Wskaźnik masy ciała
Wskaźnik masy ciała[1] (ang. body mass index, BMI), wskaźnik Queteleta II – współczynnik powstały przez podzielenie masy ciała podanej w kilogramach przez kwadrat wysokości podanej w metrach[2]. Klasyfikacja (zakres wartości) wskaźnika BMI została opracowana wyłącznie dla dorosłych[3] i nie może być stosowana u dzieci. Dla oceny prawidłowego rozwoju dziecka wykorzystuje się siatki centylowe, które powinny być dostosowane dla danej populacji.
Oznaczanie wskaźnika masy ciała ma znaczenie w ocenie zagrożenia chorobami związanymi z nadwagą i otyłością, np. cukrzycą, chorobą niedokrwienną serca, miażdżycą. Przyjmuje się, że większe BMI wiąże się ze zwiększonym ryzykiem dla zdrowia i życia[4].
Historia wskaźnika BMI
Antropometryczny współczynnik masy ciała został opracowany w 1832 r. przez belgijskiego matematyka Adolfa Queteleta[5].
Adolphe Quatelet w czasie swojej wieloletniej pracy prowadził badania, które miały na celu unifikację przyczyn zgonów w poszczególnych krajach. Prowadził także cały szereg badań związanych z medycyną, których zadaniem było określenie kształtu ówczesnego przeciętnego człowieka.
W badaniach Quateleta brały udział setki ochotników. Uczony dostrzegł pewną zależność, związaną z masą ciała i wzrostem człowieka. Okazało się, że waga ludzka rośnie w sposób proporcjonalny do kwadratu wzrostu człowieka. I tak właśnie powstał współczynnik Quateleta, który jest obecnie wykorzystywany powszechnie jako wskaźnik BMI.
W roku 1972 amerykański fizjolog Ancel Keys przemianował współczynnik Queteleta na znany obecnie wskaźnik masy ciała (ang. body mass index – BMI).
Wzór matematyczny
Wzór na BMI, gdzie masa ciała jest podana w kilogramach (kg), a wysokość ciała w metrach (m)[6]:
![{\displaystyle \mathrm {BMI={\frac {masa}{wys.ciala^{2}\,}}[{\frac {kg}{m^{2}\,}}]} .}](https://wikimedia.org/api/rest_v1/media/math/render/svg/1bcf378fff7d9f6061b10f8bdcdfa3f5fc24a27f)
Dla masy podanej w funtach (lb) a wysokości ciała w calach (in):
![{\displaystyle \mathrm {BMI={\frac {masa\ }{wys.ciala^{2}\,}}\times 703[{\frac {lb\ }{in^{2}\,}}]} .}](https://wikimedia.org/api/rest_v1/media/math/render/svg/ccde1f392b5738497778f5e7eaf69a9cda1b7554)
Zakresy wartości BMI
| Kategoria | BMI (kg/m²) | Waga ciała | Ryzyko chorób towarzyszących otyłości[4] | |
|---|---|---|---|---|
| wygłodzenie | < 16,0 | niedowaga | minimalne, ale zwiększony poziom wystąpienia innych problemów zdrowotnych | |
| wychudzenie | 16,0–16,99 | |||
| niedowaga | 17,0–18,49 | |||
| pożądana masa ciała | 18,5–24,99 | optimum | minimalne | |
| nadwaga | 25,0–29,99 | nadwaga | średnie | |
| otyłość I stopnia | 30,0–34,99 | otyłość | wysokie | |
| otyłość II stopnia (duża) | 35,0–39,99 | bardzo wysokie | ||
| otyłość III stopnia (chorobliwa) | ≥ 40,0 | ekstremalny poziom ryzyka |
Pożądany BMI zależy od wieku i wynosi odpowiednio[8]:
- 19 – 24 lata: 19 – 24
- 25 – 34 lata: 20 – 25
- 35 – 44 lata: 21 – 26
- 45 – 54 lata: 22 – 27
- 55 – 64 lata: 23 – 28
- ponad 64 lata: 24 – 29
Interpretacja wskaźnika BMI
BMI jest standardowym wskaźnikiem oceny masy ciała wykorzystywanym do oceny porównawczej grup społecznych, populacji, gdyż dobrze koreluje z zawartością tkanki tłuszczowej w organizmie i jest raczej niezależny od wzrostu[8][9].
Minusem klasyfikacji BMI jest to że nie uwzględnia on typu budowy ciała np. udział tłuszczu ustrojowego człowieka przy BMI 27 może wynosić od 10 do 31% jego masy. Wysoka masa ciała nie musi wynikać z zawartości tkanki tłuszczowej w organizmie, lecz także: masy mięśniowej, zawartości wody pozakomórkowej wynikającej z obrzęków, masy kostnej[8]. Te różnice mogą być widoczne w przypadku nawet 1/3 dorosłych kobiet[9].U kulturystów odmiennie wskaźnik BMI może wskazywać na skrajną otyłość przy niewielkiej rzeczywistej zawartości tkanki tłuszczowej. Ten problem został rozwiązany przez bezpośredni pomiar grubości fałdu skórno-tłuszczowego najczęściej fałdomierzem. Spośród czterech najczęściej wybieranych miejsc najlepiej dostępny jest fałd skórno-tłuszczowy nad mięśniem trójgłowym ramienia[8] umożliwia on także najbardziej dokładny pomiar. Rozmieszczenie tkanki tłuszczowej w organizmie nie musi być równomierne dlatego uwzględnia się także stosunek obwodu talii do obwodu bioder. Popularna jest także metoda szacowania zawartości tkanki tłuszczowej w ciele metodą analizy bioimpedancyjnej[9].Z drugiej strony, np. BMI zupełnie zdrowych, szczupłych i wysokich lekkoatletów może wskazywać na skrajną niedowagę (np. BMI Yohanna Diniza przy wzroście 185 cm i wadze 59 kg wyniesie 17,24).
Związek między wielkością wskaźnika a ryzykiem chorób różni się między populacjami o różnych proporcjach ciała. I tak wśród Azjatów ryzyko cukrzycy jest znacząco wyższe przy niższych wartościach BMI[3]. Zawartość tłuszczu w organizmie jest też wyższa u kobiet, niż u mężczyzn przy normalnej masie ciała. W przypadku kobiet tkanka tłuszczowa odpowiada za płodność i dojrzewanie płciowe[10]. U obu płci obecność tkanki tłuszczowej jest ważna ponieważ m.in. chroni ona narządy wewnętrzne przed urazami, pełni funkcję termoizolacyjną, pozwala przetrwać dłuższe stany chorobowe tzw. paradoks otyłości[11][12].
W praktyce klinicznej nie stosuje się wskaźnika BMI do oznaczania prawidłowej masy ciała u dzieci. Dla dzieci do 19 roku życia[13], służą do tego tabele centylowe, które powinny być dostosowane dla danej populacji i odpowiednia interpretacja danych dot. masy ciała i wzrostu – głównie bierze się pod uwagę jaka jest różnica w tzw. kanałach centylowych wzrostu i masy ciała dla danego dziecka.
