Pomilio PD/PE

Samoloty Pomilio serii P konstruowane były przez Ottorino Pomilio w nowo powstałych w 1916 roku zakładach O. Pomilio & C.^[4] Należały do nowej generacji włoskich szybkich samolotów rozpoznawczych z drugiej połowy I wojny światowej, klasyfikowanych oryginalnie jako dwumiejscowe myśliwce i mających zastąpić szeroko używane wcześniej samoloty z silnikami pchającymi, o słabych osiągach^[4]. Pierwszym modelem wytwórni był Pomilio PC oblatany we wrześniu 1916 roku. Został on zamówiony przez włoskie lotnictwo w znacznej liczbie, lecz zbudowano tylko ok. 70 sztuk, gdyż samolot miał problemy ze statecznością i Dyrekcja Techniczna Lotnictwa Wojskowego zleciła prace nad jego ulepszeniem^[4]. W ulepszonym modelu PD wprowadzono m.in. statecznik pionowy (początkowo trójkątny, później trapezowy) i płetwę pod kadłubem, przy płozie ogonowej^[4]. Prototyp PD został oblatany w czerwcu 1917 roku (dokładna data nie jest znana) i w tym miesiącu rozpoczęto produkcję^[4].

Prawdopodobnie jeszcze w czerwcu oblatano prototyp wersji PE, różniącej się mocniejszym silnikiem Fiat A.12 bis w miejsce Fiat A.12^[4] (moc odpowiednio 300 i 250 KM^[1]). Do produkcji trafiła ona w październiku 1917 roku^[5]. Istotne zmiany zaszły w wyglądzie – w wersji PD silnik był jedynie częściowo schowany w kadłubie, z wystającym do góry blokiem cylindrów, a chłodnica cieczy znajdowała się przed górnym płatem, natomiast w wersji PE silnik był całkowicie zakryty wysoką kanciastą osłoną, a chłodnica umieszczona była pionowo przed silnikiem, z otworem na wał śmigła^[4]. Pod górnym płatem w wersji PD znajdował się także zbiornik paliwa, usunięty w PE. Nowy układ silnika i chłodnicy pozwolił na polepszenie widoczności pilota, a także usunął ryzyko poparzenia przy przestrzeleniu, przy tym poprawił sylwetkę samolotu^[6].

Od czerwca 1917 do stycznia 1918 roku wyprodukowano 338 samolotów PD i 5 samolotów treningowych PD dc ze zdwojonym sterowaniem, a do czerwca 1918 roku jeszcze 88 treningowych PD tdc^[5]. Równolegle, od października 1917 do listopada 1918 roku wyprodukowano 881 samolotów wersji PE i 103 PE dc ze zdwojonym sterowaniem^[5]. Miesięczna produkcja w 1918 roku sięgała ok. 120 maszyn^[5]. Łącznie powstało 1415 samolotów rodziny PD/PE (431 PD i 984 PE)^[5]. Inne źródła podają nieco inne liczby: 545 samolotów PC i PD w roku 1917 i 1071 maszyn PD/PE w roku 1918 (łącznie 1616 wszystkich trzech typów)^[7].

Dalszym rozwinięciem Pomilio PE był nieco pomniejszony i ze zmodyfikowanym usterzeniem Ansaldo A.3, powstały po przejęciu firmy Pomilio przez Ansaldo we wrześniu 1918 roku^[8].

Samoloty Pomilio PD weszły na wyposażenie jednostek bojowych i zarazem do walki od lipca 1917 roku. Pierwsze otrzymały je w tym miesiącu eskadry (Squadriglia) nr 131 i 132, gdzie zastąpiły Pomilio PC^[9]. Do działań wchodziły następnie kolejne nowo formowane eskadry Pomilio: 133 (we wrześniu), 134 (w październiku), 135 (w styczniu 1918 roku), 136 (w maju 1918 roku)^[10]. Eskadra 139, sformowana z dwóch sekcji początkowo przydzielonych do lotnictwa Marynarki (od sierpnia 1917 roku), weszła do działań w styczniu 1918 roku, a w czerwcu odznaczyła się w bitwie nad Piawą, zrzucając 175 bomb^[9]. W bitwie tej brały udział też inne eskadry. Model PD został szybko zastąpiony w jednostkach przez PE i skierowany głównie do szkolenia^[11].

Na początku 1918 roku planowano, że Pomilio PD/PE miały być wyposażeniem tylko armijnych eskadr rozpoznawczych dalekiego zasięgu, a podstawowym włoskim samolotem rozpoznania taktycznego miał być Ansaldo SIA 7, lecz problemy wywołane przez słabą konstrukcję SIA 7B spowodowały zwiększenie zamówień na Pomilio, który w połowie 1918 roku stał się podstawowym włoskim samolotem rozpoznawczym^[12]. Pomilio zastępowały w tym czasie w części jednostek także samoloty SAML i SP.3^[13]. Przez cały okres służby, samoloty te używane były przez 29 eskadr^[14]. W chwili zawieszenia broni 17 eskadr było wyposażonych w całości w Pomilio PD/PE, a 5 częściowo^[15]. Głównie używane były na froncie włoskim, lecz 116. Eskadra operowała na Pomilio od maja 1918 roku w Albanii, a 111. Eskadra od września 1918 roku w Macedonii^[13]. Oprócz rozpoznania i okazjonalnego bombardowania, samoloty eskadr 118., 131. i 39. używane były do zrzucania zaopatrzenia dla żołnierzy włoskich, w tym odciętych za Piawą^[16].

Po wojnie typ ten został szybko wycofany z uzbrojenia: z końcem września 1919 roku wojsko miało jeszcze 113 PE, a w lipcu 1920 roku wycofano je z ostatniej 39. Eskadry^[17]. Żaden samolot nie zachował się do chwili obecnej^[17].

W sierpniu 1917 roku pojedyncze PD (nr P.3824) i PE (nr P.3820) zostały dostarczone do USA wraz z innymi włoskimi samolotami (misją włoską kierował Alessandro Pomilio, brat Ottorino)^[18]. Używane były tam do testów w Langley Field oraz lotów demonstracyjnych i propagandowych, także z różnymi osobistościami na pokładzie. Między innymi, 25 października Pomilio rozrzucał ulotki pożyczki wojennej nad Nowym Jorkiem^[19], a 21 września odbyły 180-kilometrowy lot do Waszyngtonu (pilotem był porucznik Armii Włoskiej Baldioli)^[20].

Samoloty Pomilio nie miały dobrej opinii pod względem właściwości lotnych, co wzięło początek od niestatecznego w locie modelu PC^[21]. Ulepszone pod tym względem PD/PE były nadal dość trudne w pilotażu i niestabilne wzdłużnie – ciężkie na nos, dlatego konieczne było staranne wyważenie samolotu na ziemi w zależności od obciążenia^[11]. Z tego powodu też od początku budowano treningowe dwustery, co było rzadkością w tym okresie^[11]. Mimo to, zwłaszcza w okresie intensywnego przeszkalania jednostek na tym typie było dużo wypadków (m.in. 49 w lipcu i 41 w sierpniu 1918 roku, co stanowiło aż 40% strat niebojowych w tych miesiącach)^[11]. Na przełomie 1917 i 1918 roku zanotowano także wypadki z powodu pękania mocowania dźwigarów skrzydeł; wada ta została poprawiona wiosną 1918 roku^[22]. Silniki Fiat A.12 miały też tendencję do gaśnięcia w locie^[22]. Mimo to, zła reputacja samolotu zdaniem niektórych autorów wydaje się przesadzona; Pomilio PE były też chwalone po opanowaniu pilotażu na nich i dopracowaniu konstrukcji^[15]. Miały przy tym wytrzymalszą konstrukcję od samolotów SIA.7 i lepsze osiągi od SAML^[15].

Dwupłat o konstrukcji drewnianej, pokryty płótnem. Kadłub kratownicowy o przekroju prostokątnym, z czterema podłużnicami z drewna świerkowego i jesionowego, usztywniany drutem^[4]. Silnik w nosie kadłuba, oprofilowany w dolnej części (PD) lub w całości (PE). Kabiny wyposażone w małe przeszklone wiatrochrony (na późniejszych samolotach z km na obrotnicy, wiatrochron z tylnej kabiny został usunięty)^[17]. Komora płatów dwuprzęsłowa – miała dwa rzędy pionowych rozpórek po każdej stronie (po dwie), usztywniona była drutami, środek górnego płata podparty na czworonożnym koźle na kadłubie^[23]. Lotki tylko na górnym płacie. Usterzenie klasyczne, ze statecznikiem poziomym i pionowym; konstrukcji metalowej, podobnie jak lotki^[24]. Podwozie klasyczne, stałe, dwugoleniowe z osią niedzieloną, z tyłu oprofilowana płoza ogonowa, tworząca płetwę^[23].

Napęd: silnik rzędowy sześciocylindrowy Fiat A.12 o mocy 250 KM (PD) lub A.12 bis o mocy 300 KM (PE), napędzający dwułopatowe śmigło ciągnące^[1]. Indywidualne wyloty spalin z cylindrów wyprowadzone były na prawą stronę^[23]. Samolot osiągał prędkość maksymalną 194 km/h, na 3000 m wznosił się w 16 minut^[7].

Uzbrojenie stanowiły dwa karabiny maszynowe Fiat-Revelli Mod.14 kaliber 6,5 mm: jeden stały strzelający do przodu umocowany nad górnym płatem i jeden ruchomy obserwatora^[4]. Km obserwatora na późniejszych samolotach mocowany był na obrotnicy Etevé^[25]. Czasem pod koniec wojny km obserwatora zamieniany był na pojedynczy lub rzadziej podwójny Lewis 7,7 mm^[26], na obrotnicy Scarffa^[7]. Samolot zabierał do 6 bomb małego wagomiaru na rzadko stosowanych zewnętrznych uprzężach po bokach kabiny (kalibru 130 mm o masie 12 kg lub kalibru 162 mm o masie 15 kg)^[27]. Samolot mógł być wyposażony w aparaty fotograficzne lub radiostację^[4].

• Gregory Alegi: Pomilio PD/PE. Berkhamsted: Albatros Productions, 2006, seria: Windsock Datafile. no.117. ISBN 1-902207-83-1. (ang.).