Ulica Ząbkowska w Warszawie

Dawna droga do Woli Ząbkowskiej (od XVIII w. nazywanej Ząbkami)^[1]. Od nazwy tej miejscowości pochodzi nazwa ulicy^[1].

Przy Ząbkowskiej znajdowały się m.in. ratusz Skaryszewa (na rogu ul. Targowej) i folwark Szmula Zbytkowera. W 1770 ulicę w rejonie dzisiejszej ul. Markowskiej przecięto okopem Lubomirskiego, przy którym stanęły rogatki Ząbkowskie^[2]. Zostały one zlikwidowane po włączeniu w 1889 Szmulowizny do Warszawy i przesunięciu granicy miasta na wschód^[2].

W 1882 na posesji znajdującej się między ulicami: Targową, Ząbkowską i Brzeską otwarto bazar Różyckiego^[3].

W miejscu folwarku w końcu XIX w. powstała wytwórnia spirytusu. Innym dużym zakładem produkcyjnym była działająca pod nr 50 fabryka Tow. Akc. Emalierni i Warsztatów „Labor”. W 1914 zatrudniała ona ok. 1000 pracowników^[4].

W 1919 ulicą poprowadzono linię tramwajową w stronę Michałowa (pętle przy nasypie kolejowym na ul. Radzymińskiej i Kawęczyńskiej obok bazyliki Najświętszego Serca Jezusowego), zlikwidowaną w 1968 – pozostawiono wtedy jeden tor służący do wyjazdów tramwajów z zajezdni przy ul. Kawęczyńskiej. Ostatecznie tramwaje wycofano w 2000, gdy przeprowadzono kapitalny remont ulicy. Kontrowersje wzbudzało zastąpienie zabytkowego bruku asfaltem, ostatecznie brukowana nawierzchnia pozostała na krótkim odcinku między Targową i Brzeską.

Przed II wojną światową ok. połowy mieszkańców ulicy stanowili Żydzi, a w budynkach nr 7, 11, 12 i 19 mieściły się żydowskie domy modlitwy^[5] (pod nr 12 na futrynach drzwi wejściowych na klatkę schodową oraz do mieszkań zachowały się wgłębienia po mezuzach)^[6]. Z powodu dużego odsetka ludności żydowskiej ulica była nazywana „praskimi Nalewkami”^[5].

Po obu stronach ulicy zachowały się domy mieszkalne z przełomu XIX i XX wieku. Po 1990 wybudowano kilka nowych budynków, m.in. blok mieszkalny Dom Rodzinny (nr 23/25) z wbudowanymi w jego elewację replikami fasad trzech kamieniczek (dawne numery 17, 19 i 21), zajmujący całą nieparzystą stronę między ulicami Brzeską i Markowską^[7]. W uskoku elewacji bloku zachowano stary dąb^[8].

W 2006 odcinek ulicy między ulicami Targową i Brzeską został jako założenie urbanistyczne wpisany do rejestru zabytków^[9].

W 2010 w pobliżu skrzyżowania z ul. Targową na betonowym podeście ustawiono grupę rzeźbiarską przedstawiającą niebieskie aniołki^[10]. Rzeźby zostały zaprojektowane przez Marka Sułka^[10].

Przez kilka lat, do 2011, organizowane było Święto ulicy Ząbkowskiej^[11]. Od 2015 na ulicy odbywa się festiwal „Otwarta Ząbkowska”^[12], a od 2017 w letnie weekendy jest ona zamykana dla ruchu kołowego^[13].

Ważniejsze obiekty

• Kamienica Icka Hersza Jahrmana z reliktami żydowskiego domu modlitwy (nr 11)
• Kamienica Róży Kwiatkowskiej (nr 13)
• Muzeum Drukarstwa, oddział Muzeum Warszawy (nr 23/25)
• Warszawska Wytwórnia Wódek „Koneser”, obecnie Centrum Praskie Koneser (pierwotnie nr 27/31, obecnie większość obiektów jest przypisana do numeracji placu Konesera)
• Muzeum Polskiej Wódki (plac Konesera 1)

• Jarosław Tarań: Rikszarz czekający na klientów na ul. Ząbkowskiej. [w:] Warszawa. Zdjęcia Jarosława Tarania [on-line]. Ośrodek KARTA, 1963-07-12. [dostęp 2011-12-29].