Renesansowe organy katedry w Évorze

Początkowo w katedrze było czworo organów: dwoje renesansowych po lewej (Gospel Side) i prawej (Epistle Side) stronie nawy głównej (oba prawdopodobnie z 1562), organy barokowe z 1758 (zbudowane przez włoskiego organmistrza Pascoal Caetano) po lewej stronie apsydy i jedne małe organy z 1762 po prawej stronie apsydy. Na przełomie XIX i XX wieku mały instrument został sprzedany prywatnemu nabywcy, a prawe renesansowe zdemontowano^[1].

Heitor Lobo – organmistrz mieszkający w Évorze do 1553^[2] – rozpoczął budowę instrumentu w 1544^[3]. W 1562^[3] organy zostały zainstalowane w wykonanej z litego dębowego drewna szafie, na specjalnie w tym celu skonstruowanym balkonie^[2]. Pierwotnie instrument miał 39-klawiszowy manuał o skali FGA–a. W 1678 organy były remontowane przez organmistrza Miguela Diasa^[3] i wtedy, lub w 2. połowie XVIII wieku, kiedy organmistrz Pascoal Caetano Oldovini instalował drugie organy w prezbiterium katedry^[3][4], dodano do starego instrumentu nową wiatrownicę i rozszerzono klawiaturę do C^[2][5]. Około 1800 nieznany organmistrz dodał dwa głosy języczkowe: trąbki hiszpańskie Corneta oraz Trompeta^[6]. Organy miały wówczas około 900 piszczałek, w większości wykonanych z metalu^[3], z czterema niewykorzystywanymi do gry otwartymi piszczałkami drewnianymi, należącymi pierwotnie prawdopodobnie do klawiatury nożnej^[5]. Dzięki budowie nowych organów w katedrze stary renesansowy instrument uniknął, typowych dla wieków późniejszych, zmian dyspozycji i rozbudowy^[5]. W latach 1966/67, z inicjatywy fundacji Fundação Calouste Gulbenkian(inne języki), organy zostały odrestaurowane i przywrócone do pierwotnego stanu przez warsztat organmistrzowski „D.A.Flentrop(inne języki)” z Zaanstad, i pod kierunkiem prof. Maartena Alberta Vente(inne języki)^[2][3].

Projekt architektoniczny dębowego prospektu utrzymany jest w charakterystycznym dla regionu Portugalii w ówczesnym czasie flamandzkim manieryzmie z wpływami włoskiego renesansu^[7]. Ma formę dwukondygnacyjnej arkady zwieńczonej trójkątnym naczółkiem i flankowanej dwiema niskimi wieżami z rollwerkową snycerką na szczytach. Wydzielone w ten sposób siedem segmentów ujęte jest w pilastrowe obramienia ozdobione głęboko rzeźbioną manierystyczną ornamentyką. Piszczałki w każdym z segmentów rozmieszczone są w charakterystycznych, tworzących trójkątne szeregi seriach^[8].

Dyspozycja organów renesansowych^[2][9]:

• Lista organów piszczałkowych

• Jan Chwałek: Budowa organów: wprowadzenie do inwentaryzacji i dokumentacji zabytkowych organów w Polsce. Cz. 1, Tekst. Maria Charytańska (red.). Warszawa: MKiS, ZMiOZ, 1971.
• Maarten Albert Vente, Dirk Andries Flentrop. The Renaissance Organ of Évora Cathedral, Portugal. „The organ yearbook 1970”. 1, s. 5–19, 1970. Laaber: Laaber. ISSN 0920-3192.