_-_JB_de_Nong-Nooch.jpg) | |||
| Systematyka[1][2] | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Podkrólestwo | |||
| Nadgromada | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Nadklasa | |||
| Klasa | |||
| Nadrząd | |||
| Rząd | |||
| Rodzina | |||
| Rodzaj | Medemia | ||
| Gatunek | Medemia argun | ||
| Nazwa systematyczna | |||
| Medemia argun (Mart.) Württemb. ex H.Wendl. Bot. Zeitung (Berlin) 39: 93 (1881)[3] | |||
| Synonimy | |||
| |||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[4] | |||
 | |||
| |||
| |||
Medemia argun (Mart.) Wurttenb. ex H.Wendl. – gatunek roślin z rodziny arekowatych, czyli palm (Arecaceae). Reprezentuje monotypowy rodzaj Medemia. Rośnie w oazach na Pustyni Nubijskiej w południowym Egipcie i północnym Sudanie[5]. Najpierw odkryto owoce tego gatunku w latach 20. XIX wieku w grobowcach ze starożytnego Egiptu, gdzie znajdowały się wśród darów dla zmarłych, i nazwano je od odkrywcy (Giuseppe Passalacqua) – Areca passalacquae[6][7]. W 1837 palmy te odkryto w naturze i opisano jako Hyphaene argun. W 1859 zorientowano się, że owoce z grobowców są identyczne z owocami palmy znanej wówczas tylko z Sudanu. W 1881 gatunek wyodrębniono do własnego rodzaju i opisano pod współcześnie obowiązującą nazwą[4]. Ze względu na niewielkie zasoby, zasięg oraz niszczenie jego siedlisk jest to gatunek narażony na wymarcie[4].
Gatunek został odkryty w naturze w Wadi Delah w północnym Sudanie w 1837. Później odnajdowany był w tym kraju na pojedynczych stanowiskach, a w 1901 znaleziono go także w Egipcie. Stwierdzany był na stanowiskach z reguły w niewielkiej liczbie osobników i gdy po ostatnich obserwacjach w Egipcie w 1964, przez kolejne lata nie udawało się go odnaleźć, w latach 80. XX wieku uznano go nawet za gatunek wymarły w tym kraju. Odnaleziony został w latach 1995–96 ponownie w Wadi Delah oraz Wadi Shigrib w Sudanie, a niedługo później po drugiej stronie granicy przy oazie Dungul. Na początku XXI wieku odkryto kilka kolejnych jego lokalizacji w Egipcie i na jeszcze liczniejszych stanowiskach w Sudanie. Liczba miejsc występowania znacznie wzrosła po analizie zdjęć satelitarnych. W sumie cały zasięg gatunku obejmuje obszar około 100 tys. km², z czego na ok. 880 km² znajdują się stanowiska. Liczbę osobników szacowano w pierwszej dekadzie XXI wieku na 7,4 tysiąca, z czego tylko kilkadziesiąt rośnie w Egipcie. Na wielu stanowiskach występują pojedyncze rośliny[4]. Najbardziej obfita populacja w północnym Sudanie liczyła w drugim dziesięcioleciu XXI wieku ok. tysiąca okazów[8].
Ze względu na częstą obecność owoców tego gatunku w starożytnych grobowcach egipskich, zakłada się, że gatunek 2,5 tysiąca lat temu był znacznie szerzej rozprzestrzeniony[6]. Nazwa tej palmy (Mama-n-Khanen) zidentyfikowana została w piśmie hieroglificznym, stąd m.in. wiadomo o uprawie 10 jej okazów w Tebach, w ogrodzie Enneni – jednego z urzędników z czasów XVIII dynastii[9].
_-_Jardin_de_Nong-Nooch.jpg)
Palma ta rośnie na pustyniach, w miejscach, gdzie deszcz bywa, że nie pada przez kilka lat, a temperatury letnie przekraczają 40 °C, ale też takich, gdzie korzeniami może sięgnąć wód gruntowych[3][6]. W efekcie spotykana jest zwykle w oazach[5] i suchych dolinach (wadi)[4]. Opadające dojrzałe owoce gromadzą się pod palmami i mimo prażącego słońca – zachowują długo zdolność do kiełkowania[6]. Są spożywane przez zwierzęta, ale główną rolę w ich rozprzestrzenianiu odgrywają prawdopodobnie ulewne deszcze i towarzyszące im wezbrania[3][6]. Z kiełkującego nasiona rozwija się korzeń pierwotny osiągający nawet 3 m długości – od sięgnięcia przez niego do warstwy wodonośnej zależy dalszy rozwój rośliny[3][6].
Gatunek Medemia argun (Mart.) Wurttenb. ex H.Wendl. reprezentuje monotypowy rodzaj Medemia Württemb. ex H.Wendl.. Rodzaj klasyfikowany jest jako jeden z kilku do podplemienia Hyphaeninae Becc. (1924) zaliczanego do plemienia Corypheae Mart (1837) i podrodziny Coryphoideae Griff. (1844) w obrębie arekowatych Arecaceae[10]. W innych ujęciach (Dransfield i in. 2005) Hyphaeninae klasyfikowane są do plemienia Borasseae[12].
Rodzaj Medemia jest blisko spokrewniony (siostrzany) względem rodzaju widlica Hyphaene[5].
W niektórych ujęciach w obrębie rodzaju wyróżniane bywają dwa gatunki – Medemia argun i M. abiadensis, które różnić ma wielkość owoców i zajmowane siedlisko[5].
Palmy te są podobnie wszechstronnie wykorzystywane jak bardziej w ich zasięgu powszechne widlice Hyphaene[5]. Owoce są jadalne (przechowane dłuższy czas pod ziemią mają nabierać smaku podobnego do kokosów). Liście pozyskiwane są do wyplatania, także do wyrobu lin i sznurów[3]. Kłodziny wykorzystywane są jako źródło surowca opałowego i służącego do budowy schronień[4].
Wobec rzadkości występowania i wątłych zasobów nawet ekstensywne użytkowanie palm czy akty wandalizmu (np. podłożenie ognia) stanowią istotne dla nich zagrożenie[5][6]. Żadna z populacji nie występuje na obszarze poddanym ochronie[3]. Największym zagrożeniem dla gatunku jest transformacja siedlisk i krajobrazu dokonująca się w północnym Sudanie, gdzie od początku XXI wieku rozwija się intensywnie górnictwo złota. Cały obszar występowania gatunku został podzielony na koncesje przyznane koncernom górniczym. Dodatkowo szacuje się, że w obszarze tym ok. miliona osób zajmuje się górnictwem prowadzonym na małą skalę. Poza bezpośrednim zniszczeniem powierzchni ziemi skutkiem górnictwa jest dramatyczne pogorszenie warunków wodnych i zatrucie wody. Nieliczne na terenach pustynnych rośliny drzewiaste, w tym palmy, służą jako źródło opału, surowca do budowy schronień[4].
Medemia argun traktowana jest jako gatunek sztandarowy działań ochronnych wobec ginących roślin i zwierząt związanych z oazami nubijskimi. Największe stanowisko w Egipcie postulowane jest do objęcia ochroną[13].
Nieliczne okazy tego gatunku znajdują się w uprawie w kolekcjach botanicznych i ogrodach, podejmowane są próby jego namnażania[3].
