Język ogólnopolski

Język ogólnopolski^[a] – standardowa, kanoniczna odmiana języka polskiego, nauczana i promowana w szkołach oraz pełniąca funkcję języka administracji, mediów i literatury^[3], wykorzystywana w kontaktach publicznych^[4]. Używana jest na terenie całej Polski w szerokim spektrum domen życia publicznego i kulturalno-oświatowego^[5]. Od dialektów i gwar lokalnych odróżnia ją szeroki zasięg geograficzny i wypracowanie funkcjonalne, a także istnienie formalnie prowadzonej kodyfikacji^[7], zarówno w postaci normy użytkowej (potocznej), jak i wzorcowej^[8]. Język ogólnopolski stoi w opozycji tak do dialektów terytorialnych, jak i do odmian wyodrębnionych socjalnie^[5], ciesząc się większym prestiżem społecznym niż gwary wiejskie^[9][10]. Popularnie bywa określany mianem „poprawnej” polszczyzny, nie jest natomiast postrzegany jako dialekt^[11]. W potocznym rozumieniu uchodzi za „czystą” formę języka polskiego, pozbawioną naleciałości gwarowych^[11] lub przeciwstawną wobec dialektów^[12].

Polszczyzna standardowa nie jest bytem w pełni jednolitym, gdyż może przybierać różne formy ukształtowania stylistycznego, odpowiadające spełnianym przez nią funkcjom^[7]. Ponadto w kodyfikacji języka ogólnopolskiego wyróżnia się dwa warianty fonetyczne polszczyzny, jakimi są wymowa warszawska oraz wymowa krakowsko-poznańska^[3]. Standard ogólnopolski uformował się w wyniku długotrwałych procesów rozwojowych i świadomych działań, początkowo czerpiąc z zasobów gwarowych (najpierw wielkopolskiego i małopolskiego, później mazowieckiego i kresowego), ale ostatecznie wytwarzając również elementy niespotykane w dialektach lokalnych^[7].

Jezyk ogólnopolski zdominował polską praktykę komunikacyjną, będąc stosowanym we wszystkich kontekstach językowych na terenie Polski^[13]. O ile gwary tradycyjne zachowały się w środowiskach wiejskich i małomiasteczkowych^[13], to wśród pokolenia młodego i średniego rozpowszechniły się formy polszczyzny zbliżone do języka standardowego^[11]. Na ten szczególny stan języka polskiego wpłynęły masowe migracje ludności^[14] i powojenne dążności do rugowania różnic dialektalnych, a także wprowadzenie polszczyzny standardowej jako języka nauczania, które przyczyniło się do jej ekspansji^[13]. Ponadto, w związku z przekonaniem o zachodzącej degradacji języka, w Polsce panują zadomowione postawy purystyczne i normatywne, nastawione na homogenizację polszczyzny i przyznawanie pierwszeństwa językowi standardowemu^[15][16]. Stanisław Dubisz sugeruje, że zachowane różnice regionalne będą ulegały zanikowi, a triada „język standardowy – kody mieszane – gwary ludowe” zostanie ostatecznie zastąpiona przez podział „język standardowy – kody mieszane”^[10].