Spółgłoska zwarto-szczelinowa dziąsłowa bezdźwięczna

Spółgłoska zwarto-szczelinowa dziąsłowa bezdźwięczna
Numer IPA	103, 132
	ts
Jednostka znakowa	ts
Unikod	U+0074 U+0073
UTF-8 (hex)	74 73
	ʦ
Jednostka znakowa	ʦ
Unikod	U+02a6
UTF-8 (hex)	ca a6
	ƾ
Jednostka znakowa	ƾ
Unikod	U+01be
UTF-8 (hex)	c6 be
	Inne systemy
X-SAMPA	ts
Kirshenbaum	ts
	Przykład
	informacje • pomoc
Obraz znaku
	Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu.

Spółgłoska zwarto-szczelinowa dziąsłowa bezdźwięczna (spółgłoska zwarto-szczelinowa przedniojęzykowo-dziąsłowa bezdźwięczna) – rodzaj dźwięku spółgłoskowego występujący w językach naturalnych, oznaczany w międzynarodowej transkrypcji fonetycznej IPA symbolem [ʧ] lub [ʦ]. W innych systemach transkrypcji fonetycznej może bywa oznaczana symbolem [č]^[1]. Czyta się jak polskie „cz” lub „c”.

Artykulacjaedytuj kod

Opisedytuj kod

W czasie artykulacji tej spółgłoski czubek lub przednia część języka zwiera się z dziąsłami lub szczeliną między nimi. Początkowo następuje pełne zwarcie, jak w głoskach zwartych, które następnie zmienia się w szczelinę, jak w głoskach szczelinowych^[1]. Jednocześnie jest to spółgłoska bezdźwięczna.

Wariantyedytuj kod

wzniesienie środkowej części grzbietu języka w stronę podniebienia twardego daje wersję zmiękczoną (spalatalizowaną)^[1]

Przykładyedytuj kod

w języku polskim: depcz (alofon niespalatalizowany), ucz ją, Czile (alofon spalatalizowany)^[2] (należy zauważyć, że w polszczyźnie standardowej istnieje różnica między głoską zwarto-językową „cz” a zbitką spółgłosek zwartej i szczelinowej „t” i „sz”, czyli „wieczny” wymawiane jest inaczej niż „wietrzny” – [vjeʧnɨ] i [vjetʃnɨ]^[3], choć w niektórych dialektach nie ma tego rozróżnienia, tj. zbitki te mają tendencję do tworzenia spółgłoski [č]^[4])

Porównanie między językamiedytuj kod

W przypadku, gdy w danym języku istnieje więcej niż jedna bezdźwięczna spółgłoska zwarto-szczelinowa, spółgłoski mogą być określane na podstawie dodatkowych cech artykulacji, wtedy w przypadku języka polskiego dziąsłowe określa się również jako szumiące w odróżnieniu od zębowych, czyli syczących i twardopodniebiennych, czyli ciszących. Może to prowadzić do niedokładnego utożsamiania głosek z różnych języków, gdyż w języku angielskim głoska szumiąca [ʧ] (np. występująca dwukrotnie w słowie church) jest raczej twardopodniebienna niż dziąsłowa^[2] (właściwie jest pośrednia, tj. zadziąsłowa)^[5]. Również występujące w językach słowiańskich spółgłoski określane przez jednych jako dziąsłowe są określane jako zadziąsłowe, przy czym w języku polskim i rosyjskim dodatkową cechą je wyróżniającą jest retrofleksja^[6]. W językach i dialektach, w których istnieje rozróżnienie między spółgłoskami zadziąsłowymi i dziąsłowymi, spółgłoska dziąsłowa zbliża się do zazębowej, takiej jak polskie „c”^[7].

Ze względu na różnice wynikające z dodatkowych cech miejsca artykulacji postulowane bywa, aby w niektórych przypadkach używać innych określeń. Przykładowo, polskie „c” jest określane jako (za)zębowe^[3], podczas gdy grupę głosek odpowiadających polskiemu „sz” (a więc dotyczy to i „cz”) określa się jako retrofleksyjne, a angielskiemu „sh” (a więc i „ch”) jako zadziąsłowe lub dziąsłowo-podniebienne^[6].

Przypisyedytuj kod

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

	wargowe					przedniojęzykowe									tylnojęzykowe						laryngalne
	dwuwar- gowe		wargowo- zębowe		językowo- wargowe		zębo- we		przednio- językowo- dziąsłowe		zadziąs- łowe		z retroflek- sją		podnie- bienne		miękko- podnie- bienne		języcz- kowe		gardłowe / nagłośniowe		krtaniowe
nosowe	m̥	m		ɱ		n̼			n̥	n			ɳ̊	ɳ	ɲ̊	ɲ	ŋ̊	ŋ		ɴ
zwarte	p	b	p̪	b̪	t̼	d̼			t	d			ʈ	ɖ	c	ɟ	k	ɡ	q	ɢ	ʡ		ʔ
syczące zwarto-szczelinowe									ts	dz	t̠ʃ	d̠ʒ	ʈʂ	ɖʐ	t̠ɕ	d̠ʑ
niesyczące zwarto-szczelinowe	pɸ	bβ	p̪f	b̪v			t̪θ	d̪ð	tɹ̝̊	dɹ̝	t̠ɹ̠̊˔	d̠ɹ̠˔			cç	ɟʝ	kx	ɡɣ	qχ			ʡʢ	ʔh
syczące szczelinowe									s	z	ʃ	ʒ	ʂ	ʐ	ɕ	ʑ
niesyczące szczelinowe	ɸ	β	f	v	θ̼	ð̼	θ	ð	θ̠	ð̠	ɹ̠̊˔	ɹ̠˔		ɻ˔	ç	ʝ	x	ɣ	χ	ʁ	ħ	ʕ	h	ɦ
półotwarte			ʋ̥	ʋ					ɹ̥	ɹ			ɻ̊	ɻ	j̊	j	ɰ̊	ɰ						ʔ̞
uderzeniowe		ⱱ̟		ⱱ		ɾ̼			ɾ̥	ɾ			ɽ̊	ɽ						ɢ̆		ʡ̆
drżące	ʙ̥	ʙ							r̥	r									ʀ̥	ʀ	ʜ	ʢ
boczne zwarto-szczelinowe									tɬ	dɮ			ʈɭ̊˔		cʎ̝̊		kʟ̝̊	ɡʟ̝
boczne szczelinowe									ɬ	ɮ			ɭ̊˔	ɭ˔	ʎ̝̊	ʎ̝	ʟ̝̊	ʟ̝
boczne półotwarte									l̥	l			ɭ̊	ɭ	ʎ̥	ʎ	ʟ̥	ʟ		ʟ̠
boczne uderzeniowe										ɺ				ɭ̆		ʎ̆		ʟ̆

		dwuwar- gowe		wargowo- zębowe	zębowe		przednio- językowo- dziąsłowe		zadziąs- łowe	z retroflek- sją		podnie- bienne		miękko- podnie- bienne		języcz- kowe		gardło- we
ejektywne	zwarte	pʼ					tʼ			ʈʼ		cʼ		kʼ		qʼ		ʡʼ
	zwarto- szczelinowe				t̪θʼ		tsʼ		t̠ʃʼ	ʈʂʼ				kxʼ		qχʼ
	szczelinowe	ɸʼ		fʼ	θʼ		sʼ		ʃʼ	ʂʼ		ɕʼ		xʼ		χʼ
	boczne zwarto- szczelinowe						tɬʼ					cʎ̝̊ʼ		kʟ̝̊ʼ
	boczne szczelinowe						ɬʼ
mlaski	nieprzydechowe/ dźwięczne	ʘ	ʘ̬		ǀ	ǀ̬	ǃ	ǃ̬		ǃ˞	ǃ̬˞	ǂ	ǂ̬						◌ˀ
	nosowe		ʘ̃			ǀ̃		ǃ̃			ǃ̃˞		ǂ̃							◌̃ˀ
	boczne						ǁ	ǁ̬
	boczne nosowe							ǁ̃
iniektywne		ɓ̥	ɓ				ɗ̥	ɗ		ᶑ̥	ᶑ	ʄ̊	ʄ	ɠ̊	ɠ	ʛ̥	ʛ