Wikipedysta:Ventic/brudnopis2

Pierwsze użycie terminu chrześcijaństwo (gr. Χριστιανισμός) w tekście biblijnym odnotowano w Dziejach Apostolskich (Dz 26,28)^[4]. Pojawia się ono również u Tertuliana, Grzegorza z Nyssy i u innych pisarzy wczesnochrześcijańskich.

Bóg

Pisma

Tradycja

Wyznania wiary

Sakramenty

Obrządki

Grzech pierworodny

Eschatologia

Kościół pierwotny

Młode chrześcijaństwo doby prześladowań

Chrześcijaństwo soborów ekumenicznych

Średniowiecze i inwazje muzułmańskie

Chrześcijaństwo doby nowożytnej

Chrześcijaństwo ery przemysłowej

Chrześcijaństwo współczesne

Chrześcijaństwo jest podzielone na liczne odłamy i ich klasyfikację można przeprowadzić na różne sposoby. Najpowszechniejsza sortuje różne „gałęzie” religii według kryterium historycznego na kościoły wschodnie i zachodnie. Jednakże taki podział może być złudny, więc w zależności od potrzeb stosuje się inne, np. wg kryterium światopoglądowego na wspólnoty bardziej konserwatywne i liberalne. Poniżej przedstawiono zarys podstawowych gałęzi współczesnego chrześcijaństwa.

Katolicyzm

Kościół Rzymsko-Katolicki

Kościoły Wschodnie Katolickie

Starokatolicyzm

Odłamy tradycjonalistyczne

Prawosławie

Kościoły wschodnie

Kościół asyryjski wschodu

Protestantyzm

Protestantyzm jest powszechnie utożsamiany z całą gamą odłamów powstałych w wyniku reformacji zainicjowanej przez Marcina Lutra w 1517 r., jednakże w sensie historycznym termin odnosi się do wspólnot luterańskich i reformowanych protestujących na sejmie Rzeszy w Spirze w 1529 r. Obecnie istnieją dziesiątki tysięcy niezależnych wspólnot protestanckich o skrajnie różnych nauczaniach, tradycjach i rozmiarze, dlatego sformułowanie „protestantyzm” w szerokim ujęciu jest dużym uogólnieniem. Ich cechą wspólną jest uznanie Starego Testamentu z 39 księgami ustalony przez Marcina Lutra, odrzucający księgi wtórnokanoniczne. W różnych krajach istnieją różne zwyczaje grupowania odłamów protestantyzmu. W tradycji polskiej mówi się o kościołach ewangelickich (luterańskich, kalwińskich, metodystycznych) i ewangelikalnych (np. baptyści, campbellici, nazarejczycy, zielonoświątkowcy). Cechą łączącą kościoły ewangelickie jest praktykowanie chrztu dzieci w przeciwieństwie do niemal wszystkich pozostałych odłamów uznających wyłącznie chrzest w wieku świadomym. W dominującej we współczesnym protestantyzmie tradycji anglosaskiej mówi się o kościołach „głównego nurtu” (ang. mainline, wywodzące się z dawnych fal osadniczych) oraz „ewangelikalnych” (powstałych w nowszych czasach).

Obecnie około 800 milionów ludzi na świecie identyfikuje się z odłamami chrześcijaństwa szeroko pojętymi jako protestanckie. Najliczniejszą grupą są zielonoświątkowcy,innymi ważniejszymi gałęziami protestantyzmu są: luteranizm, anglikanizm, kościoły reformowane, metodyzm, baptyzm, anabaptyzm, adwentyzm.

Należy zaznaczyć, że wiele ruchów wewnątrz protestantyzmu (a niekiedy i całego chrześcijaństwa) jest niezależna od tradycyjnych podziałów. Dotyczy to tak charakterystycznych zjawisk jak nurty duchowości (pietyzm, ewangelikalizm, pentekostalizm), czy popkultura protestancka i rozwijające się z nią megakościoły oraz telewangelizm. Coraz bardziej wyraźny jest podział protestantyzmu na wspólnoty liberalne i fundamentalistyczne. Te pierwsze akceptują wybór kobiet i osób jawnie homoseksualnych na pastorów, wprowadzają do swoich praktyk małżeństwa homoseksualne, hołdują liberalnej interpretacji Biblii. Te drugie zazwyczaj są otwartymi przeciwnikami ewolucji, homoseksualizmu, feminizmu, często też ekumenizmu.

Luteranizm

Historycznie najstarszy kościół protestancki założony przez Marcina Lutra wraz z ogłoszeniem 95 tez w Wittenberdze w 1517 roku. Zgodnie z teologią Lutra kościół wyznaje pięć zasad protestantyzmu, odrzucając zwierzchnictwo papieża i niektóre praktyki katolickie. Mimo tego, luteranizm zachował sporo z praktyk i wierzeń kościoła łacińskiego, jak liturgię, uznanie obecności Chrystusa w Komunii, szacunek wobec świętych chrześcijańskich, zdobienie kościołów, kalendarz liturgiczny, a niekiedy także sukcesję apostolską. Z tej przyczyny część europejskich wspólnot luterańskich wraz z anglikańskimi i starokatolickimi tworzy tzw. Wspólnotę Porvoo deklarując jedność religijną. Obecnie liczbę ludzi identyfikującą się z luteranizmem szacuje się na niecałe 75 milionów, przede wszystkim w Europie Północnej, Afryce i Ameryce Północej. W Polsce luteranizm reprezentuje Kościół Ewangelicko-Augsburski w RP posiadający około 70 tysięcy wiernych, z czego na Śląsku Cieszyńskim stanowią oni większość. Wiary luterańskiej są też Mazurzy i Słowińcy.

Ewangelicyzm reformowany

W Polsce niepoprawnie sprowadzany do kalwinizmu, będącego jednym z nurtów teologicznych, odegrał olbrzymią rolę w rozwoju protestantyzmu. Powstał w Zurychu w 1525 roku wraz z działalnością Ulrycha Zwingliego. W kolejnych dekadach na kalwinizm przeszły Holandia, Szkocja, niektóre regiony Niemiec i Szwajcarii. Ruch był popularny także we Francji (hugenoci), Anglii, Czechach, na Węgrzech i wśród polskiej i litewskiej szlachty. Wiele innowacji wprowadzonych przez ewangelików reformowanych zostało przejęte przez późniejsze odłamy, takie jak sprzeciw wobec dekorowaniu obrazami zborów, odrzucenie Mszy na rzecz nabożeństw kaznodziejskich, memorialistyczne pojmowanie Komunii św. Współcześnie na świecie jest około 80 milionów ewangelików reformowanych. W Polsce najważniejszą wspólnotą jest Kościół Ewangelicko-Reformowany w RP mający około 3 tysiące wyznawców.

Anglikanizm

Metodyzm

Anabaptyzm

Kwakrzy

Baptyzm

Campbellityzm

Ruch Uświęceniowy

Adwentyzm

Pentekostalizm

Inne odłamy

Istnieje wiele różnych odłamów chrześcijaństwa wychodzących poza tradycyjny krąg wierzeń i praktyk, charakterystycznych dla większości odłamów. Wiele z tych wspólnot inspirowało się ruchami w protestantyzmie jak restoracjonizm (tj. w przywrócenie wierzeń i praktyk pierwotnego chrześcijaństwa), millenaryzm (wiara w rychły koniec świata), uniwersalizm (brak wiary w piekło). Wielu założycieli tych odłamów uważało, że ma wizje prorockie, tworzyło nowe teksty religijne traktowane na równi z Biblią, reprezentowało postawy antytrynitarne.

Unitarianizm

Mormonizm

Jest to odłam chrześcijaństwa powstały w 1. połowie XIX wieku wraz z działalnością Josepha Smitha jr. który wierzył, że przywraca pierwotną strukturę i wierzenia kościoła, co oficjalnie miało nastąpić w 1830 roku. W pierwotnych dekadach odłam był znany z praktyk poligamii, dziś uznawanych jedynie przez nieliczne wspólnoty fundamentalistyczne. Mormoni wierzą w przewodnictwo proroka, Księgę Mormona – zbiór dodatkowych tekstów jakie chrześcijanie i Żydzi mieli zostawić w Ameryce w starożytności oraz wiele innych praktyk odróżniających ich od wszystkich innych grup chrześcijańskich. Zdecydowanie największą wspólnotą jest Kościół Jezusa Chrystusa Świętych w Dniach Ostatnich z siedzibą w Salt Lake City w stanie Utah, skupiający około 15 mln. wiernych na całym świecie. Pozostałe kilkadziesiąt odłamów łącznie ma mniej niż milion wyznawców.

Ruch badacki

Badacze Pisma Świętego wywodzą się z działalności Charles’a Taze Russela, który w 1870 roku swoją założył pierwszą klasę biblijną. W wyniku licznych rozłamów powstały liczne odłamy ruchu, jednak zdecydowanie największym i najsłynniejszym są Świadkowie Jehowy, mający około 8,5 miliona wiernych. Badaczy charakteryzują przekonania restoracjonistyczne, antytrynitarne, unitarianistyczne i adwentystyczne. W Polsce Świadkowie Jehowy są trzecią największą grupą chrześcijan po katolikach i prawosławnych. Istnieją także mniej liczne zbory Zrzeszenia Wolnych Badaczy Pisma Świętego, Stowarzyszenia Badaczy Pisma Świętego i Świeckiego Ruchu Misyjnego „Epifania”.

Chrystadelfianie

Chrześcijaństwo jest obecnie najliczniej reprezentowaną religią na świecie^[5].

Dziś istnieje już 41 tys. odłamów i wspólnot kościelnych^[6]. Liczbę tą zawyżają liczne niezależnie działające, choć sobie pokrewne wspólnoty protestanckie; często spotyka się z liczbą 21 nurtów (tradycji) protestanckich^[7].

Bardzo trudno jest szacować dokładną liczebność wyznawców chrześcijaństwa, ponieważ wiele z odłamów prowadzi w różny sposób statystyki członkostwa, które często nie pokrywają z liczbą praktykujących. Na przykład katolicyzm, gdzie się praktykuje chrzest niemowląt, uważa każdego ochrzczonego za swojego wyznawcę, nawet jeżeli został on członkiem innego wyznania bądź religii, a niekiedy nawet gdy dokonał oficjalnej apostazji^[8][9][10]. W Europie Północnej, gdzie wiele kościołów protestanckich jest wciąż religią państwową, lub zachował się zwyczaj płacenia podatku kościelnego praktykuje zaledwie kilka procent z nominalnych członków kościoła^[11]. W wielu krajach Ameryki Łacińskiej i Filipin obserwuje się też wzajemne podbieranie konwertytów i częste zmiany wyznań, co skutkuje bardzo niskim poziomem wierności nowemu odłamowi (na poziomie 20-30% w skali roku)^[12].

Według badań PEW Forum, z chrześcijaństwem identyfikuje się blisko 32% ludności świata (według raportu z 2011 r.^[3]). Według sprawozdania organizacji spośród blisko 2,2 miliarda chrześcijan wyróżnia się :

• ok. 1,1 mld katolików (50,1% wszystkich chrześcijan i 15,9% światowej populacji),
• ok. 800 mln protestantów (odpowiednio 36,7% i 11,6%), w tym:
  • ok. 279 mln zielonoświątkowcy
  • ok. 215 mln ewangelikalni
  • ok. 85 mln anglikanie
  • ok. 80 mln ewangelicy reformowani
  • ok. 77 mln luteranie
  • ok. 74 mln metodyści
  • ok. 72 mln baptyści
• ok. 260 mln prawosławnych i wiernych kościołów orientalnych (odpowiednio 11,9% i 3,8%),
• ok. 28 mln chrześcijan należących do pozostałych odłamów (głównie Mormoni, Świadkowie Jehowy i Stowarzyszenie Chrześcijańskiej Nauki; odpowiednio: 0,7%, 0,4% i 0,1%)^[a].

Należy wziąć pod uwagę, że 305 mln chrześcijan należy do różnych ruchów charyzmatycznych wewnątrz swoich odłamów (np. ruch Odnowy w Duchu Świętym wewnątrz katolicyzmu), stąd często można spotkać wyższe wartości chrześcijan charyzmatycznych^[3].

Najwięcej chrześcijan (36,8%) żyje w obu Amerykach, z tym że dystrybucja jest różna dla każdej grupy odłamów. Najwięcej chrześcijan znajduje się w Stanach Zjednoczonych (246,8 mln), Brazylii (175,8 mln) i Meksyku (107,8 mln). Krajami posiadającymi najliczniejszą mniejszość chrześcijańską są Chiny (67 mln), Indie (31,9 mln) i Indonezja (21,2 mln)^[3].

Ponad 12% populacji katolików mieszka w Brazylii (3/4 miejscowych chrześcijan). Polska jest ósmym na świecie i trzecim w Europie krajem pod względem populacji katolickiej. Katolicyzm jest najbardziej na świecie rozpowszechnionym odłamem chrześcijaństwa, obecnym przede wszystkim w Ameryce (47,5% wszystkich katolików), Europie (23,9%), Afryce Subsaharyjskiej (16,1%) i w niektórych krajach Azji (przede wszystkim Filipiny, Timor Wschodni i Liban, duże mniejszości także w Chinach, Wietnamie, Korei i Indonezji)^[3].

Jeden na pięciu protestantów mieszka w Stanach Zjednoczonych (blisko 160 mln), jeden na trzech w Afryce Subsaharyjskiej (najwięcej w Nigerii – 59,7 mln). Historycznie odłamy protestantyzmu dominują także w Europie Północnej. W Ameryce Łacińskiej i Azji można spotkać spore mniejszości protestanckie (największe w Chinach, Brazylii i Indiach)^[3].

Wyznawcy kościołów wschodnich dominują w Europie Wschodniej, północnej Azji, w Etiopii i są najliczniejszą grupą chrześcijan na Bliskim Wschodzie. Ponad 100 mln. prawosławnych mieszka w Rosji. Krajem z największą populacją kościołów orientalnych jest Etiopia (36 mln). Jedynie jeszcze w Erytrei i Armenii kościoły orientalne są największą grupą religijną^[3].

Według Międzynarodowego Biuletynu Badań Misyjnych (International Bullettin of Missionary Research) dziennie przybywa 80 tysięcy chrześcijan^[13].

W Polsce

Z chrześcijaństwem w Polsce identyfikuje się zdecydowana większość mieszkańców, wg spisu powszechnego w 2011 roku 91%. Odłamem dominującym jest katolicyzm, do którego przynależność zadeklarowało 89% ludności, w tym 33,7 mln praktykujących w obrządku łacińskim i 33 tys. w obrządku wschodnim. Kolejne wyznania powyżej 10 tysięcy wiernych to:

• prawosławie – 156 tysięcy wiernych
• świadkowie Jehowy – 137 tysięcy
• luteranie – 71 tysięcy
• zielonoświątkowcy – 26 tysięcy
• mariawici – 10 tysięcy

Stokilkadziesiąt innych wyznań ma łącznie kilkadziesiąt tysięcy wiernych, z czego większość stanowią polskokatolicy, adwentyści, baptyści, metodyści i campbellici.

historyczne

współczesne

Rola kobiet

Fundamentalizm

Masoneria

Kreacjonizm

Historia

Homoseksualizm

Pedofilia