Partia Socjaldemokratyczna (Rumunia)
Partia Socjaldemokratyczna (rum. Partidul Social Democrat, PSD) – rumuńska postkomunistyczna partia polityczna o profilu socjaldemokratycznym[1], określana jako ugrupowanie lewicy narodowej[2] i populistyczne[3]. Partia wywodzi się ze środowisk postkomunistycznych[4]. Ugrupowanie działające od 1992, początkowo jako Demokratyczny Front Ocalenia Narodowego (rum. Frontul Democrat al Salvării Naționale, FDSN), od 1993 jako Partia Socjaldemokracji w Rumunii (rum. Partidul Democrației Sociale din România, PDSR), od 2001 jako Partia Socjaldemokratyczna. PSD należy do Międzynarodówki Socjalistycznej i Partii Europejskich Socjalistów[5].
 | |
| Państwo | |
|---|---|
| Skrót | PSD |
| Lider | |
| Data założenia | 1992/1993/2001 |
| Adres siedziby | |
| Ideologia polityczna | |
| Członkostwo międzynarodowe | |
| Grupa w Parlamencie Europejskim | |
| Młodzieżówka | Tineretul Social Democrat |
| Barwy | |
| Strona internetowa | |
Historia
FDSN i PDSR
Powstanie partii wiąże się z konfliktem wewnątrz Frontu Ocalenia Narodowego, zdominowanego przez postkomunistów ugrupowania, które przejęło władzę po rewolucji w Rumunii w 1989. Spory między umiarkowanymi zwolennikami byłego premiera Petre'a Romana a socjalistycznymi stronnikami urzędującego prezydenta Iona Iliescu spowodowały założenie przez tych drugich Demokratycznego Frontu Ocalenia Narodowego[6]. FDSN formalnie powstał 7 kwietnia 1992[7].
We wrześniu tego samego roku FDSN zwyciężył w wyborach parlamentarnych[8], a Ion Iliescu w październiku uzyskał prezydencką reelekcję[9]. Postkomuniści uzyskali większość parlamentarną dzięki koalicji z narodowcami z PUNR oraz poparciu nacjonalistów z Partii Wielkiej Rumunii i neokomunistów z Socjalistycznej Partii Pracy. Kierowany przez Nicolae Văcăroiu gabinet urzędował przez całą kadencję. W 1993 do FDSN dołączyły niewielkie ugrupowania – Partia Demokratycznego Socjalizmu Rumunii, Partia Republikańska i Partia Spółdzielcza[6]. 10 lipca 1993 front przekształcił się w Partię Socjaldemokracji w Rumunii[7].
W listopadzie 1996 startująca samodzielnie PDSR przegrała w wyborach parlamentarnych[8], a rekomendowany przez nią prezydent uległ w walce o reelekcję liderowi centroprawicy Emilowi Constantinescu[9]. Partia, w której przewodnictwo objął Ion Iliescu, znalazła się w opozycji. W 1997 wykluczeni z ugrupowania parlamentarzyści będący stronnikami byłego ministra Teodora Meleșcanu zawiązali Sojusz na rzecz Rumunii. Natomiast w 1999 do socjaldemokratów przyłączyły się Narodowa Partia Kierowców i Partia Ochrony Socjalnej[6].
Na potrzeby kolejnych wyborów parlamentarnych PDSR zawiązała koalicję pod nazwą Biegun Socjaldemokracji[8]. Współtworzyły ją Rumuńska Partia Socjaldemokratyczna (PSDR) i Rumuńska Partia Humanistyczna (PUR), której lider Dan Voiculescu zapewnił znaczące wpływy w kontrolowanych przez siebie mediach[10]. Sojusz zwyciężył w wyborach z listopada 2000[8], większość mandatów w jego ramach przypadła PSDR (w tym 144 ze 155 w Izbie Deputowanych)[1]. W grudniu Ion Iliescu zwyciężył w drugiej turze wyborów prezydenckich, powracając na ten urząd po czteroletniej przerwie[9].
Nowym przewodniczącym ugrupowania został wówczas Adrian Năstase, który w 2000 objął stanowisko premiera[7]. Jego gabinet uzyskał wsparcie ze strony Demokratycznego Związku Węgrów w Rumunii (UDMR).
PSD
16 czerwca 2001 do PDSR przyłączyła się Rumuńska Partia Socjaldemokratyczna, a partia przekształciła się w Partię Socjaldemokratyczną[7]. W 2003 PSD wchłonęła Socjalistyczną Partię Pracy i Socjalistyczną Partię Odrodzenia Narodowego[7].
W listopadzie 2004 PSD w koalicji z PUR zwyciężyła w wyborach parlamentarnych. Adrian Năstase w grudniu przegrał jednak w drugiej turze wyborów prezydenckich z Traianem Băsescu popieranym przez Partię Demokratyczną (PD) i Partię Narodowo-Liberalną (PNL)[9]. W wyniku negocjacji koalicyjnych nowy gabinet utworzył Călin Popescu-Tăriceanu z PNL, a PSD przeszła do opozycji. Adrian Năstase, wobec którego wkrótce wszczęto postępowania karne zakończone prawomocnymi wyrokami skazującymi, utracił przywództwo w partii, której nowym liderem został Mircea Geoană[11].
W listopadzie 2008 PSD w koalicji z konserwatystami z PC (powstałej z przemianowania PUR) uzyskała najwyższe poparcie w wyborach parlamentarnych i niemal identyczną liczbę mandatów co prezydencka Partia Demokratyczno-Liberalna (PDL). W grudniu oba ugrupowania zawiązały koalicję rządzącą[12], współtworząc rząd, na czele którego stanął lider PDL Emil Boc[13]. Socjaldemokracji opuścili jednak gabinet już w październiku 2009, gdy premier zdymisjonował rekomendowanego przez ministra spraw wewnętrznych Dana Nicę[14], zarzucając mu niekompetencję.
W grudniu 2009 Mircea Geoană nieznacznie przegrał w drugiej turze wyborów prezydenckich z ubiegającym się o reelekcję Traianem Băsescu[9]. W lutym 2010 przewodniczącym PSD został Victor Ponta[15]. W lutym 2011 PSD wraz z opozycyjnymi Partią Narodowo-Liberalną i Partią Konserwatywną zawiązała sojusz pod nazwą Unia Socjalno-Liberalna[16].
W maju 2012 po upadku kolejnych rządów centroprawicowych USL przejął władzę – lider Partii Socjaldemokratycznej objął urząd premiera. W grudniu 2012 uzupełniony o Narodowy Związek na rzecz Rozwoju Rumunii (UNPR) sojusz zdecydowanie zwyciężył w wyborach parlamentarnych[1]. Victor Ponta sformował swój drugi gabinet, a w lutym 2014 trzeci po zerwaniu koalicji przez PNL[17]. Do koalicji dołączył węgierski UDMR, ponadto ugrupowania rządowe zasiliła znaczna grupa parlamentarzystów Partii Ludowej.
W listopadzie 2014 Victor Ponta przegrał wybory prezydenckie z Klausem Iohannisem popieranym przez PNL i PDL[18]. W grudniu lider PSD dokonał rekonstrukcji rządu, z którego odeszli przedstawiciele Demokratycznego Związku Węgrów w Rumunii.
W czerwcu 2015 krajowa instytucja antykorupcyjna wszczęła przeciwko liderowi PSD postępowanie w sprawie oszustw podatkowych i prania brudnych pieniędzy[19]. W lipcu tegoż roku Victor Ponta ustąpił z przywództwa w PSD[20]. W listopadzie Victor Ponta ustąpił z funkcji premiera, a prezydent doprowadził do powołania technicznego gabinetu z Dacianem Cioloșem na czele.
W wyborach w 2016 socjaldemokraci odnieśli zwycięstwo z wynikiem ponad 45% głosów do każdej z izb parlamentu[21]. Zawiązali koalicję rządową z Sojuszem Liberałów i Demokratów, współtworząc w styczniu 2017 rząd Sorina Grindeanu[22], w czerwcu 2017 gabinet Mihaia Tudosego, a w styczniu 2018 rząd Vioriki Dăncili.
W maju 2019 lider PSD Liviu Dragnea został osadzony celem odbycia kary pozbawienia wolności. Na czele partii stanęła premier Viorica Dăncilă[23]. W październiku 2019 parlament uchwalił wobec jej rządu wotum nieufności[24]. W listopadzie tegoż roku socjaldemokraci znaleźli się w opozycji, a kandydująca w wyborach prezydenckich była premier przegrała z ubiegającym się o reelekcję prezydentem[25].
W wyborach parlamentarnych w 2020 PSD ponownie zajęła pierwsze miejsce, nie przekraczając jednak 30% do Izby Deputowanych bądź Senatu[26] i nie uzyskując w parlamencie zdolności koalicyjnej pozwalającej na powrót do władzy. PSD ponownie dołączyła do koalicji rządowej w listopadzie 2021, gdy podpisała porozumienie z Partią Narodowo-Liberalną i UDMR[27]; współtworzyła wówczas gabinet, w którym funkcję premiera objął związany z PNL Nicolae Ciucă. W czerwcu 2023 PSD i PNL utworzyły kolejny rząd, na czele którego stanął lider socjaldemokratów Marcel Ciolacu[28].
Przewodniczący
- 1992–1992: Ion Iliescu
- 1992–1996: Oliviu Gherman
- 1997–2000: Ion Iliescu
- 2000–2005: Adrian Năstase (do 2001 p.o.)
- 2005–2010: Mircea Geoană
- 2010–2015: Victor Ponta[7]
- 2015–2015: Rovana Plumb (p.o.)
- 2015–2019: Liviu Dragnea
- 2019–2019: Viorica Dăncilă
- od 2019: Marcel Ciolacu (do 2020 p.o.)[29]
Wyniki wyborów
- Wybory parlamentarne
- 1992 (Demokratyczny Front Ocalenia Narodowego)[8]
- Izba Deputowanych: 27,7% głosów i 117 mandatów
- Senat: 28,3% głosów i 49 mandatów
- 1996 (Partia Socjaldemokracji w Rumunii)[8]
- Izba Deputowanych: 23,1% głosów i 91 mandatów
- Senat: 30,7% głosów i 41 mandatów
- 2000 (PDSR – Biegun Socjaldemokracji)[8]
- Izba Deputowanych: 36,6% głosów i 155 mandatów (144 dla PDSR)
- Senat: 37,1% głosów i 65 mandatów
- 2004 (Unia Narodowa PSD+PUR)[30][1]
- Izba Deputowanych: 36,8% głosów i 132 mandaty (113 dla PSD)
- Senat: 37,2% głosów i 57 mandatów
- 2008 (Sojusz PSD+PC)[31]
- Izba Deputowanych: 33,1% głosów i 114 mandatów (110 dla PSD)
- Senat: 34,2% głosów i 49 mandatów
- 2012 (Unia Socjalno-Liberalna)[32]
- Izba Deputowanych: 58,6% głosów i 273 mandaty (150 dla PSD)
- Senat: 61,1% głosów i 122 mandaty (59 dla PSD)
- 2016[21]
- Izba Deputowanych: 45,5% głosów i 154 mandaty
- Senat: 45,7% głosów i 67 mandatów
- 2020[26][33]
- Izba Deputowanych: 28,9% głosów i 110 mandatów
- Senat: 29,3% głosów i 47 mandatów
- Wybory do Parlamentu Europejskiego