PWS-4

Samolot PWS-4 został zaprojektowany w Podlaskiej Wytwórni Samolotów przez inż. Augusta Bobka-Zdaniewskiego i zbudowany w 1928 roku^[1][2]. Budowę płatowca zrealizowano z funduszy wytwórni oraz Ligi Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej^[1][3]. W założeniach miał być to tani i prosty samolot sportowy przeznaczony do użytku w aeroklubach^[1][4].

Prototyp PWS-4 został oblatany we wrześniu 1928 roku na lotnisku w Białej Podlaskiej przez pilota fabrycznego Franciszka Rutkowskiego^[1][4]. W dniach 29 października - 1 listopada 1928 roku samolot pilotowany przez tego pilota wziął udział w II Krajowym Konkursie Awionetek w Warszawie, zajmując w zawodach 6. miejsce na dwanaście sklasyfikowanych załóg (płatowiec nosił numer startowy 11)^[1][3]. Mimo zajęcia gorszego miejsca niż rok wcześniej osiągnął PWS-3, konstruktor August Bobek otrzymał za samolot nagrodę LOPP^[1][5].

W czerwcu 1929 roku PWS-4 był eksponowany na Powszechnej Wystawie Krajowej w Poznaniu^[1][3]. 6 października tego roku samolot wziął udział w I Locie Południowo-Zachodniej Polski, pilotowany przez por. Edwarda Więckowskiego z Aeroklubu Akademickiego w Krakowie^[3][6]. PWS-4, startujący w rywalizacji z numerem 16, zajął 4. miejsce spośród 22 zgłoszonych maszyn, a pilot otrzymał nagrodę w wysokości 200 złotych^[4][6]. W 1930 roku PWS-4 otrzymał znaki rejestracyjne SP-AEB i był użytkowany w kole LOPP przy PWS przez kilka lat^[1][4]. Na samolocie tym major pil. Wacław Makowski wykonywał akrobacje lotnicze^[1][7].

Produkcji seryjnej płatowca nie rozpoczęto z kilku powodów: aerokluby nie miały funduszy na zakup nowych maszyn, a bardziej potrzebne były im samoloty dwumiejscowe używane do szkolenia; PWS-4 miał też słabsze osiągi od innych powstałych w tym samym czasie polskich samolotów^[1][4].

Płatowiec ten był najmniejszym samolotem powstałym w wytwórni PWS^[7].

PWS-4 był jednosilnikowym, jednoosobowym zastrzałowym grzbietopłatem sportowym o konstrukcji całkowicie drewnianej^[8]. Kadłub tworzyła wykonana z drewna kratownica, kryta sklejką^[8]. Kabina otwarta, z umieszczonym z przodu trójnożnym kozłem przeciwkapotażowym wykonanym z rur stalowych i blachy, będącym jednocześnie obramowaniem szyb wiatrochronu i mieszczącym przyrządy pokładowe^[7][8]. W kabinie znajdowała się gaśnica i korba rozruchowa silnika^[8].

Płat prostokątny, dwudźwigarowy, dwudzielny, konstrukcji drewnianej, kryty sklejką do pierwszego dźwigara, dalej płótnem; podparty dwiema parami wykonanych z rur stalowych zastrzałów^[8]. Profil płata Bobek B6 (G-655) o grubości 14,2%^[8][9]. Rozpiętość skrzydeł wynosiła 7,6 metra, zaś powierzchnia nośna 11 m²^[1][4].

Długość samolotu wynosiła 5,57 metra, a wysokość 1,8 metra^[1][4]. Masa własna płatowca wynosiła 238 kg, masa użyteczna 112 kg, zaś masa całkowita (startowa) 350 kg^[1][4][a]. Obciążenie powierzchni wynosiło 31,8 kg/m², zaś współczynnik obciążenia niszczącego miał wartość 7^[1][10]. Usterzenie klasyczne, drewniane, kryte płótnem, z wyjątkiem noska statecznika poziomego krytego sklejką^[8]. Statecznik pionowy usztywniony był drutem, zaś poziomy podparty zastrzałami^[8]. Stery i lotki poruszane były linkami^[8]. Podwozie klasyczne, dwukołowe, z rur stalowych, z osią amortyzowaną sznurem gumowym; z tyłu płoza ogonowa, także amortyzowana^[8].

Napęd stanowił chłodzony powietrzem 9-cylindrowy silnik gwiazdowy Salmson 9AD o mocy 29 kW (40 KM) przy 2000 obr./min i masie 70 kg, napędzający stałe, drewniane, dwułopatowe śmigło ciągnące o średnicy 1,84 metra (później 1,92 metra)^[4][8]. Obciążenie mocy wynosiło 8,8 kg/KM^[1]. Zbiornik paliwa o pojemności 45 litrów znajdował się u nasady płata^[8]. Prędkość maksymalna wynosiła 140 km/h, prędkość przelotowa 123 km/h, zaś prędkość minimalna 60 km/h^[4][10]. Przelotowe zużycie paliwa wynosiło 11-13 litrów/h^[4][8]. Maszyna osiągała pułap 1350 metrów z prędkością wznoszenia wynoszącą 1,4 m/s^[4][8][b]. Samolot charakteryzował się rozbiegiem wynoszącym 70-88 metrów i zasięgiem 400 km^[1][4].

Malowanie

PWS-4 malowany był na kolor srebrny, z wyjątkiem przodu kadłuba malowanego na czerwono^[4][8]. Na bokach kadłuba dużymi literami namalowano napis „P.W.S.4”, zaś na stateczniku pionowym widniał stylizowany znak wytwórni^[8].

• Tadeusz Chwałczyk: Podlaskie skrzydła. Rzeszów: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1985. ISBN 83-03-00900-1.
• Tadeusz Chwałczyk, Andrzej Glass: Samoloty PWS. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, 1990, seria: Biblioteczka Skrzydlatej Polski. ISBN 83-206-0899-6.
• Jerzy B. Cynk: Polish aircraft 1893-1939. London: Putman & Company Limited, 1971. ISBN 0-370-00085-4.
• Andrzej Glass: Polskie konstrukcje lotnicze do 1939 r. T. 1. Sandomierz: Stratus, 2004. ISBN 83-916327-8-4.
• Mariusz Wojciech Majewski: Samoloty i zakłady lotnicze II Rzeczypospolitej. Warszawa: Wydawnictwo ZP, 2008. ISBN 978-83-922944-5-0.
• Jerzy Osiński. Lot Południowo-Zachodniej Polski. „Lot Polski”. nr 11 (listopad), 1929. Warszawa: Wydawnictwa Ligi Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej. 

• Sylwetka samolotu PWS-4 w serwisie samolotypolskie.pl. samolotypolskie.pl. [dostęp 2023-06-26]. (pol.).
• Sylwetka samolotu PWS-4 w serwisie «Уголок неба». airwar.ru. [dostęp 2023-06-26]. (ros.).