Pocysterskie opactwo w Krzeszowie
Pocysterskie opactwo w Krzeszowie – kompleks najwyższej światowej klasy zabytków, którego początki sięgają XIII wieku. Opactwo nazywane „europejską perłą baroku” przynależy do diecezji legnickiej, wcześniej zamieszkane przez benedyktynów i cystersów. Znajduje się w Krzeszowie, w województwie dolnośląskim. W 2004 uznane za pomnik historii[2]. Część obiektów udostępniona jest dla zwiedzających. Na miejscu funkcjonują Parafia Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny. W części klasztornej znajduje się Opactwo Sióstr Benedyktynek, ekspatriowane w 1946 r. z klasztoru i kościoła pw. Wszystkich Świętych we Lwowie[3].
nr rej. A/1989/489[1] z 20 lutego 1959(dts) | |
Zabudowania klasztorne | |
Państwo | |
---|---|
Miejscowość | |
Kościół | |
Rodzaj klasztoru | |
Obiekty sakralne | |
Bazylika | |
Kościół | |
Zabudowania klasztorne | Dom Opata, Klasztor Benedyktynek, Wielka Kalwaria Krzeszowska, Betlejem (Krzeszów), Kaplica św. Anny na Górze Świętej Anny |
Fundator | |
Styl | |
Data budowy | 1242 |
Położenie na mapie gminy wiejskiej Kamienna Góra | |
Położenie na mapie Polski | |
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego | |
Położenie na mapie powiatu kamiennogórskiego | |
50°44′04″N 16°04′20″E/50,734444 16,072222 | |
Strona internetowa |
Historia
- Dom opata i kościół Józefa
- Fasada bazyliki
- Kościół św. Józefa
- Budynek bramny
W roku 1242 Anna Przemyślidka, wdowa po Henryku II Pobożnym założyła w Krzeszowie parafię benedyktyńską i sprowadziła benedyktynów z Opatovic we wschodnich Czechach[4]. Z niewiadomych przyczyn benedyktyni opuścili Krzeszów w roku 1289. Bolko I Surowy ustanowił w 1292 nową fundację dla cystersów, nadając im 14 wsi i miasto Lubawka. Sprowadził mnichów z Henrykowa.
Podczas wojen husyckich w latach 1414–1426 klasztor został spustoszony. Gdy Śląsk został w 1741 roku zdobyty przez Prusy, nastąpiła jego stopniowa sekularyzacja, natomiast kościół klasztorny został przemianowany na parafialny. Ze względu na zły stan gotyckiej części claustrum podjęto decyzję o jego częściowej rozbiórce, a pozostałe skrzydło przeznaczono na szkołę i mieszkania. Dom gościnny stał się siedzibą nadleśnictwa. W wyniku pożaru w 1913 r. spłonął hełm północnej wieży, jego odbudowę rozpoczęto dopiero 3 sierpnia 1930 r., rekonstrukcję ukończono 12 lipca 1931 r.[5] Na pamiątkę tego wydarzenia od 2022 roku (109. rocznica pożaru) odbywa się Bieg na Wieżę. W biegu uczestniczą strażacy z OSP Krzeszów przebrani w mundury z epoki[6][7].
W roku 1919 opustoszały klasztor został przejęty przez wysiedlonych z Pragi benedyktynów z klasztoru Emaus, wśród których był Nikolaus von Lutterotti, który opracował dotychczasowe dzieje klasztoru i osób z nim związanych. Papież Pius XI podniósł konwent w 1924 roku do rangi opactwa, dzięki czemu zyskał na znaczeniu jako punkt odnowy duchowej.
3 września[potrzebny przypis] 1940 prawie cały klasztor przejęły władze III Rzeszy, w związku z czym większość benedyktynów została zmuszona do jego opuszczenia[8]. Część z nich powołano do wojska, czternastu zginęło na wojnie[potrzebny przypis]. W klasztorze urządzono tymczasowy ośrodek pobytu, najpierw, jeszcze w 1940 r. dla przesiedlanych z Rumunii Niemców karpackich z Bukowiny[8], od 5 października 1941 był w nim obóz dla Żydów śląskich przed ich wywiezieniem do obozu Theresienstadt[potrzebny przypis], w roku 1943 ośrodek dla reemigrantów wracających z Lotaryngii, natomiast zimą 1944–1945 dla niemieckich przesiedleńców z Węgier[8]. Pod koniec wojny w klasztorze ukryto duże archiwalia z Wrocławia oraz zbiory Biblioteki Pruskiej z Berlina. Ocalałe zbiory zostały przejęte przez władze polskie i zdeponowane w Bibliotece Jagiellońskiej. W 1946 wysiedlono pozostałych jeszcze niemieckich benedyktynów, poza ich przeorem Nikolausem von Lutterottim, który mieszkał w Krzeszowie do lat 50. XX w., a klasztor objęły w 1946 ss. benedyktynki ze Lwowa[9]. Po wojnie techniczny stan klasztoru pogarszał się, co spowodowało ciągnące się latami remonty, nie dające trwałej poprawy. Kompleksowy remont całego zespołu przeprowadzono po 1997 roku[10].
Cały kompleks składa się z: kościoła klasztornego, klasztoru, ogrodu, kościoła bractwa św. Józefa, domu gościnnego opata oraz budynków pomocniczych. Pierwszy powstał romański kościół, który został wzniesiony w końcu XIII wieku i poświęcony w roku 1292, gdy przybyli do niego pierwsi zakonnicy. Obecny barokowy kościół projektowali architekci z kręgu Kiliana Ignaca Dientzenhofera w latach 1728–1735. Fasadę o dwóch wieżach projektował Ferdynand Maksymilian Brokoff.
Opaci cysterscy
- Teodoryk 1292–1298[11]
- Henryk I 1298–1303[12]
- Mikołaj I1303–1310[13]
- Wilhelm 1310–1312[14]
- Henryk II Camerarius 1312–1332
- Mikołaj II 1332–1352
- Hellwig, 1352-1357[15]
- Henryk III von Probsthain 1357–1359[16]
- Mikołaj III Kestner 1360–1374
- Henryk IV von Probsthain[17] 1374–1383
- Jan I Karaluch 1383–1387[18]
- Piotr I Appenrode, z Jauer 1387–1394
- Mikołaj IV von Liegnitz 1395–1399[19]
- Henryk V 1399–1401
- Mikołaj V Goldberg 1401–1429
- Paweł Körnichen 1429–1431[20]
- Michał I 1431–1436
- Jan II 1436–1440
- Michał II 1440–1460[21]
- Mikołaj VI von Liebau1460–1490
- Jan III von Hayn 1490–1506
- Tomasz Koch 1506–1516
- Franciszek Büthner 1517–1533
- Michał III Lorenz1533–1542
- Jan IV Ilgner-Walowitz 1542–1544
- Jan V Kellner 1544–1554
- Benedykt I Bartsch 1554–1556
- Antoni Neukirch 1556–1558
- Jan VI Tharlan 1558–1567
- Kacper I Hauser 1567–1571
- Krzysztof Scholtz1571–1574
- Mikołaj VII Ruperti[22] 1574–1576
- Kacper II Ebert 1576–1609
- Jerzy I Henning 1609–1611
- Tomasz Haller1611–1616
- Marcin Clavei 1616–1620
- Jerzy II Henning1621–1622
- Adam Wolfgang 1622–1632
- Walenty Rüling 1632–1653
- Andrzej Michaelis1653–1660
- Bernard Rosa 1660–1696
- Dominik Geyer 1696–1726
- Innocenty Fritsch1727–1734
- Benedykt II Seidel 1734–1763
- Malachiasz Schönwiese1763–1767
- Placyd Mundfering 1768–1787
- Piotr II Keylich1787–1797[23]
- Jan VII Langer 1797–1800
- Ildefons Reuschel 1800–1810[24][25]
Galeria
- Budynek klasztorny
- Rzeźby na fasadzie[26]
- Cmentarz klasztorny
- Bazylika w parku miniatur w Kowarach
Przypisy
Bibliografia
- Baldwin Ziętara,Obraz Matki Bożej Łaskawej w Krzeszowie, [w:] H. Dziurla i K. Bobowski, Krzeszów uświęcony łaską, Wyd. Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 1997 r., s. 9–12 ISBN 83-229-1275-7.
- Narodowy Instytut Dziedzictwa. [dostęp 2017-12-07].
- Strona fundacji EUROPEJSKA PERŁA BAROKU oraz Parafii pw. Wniebowzięcia NMP w Krzeszowie – www.opactwo.eu
- Dobrzyniecki A., 2022: Pasje kolekcjonerskie i badawcze o. Nikolausa von Lutterottiego OSB (1892–1955) W: Dobrzyniecki A., Kurbiel J.: Święte obrazki. Pasje kolekcjonerskie i badawcze o. Nikolausa von Lutterottiego OSB (1892–1955). Muzeum Narodowe we Wrocławiu, stron 63.
- Łużyniecka E., Średniowieczny klasztor cysterski w Krzeszowie na podstawie ostatnich badań architektonicznych, „Czasopismo Techniczne. Architektura” 2011, R. 108, z. 23, 7-A, s. 441–460
- Kapałczyński W., Prace remontowo-konserwatorskie w okresie powojennym. Stan obecny zabytków zespołu w Krzeszowie, [w:] H. Dziurla, K. Bobowski (red.), Krzeszów uświęcony łaską, Wydawnictwo UWr, Wrocław 1997, s. 360–375.
- Provinzial-Konservator der Kunstdenkmäler Niederschlesien zu Breslau, Archiwum Państwowe we Wrocławiu, nr 252, nr 250 – Kościół klasztorny w Krzeszowie