowosielskiego[24]. Patronowi roku 2023 poświęcono wydanie specjalne „Kroniki Sejmowej”[25].
Włamanie i kradzież zbiorów
Dwa dni po śmierci artysty policja ustaliła, że najprawdopodobniej między godzinami popołudniowymi 22 lutego 2011 a rannymi 23 lutego 2011 włamano się do mieszkania Nowosielskiego i skradziono dzieła malarskie[26][27]. Skradzionych zostało 10 obrazów i ikon malarza, dwie ikony nieznanego autora, dwie reprodukcje nieznanego autora, dwa zegary, szereg pamiątek i 230 zł[28].Rzecznik małopolskiej policji 5 marca 2011 r. ogłosił, iż odzyskano skradzione obrazy. W dniu 8 marca 2011 dzieła i przedmioty odzyskane po włamaniu zostały przekazane Fundacji Nowosielskich, której prezesem jest będący niegdyś wieloletnim przyjacielem i opiekunem malarza Andrzej Starmach[29].
Zniszczenie polichromii w Olszynach
W Olszynach pod Wojniczem doszło w sierpniu–wrześniu 2015 do zniszczenia polichromii Nowosielskiego z lat 1956–1957 na ścianie ołtarzowej i sklepieniu kaplicy kościoła parafialnego. Na zlecenie proboszcza ks. Jakuba Rozuma polichromię całkowicie przemalował malarz amator z Żegociny. Dodano złocenia, a twarze postaci upodobniono do malarstwa jarmarcznego. Polichromia nie była wpisana do rejestru zabytków[30].
Stan pierwotny polichromii został przywrócony w 2017 po nakazie konserwatorskim[31].
Przypisy
Bibliografia
- Jerzy Nowosielski, Sztuka po końcu świata. Rozmowy, Krystyna Czerni, Kraków: Społeczny Instytut Wydawniczy „Znak”, 2012, ISBN 978-83-240-1878-9, OCLC 833863206.
- Krystyna Czerni, Nietoperz w świątyni. Biografia Jerzego Nowosielskiego, Kraków: Społeczny Instytut Wydawniczy „Znak”, 2011, ISBN 978-83-240-1598-6, OCLC 833705079.
- Krystyna Czerni, Nowosielski, Kraków 2006, ISBN 83-240-0758-X.
- Jerzy Nowosielski, Zbigniew Podgórzec, Rozmowy z Jerzym Nowosielskim: wokół ikony – Mój Chrystus – Mój Judasz, Krystyna Czerni (oprac.), Kraków: Społeczny Instytut Wydawniczy „Znak”, 2009, ISBN 978-83-240-1181-0, OCLC 833481762.
- Mieczysław Porębski, Nowosielski, Krystyna Czerni, Kraków: Wydaw. Literackie, 2003, ISBN 83-08-03361-X, OCLC 830443157.
Linki zewnętrzne
- Jerzy Nowosielski, [w:] Twórcy [online], Culture.pl [dostęp 2024-03-22].
- Artyzm.com Jerzy Nowosielski
- Ślub Nowosielskiego. Wspomnienia prof. K. M. P. Rudnickiego o Jerzym Nowosielskim.
- Biografia artysty na stronie krakowskiej Galerii Sztuki ATTIS