Najwyższy Trybunał Narodowy
Najwyższy Trybunał Narodowy – polski[1] sąd szczególny utworzony 18 lutego 1946 roku i działający na podstawie Dekretu z dnia 22 stycznia 1946 r. o Najwyższym Trybunale Narodowym (Dz.U. z 1946 r. nr 59, poz. 327, Dz.U. z 1947 r. nr 32, poz. 143 oraz Dz.U. z 1949 r. nr 32, poz. 238), zajmujący się wymierzaniem kar dla faszystowsko-hitlerowskich zbrodniarzy oraz zdrajców Narodu Polskiego. Trybunał procedował w latach 1946–1948.
Utworzenie Trybunału
Genezą NTN było to, że polska strona, uznając, że Międzynarodowy Trybunał Wojskowy w Norymberdze nie uwzględnił należycie skarg polskich, postanowiła powołać jego krajowy odpowiednik[2].
Dekret o utworzeniu Trybunału podpisał prezydent Krajowej Rady Narodowej (KRN) Bolesław Bierut, a kontrasygnowali: premier Edward Osóbka-Morawski, minister sprawiedliwości Henryk Świątkowski oraz minister bezpieczeństwa publicznego Stanisław Radkiewicz. Trybunał orzekał na podstawie całego obowiązującego po wojnie ustawodawstwa karnego:
- Rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 11 lipca 1932 r. – Kodeksu karnego (Dz.U. z 1932 r. nr 60, poz. 571, ze zm.; art. 225, 235, 236, 246, 259 i 278);
- Dekretu Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego z dnia 23 września 1944 r. – Kodeksu karnego Wojska Polskiego (Dz.U. z 1957 r. nr 22, poz. 107, ze zm.);
- przepisów szczególnych, jak np. Dekretu Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego z dnia 31 sierpnia 1944 r. o wymiarze kary dla faszystowsko-hitlerowskich zbrodniarzy winnych zabójstw i znęcania się nad ludnością cywilną i jeńcami oraz dla zdrajców Narodu Polskiego (Dz.U. z 1946 r. nr 69, poz. 377, ze zm.).
Procedura
Trybunał orzekał w składzie trzech sędziów i czterech ławników powoływanych spośród posłów do KRN. Jego wyroki, podobnie jak orzeczenia Sądu Najwyższego, były ostateczne i niezaskarżalne. Skazanym przysługiwało prawo do zwrócenia się o łaskę do Prezydenta KRN. Najwyższy Trybunał Narodowy sądził w szczególności:
- osoby odpowiedzialne za przegraną Polski we wrześniu 1939 roku oraz faszyzację międzywojennej Polski
- przestępców pospolitych z okresu II wojny światowej
- reichsdeutschów i volksdeutschów
- działaczy podziemia nacjonalistycznego.
Trybunał działał do 1948 roku, mimo że nie został zlikwidowany żadnym aktem prawnym[3]. Kolejne procesy przeciwko zbrodniarzom wojennym toczyły się przed sądami powszechnymi.
Skład Najwyższego Trybunału Narodowego
Wymagania formalne, wybór oraz kadencja członków Trybunału
Zgodnie z art. 3 ust. 2 dekretu o Najwyższym Trybunale Narodowym, prezydium Krajowej Rady Narodowej na wniosek Ministra Sprawiedliwości powoływała na sędziów Najwyższego Trybunału Narodowego osoby posiadające kwalifikacje sędziowskie.
Osoby zasiadające w Trybunale
sędziowie:
- Emil Stanisław Rappaport
- Stanisław Rybczyński[4]
- Henryk Cieśluk
- M. Dobromęski, Prezes Sądu Apelacyjnego w Warszawie[5]
- Albert Eimer, prezes Specjalnego Sądu Karnego w Krakowie[5]
- Józef Zembaty, sędzia Specjalnego Sądu Karnego w Katowicach[5]
- Felix Jarosz, sędzia zapasowy[5]
sędziowie ławnicy:
- Stanisław Stasiak[6]
- Stanisław Stefański, poseł do KRN[6]
- Henryk Wójcik[6]
- Janusz Wierusz-Kowalski[6]
- Marian Litiński, poseł do KRN[5]
- Albin Jura, poseł do KRN[5]
- Franciszek Zymła, poseł do KRN[5]
- Pelagia Lewińska, posłanka do KRN[5]
- Henryk Dobrowolski, ławnik zapasowy, poseł do KRN[5]
Prokuratura Trybunału
prokuratorzy:
Postępowanie przed Najwyższym Trybunałem Narodowym
Wyroki Trybunału były ostateczne i prawomocne, a przepisy kodeksu postępowania karnego dotyczące apelacji zostały wyłączone. Skazanemu przysługiwała prośba do Prezydenta Krajowej Rady Narodowej o zastosowanie prawa łaski.
W wypadku orzeczenia w wyroku skazującym kary śmierci akta sprawy wraz z opinią Trybunału trafiały do Prezydenta KRN, z możliwością skorzystania przez niego z prawa łaski.
Obrońcy w procesach przed Trybunałem
Procesy przed Najwyższym Trybunałem Narodowym
Przed Trybunałem odbyło się siedem procesów:
- Oskarżony: Arthur Greiser.
- Proces odbył się w Poznaniu 22 czerwca – 7 lipca 1946.
- Miejsce: aula Uniwersytetu Poznańskiego[7]
- Wyrok: kara śmierci, wyrok wykonano.
- Oskarżony: Amon Göth.
- Oskarżeni: Ludwig Fischer, Ludwig Leist, Josef Meisinger, Max Daume
- Proces w Warszawie 17 grudnia 1946[8] – 24 lutego 1947
- Miejsce: sala w siedzibie Związku Nauczycielstwa Polskiego przy ul. Smulikowskiego 6/8[9]
- Wyrok: Fischer, Meisinger, Daume – kara śmierci, Leist – 8 lat więzienia, wyroki wykonano.
- Oskarżony: Rudolf Höß.
- Oskarżeni: 40 członków załogi obozu w Oświęcimiu.
- Pierwszy proces oświęcimski w Krakowie 24 listopada – 16 grudnia 1947
- Wyroki: 23 wyroki śmierci, 16 wyroków pozbawienia wolności od 3 lat do dożywotniego, jeden wyrok uniewinniający.
- Oskarżony: Albert Forster.
- Proces w Gdańsku 5 kwietnia – 29 kwietnia 1948
- Wyrok: kara śmierci, wyrok wykonano.
- Oskarżony: Josef Bühler.
- Proces w Krakowie 17 czerwca – 5 lipca 1948
- Wyrok: kara śmierci, wyrok wykonano.
Dodatkowo Najwyższy Trybunał Narodowy uznał rząd Generalnego Gubernatorstwa za organizację przestępczą.
Przypisy
Bibliografia
- Tadeusz Cyprian, Jerzy Sawicki, Siedem procesów przed Najwyższym Trybunałem Narodowym, Poznań 1962.
- Marian Podgóreczny, Proces gauleitera Alberta Forstera, Palestra R. 1975 nr 19/9(213), s. 20–38. Artykuł dostępny w kolekcji cyfrowej Muzeum Historii Polski.
- Grzegorz Jakubowski, Sądownictwo powszechne w Polsce w latach 1944–1950, Instytut Pamięci Narodowej, Warszawa 2002.
- Dekret z dnia 22 stycznia 1946 r. o Najwyższym Trybunale Narodowym (Dz.U. z 1946 r. nr 5, poz. 45)
- Dekret z dnia 17 października 1946 r. o zmianie dekretu z dnia 22 stycznia 1946 r. o Najwyższym Trybunale Narodowym (Dz.U. z 1946 r. nr 59, poz. 325)
- Dekret z dnia 11 kwietnia 1947 r. o zmianie dekretu o Najwyższym Trybunale Narodowym (Dz.U. z 1947 r. nr 32, poz. 143)
- Tekst jednolity Dekretu o Najwyższym Trybunale Narodowym zamieszczony w Obwieszczeniu Ministra Sprawiedliwości z dnia 31 października 1946 r. (Dz.U. z 1946 r. nr 59, poz. 327)