Siedzący tryb życia
Bezczynność ruchowa[1][2], pasywna aktywność ruchowa[3], hipokinezja (łac. hypokinesis, ze stgr. υπó, hipo = pod, tu: mało + stgr. kinein = poruszać się), niewystarczająca aktywność ruchowa. Nazywana bywa „samobójstwem na raty”. Według innej definicji jest to zmniejszenie obciążenia układu ruchowego przy jednoczesnym przeciążeniu układu nerwowego wynikające z charakteru pracy w pozycji wymuszonej[4]. Sedentarny tryb życia prowadzi do zaburzeń w funkcjonowaniu całego organizmu, a szczególnie niekorzystnie oddziałuje na układy: sercowo-naczyniowy, trawienny, nerwowy, mięśniowy[3]. Według WHO w sposób pośredni i bezpośredni jest główną przyczyną zgonów w krajach rozwiniętych[2]. Od lat 50. ubiegłego wieku obserwowane jest gwałtowne przyspieszenie zjawiska hipokinezji[3].
WHO na skutek niepokojących danych dotyczących zdrowia publicznego zaktualizowało wytyczne dotyczące zdrowego stylu życia, zawierające istotne zalecenia do zachowania społeczeństwa w zdrowiu: m.in. reformie uległa znana dotychczas piramida zdrowego odżywiania, która została rozszerzona o aktywność fizyczną[5]. Umiejscowienie aktywności fizycznej w nowych wytycznych u podstawy piramidy zdrowego odżywania i aktywności fizycznej podkreśla istotność aktywności ruchowej w życiu każdego człowieka[4].
Człowiek podobnie jak inne istoty żywe jest stworzony do nieustannej aktywności fizycznej[3].
Przyczyny bezczynności ruchowej
- brak lub niewystarczająca edukacja w zakresie higieny życia codziennego
- brak zainteresowania ruchem w rodzinie (niewystarczająca edukacja, brak wzorców)[7]
- nadmierne obciążenie umysłowe dzieci w wieku szkolnym, jak i osób dorosłych niezrównoważone wystarczającą aktywnością fizyczną
- spędzanie wolnego czasu nieaktywnie lub mało aktywnie, często przed monitorem telewizora, wyświetlacza komputerowego w pozycji leżącej lub siedzącej
- kontuzje
- zaburzenia lękowe i inne choroby cywilizacyjne
Wpływ bezczynności na zdrowie
Zbyt mała aktywność ruchowa w każdym wieku prowadzi do osłabienia organizmu oraz wpływa ujemnie na rozwój fizyczny, oraz umysłowy. Katastrofalne zmiany zachodzą we wszystkich układach i narządach, niektóre z nich zostały wymienione poniżej[1].
układ sercowo-naczyniowy
- wszystkie parametry opisujące pracę serca ulegają pogorszeniu, najbardziej widoczne jest to w zmniejszeniu objętość wyrzutowej oraz pojemności minutowej serca
- objętość krwi ulega zmniejszeniu
- spada aktywność unerwienia współczulnego serca
- pojawiają się zmiany niedokrwienne w sercu
- w wyniku osłabienia napięcia mięśniowego dochodzi do zmniejszenia naprężenia ścian naczyń żylnych, wobec czego zwiększa się prawdopodobieństwo żylaków, przede wszystkim kończyn dolnych
- zwiększa się prawdopodobieństwo choroby nadciśnieniowej
- zwiększa się ryzyko zatorów na skutek zwiększenia się krzepliwości krwi
- przewlekły brak ruchu prowadzi do osłabienia serca i rozwinięcia się syndromu tzw. serca urzędniczego
- spada tempo regeneracji tkanek widoczne np. w postaci osłabienia tempa gojenia się ran
- zaburzenia erekcji[8]
- pojawia się cellulit
układ pokarmowy
- zmniejsza się metabolizm
- rośnie ryzyko otyłości[9] (organizm w sposób naturalny nadwyżkę dostarczanej energii magazynuje w tkance tłuszczowej)
- wzrasta poziom cukru we krwi jako wynik spadku tolerancji na glukozę i insulinę przez tkanki
- zwiększa się ryzyko rozwoju cukrzycy
- pojawiają się zmiany miażdżycowe w naczyniach będące następstwem wzrostu stężenia cholesterolu frakcji LDL, przy równoczesnym spadku frakcji HDL.
- pojawiają się problemy z trawieniem i przyswajaniem strawionego pokarmu
- dochodzi do upośledzenia perystaltyki jelit i zaparć mogących skutkować żylakami odbytu[2]
- spada zdolność do termogenezy poposiłkowej, wskutek czego dochodzi do upośledzenia termoregulacji
układ odpornościowy
- spada aktywność całego układu immunologicznego, a w konsekwencji wszystkich rodzajów odporności
- bariery immunologiczne ulegają osłabieniu
- zmniejszają się właściwości fagocytarne granulocytów obojętnochłonnych
- zwiększa się prawdopodobieństwo choroby nowotworowej
układ kostno-stawowy
- ulega zaburzeniu gospodarka wapniowo-fosforanowa, co w konsekwencji prowadzi do odwapnienia kości i osteoporozy skutkując większą częstotliwością złamań u obu płci
- zwiększa się ryzyko uszkodzenia stawów w wyniku zaniku tkanki chrzęstnej powierzchni stawowej, mazi stawowej
- większe ryzyko złamań kości z powodu zaniku nacisku na nie.
- ruchliwość stawów ulega ograniczeniu wobec czego dochodzi do osłabienia i przykurczy mięśni, torebek stawowych, więzadeł, a także zrostów kostnych
- spożywanie pokarmu niewymagającego gryzienia może prowadzić do rozwoju paradontozy, a w konsekwencji obruszania i wypadania zębów[4].
układ oddechowy
- spadek wydolności fizycznej np. unieruchomienie na okres 3 tyg. możne spowodować spadek wydolności o ok. 1/5[2]
- obniża się maksymalne pobieranie tlenu (VO2max). 3 tyg. leżenia w łóżku zmniejsza pułap tlenowy o ok. 30%[10].
- spada pojemność życiowa płuc (VC)
- zmniejsza się maksymalna wentylacja płuc (MVV)
- wskutek zaniku aktywności i liczby enzymów oddechowych pojawiają się trudności związane z wymianą gazową
układ nerwowy
- osłabienie koordynacji ruchowej, pojawiają się zaburzenia równowagi i umiejętności poruszania się
- zaburzenie czucia prioprioreceptywnego
- ostrość wzroku ulega pogorszeniu
- pojawiają się problemy z depresją, nerwicą, agresją związaną ze spadkiem tzw. odporności na stres.
- pojawiają się silne bóle głowy.
- zwiększa się poziom hormonów stresu
- pogarsza się umiejętność uczenia, zapamiętywania, może pojawić się otępienie[3].
- zmniejsza się odporność na czynniki środowiskowe
układ mięśniowy
- zanik mięśni (atrofia) – dotyczy szczególnie kończyn dolnych
- osłabienie siły mięśniowej
- spada produkcja hormonu wzrostu (somatotropiny)
- zmniejszenie liczby białych włókien mięśniowych (szybko kurczliwych)
- spadek liczby mitochondriów w komórkach mięśniowych
- osłabienie reakcji komórek mięśniowych na insulinę
- mięśnie tułowia ulegają zwiotczeniu, co przekłada się na problem z utrzymaniem prawidłowej postawy ciała i zaburzeniami ze strony układu krążenia i oddechowego.
- mięśnie stopy ulegają osłabieniu, wobec czego nie są w stanie utrzymać poprawnego jej wysklepienia, w konsekwencji może doprowadzić do płaskostopia.
- tkanka tłuszczowa aktywna metabolicznie tzw. dobra tkanka tłuszczowa w wyniku braku narażenia organizmu na zimno ulega przekształceniu w białą tkankę tłuszczową tzw. złą tkankę tłuszczową lub szybszej apoptozie.
układ rozrodczy
- w wyniku zmian hormonalnych i zaniku gonad może dojść do spadku płodności i bezpłodności[11]
