رونی لپی
| رونی | |
|---|---|
 | |
| قِسم | حروف تہجی |
| زباناں | جرمینی بولیاں |
| مدّتِ وقت | 2 صدی توں ایلڈر فتھارک |
| بنیادی نظام | فونشیائی لپی
|
| Child systems | ینگر فتھارک ، اینگلو - سیکسن فتھارک |
| آیزو 15924 | Runr, 211 |
| سمت | کھبے توں سجے پاسے |
| عرفِ یکرمز | Runic |
| Unicode range | U+16A0–U+16FF |
| نوٹ: اس صفحہ اُتے بین الاقوامی اصواتی ابجدیہ صوتی علامات شامل ہوئے سکدیاں نيں۔ | |
رونی لپی ( انگریزی : Runic alphabets , رونک ایلفابٹس ) پرانے ویلے دے یورپ وچّ کجھ جرمینی بولیاں لئی استعمال ہون والی حروف تہجی نوں کیہا جاندا سی جو رون ( rune ) ناں دے اکھر استعمال کردیاں سن ۔[۱][۲] ویلے دے نال جویں - جویں یورپ وچّ عیسائی کرن ہویا اتے لاطینی بولی دھارمک بولی بنّ گئی تاں اینہاں بولیاں نے رومن لپی نوں اپنا لیا اتے رونی لپیاں دا استعمال گھٹدا گیا ۔[۳] سکینڈینیویا وچّ استعمال ہون والی رونی لپیاں نوں فتھارک ( futhark جاں fuþark ) کیہا جاندا سی کیونکہ ایہناں دے پہلے چھ اکھراں دیاں فونیٹک(آوازاں) ف ( F ) , او ( U ) , تھ ( Þ ) , ا ( A ) , ر ( R ) اتے ک ( K ) سن ۔ [۴] اسوچّ تھ دی آواز اتے دھیان دیو کیونکہ ایہہ بناں بندی والے تھ توں ذرا وکھ ہے ۔ پرانی انگریزی وچّ کجھ آوازاں بدل جان نال اس حروف تہجی نوں فتھورک ( futhorc جاں fuþorc ) کیہا جاندا سی ۔[۵]
سبھتوں پرانیاں رونی لکھائیاں سنّ 150 عیسوی دے آسپاس شلاوانئتے ہور چیزاں اتے ملدیاں ہن ۔ [۶]جویں - جویں عیسائی دھرم پھیلیا اتلے یورپ دیاں ایہہ پرانیاں لپیاں مردیاں گئیاں ۔[۷] 700 عیسوی تکّ ایہہ وچکار یورپ وچّ ختم ہو چکی سن اتے 1100 عیسوی تکّ ایہہ اتلے یورپ وچّ ختم ہو گئی ۔ پھر وی جتھے - اتھے ایہناں دا استعمال جاری رہا ، جویں کہ تصویراں وچّ سجاوٹ لئی جاں کیلینڈراں اتے ۔[۳]
ویروا
رونی لپیاں دیوناگری اتے لاطینی لپی دی طرحاں کھبے پاسے توں سجے لکھیاں جاندیاں سن ۔ سمجھیا جاندا ہے کہ ایہہ پرانی اطالوی لپیاں توں اٹلی توں شمال دے ولّ پھیلیاں ۔ ایہہ تنّ رونی حروف تہجی سن جنہاں اتے سبھ توں زیادہ لینگؤئسٹک جانکاری ہے --[۸]
- ایلڈر فپھتھارک ( ایلڈر فتھارک ، Elder Futhark ) - ایہہ اتلیاں لہندیاں جرمینی بولیاں لئی 150–800 عیسوی دےویلے وچّ استعمال ہندی سی ۔ ایلڈر فتھارک دی سبھتوں پرانی لکھائی 160 عیسوی ( اندازا ) وچّ بنی اک کنگھی اتے ملی ہے ۔[۶][۸]
- اینگلو - سیکسن فتھورک ( Anglo - Saxon Futhorc ) - ایہہ اینگلو - سیکسن لوکاں ولوں پرانی انگریزی لکھن لئی 400–1100 عیسوی دے ویلے وچّ استعمال ہندی سی ۔ اسنوں کدے - کدے لاطینی بولی لکھن لئی وی استعمال کیتا جاندا سی ۔[۸]
- ینگر فتھارک ( ینگر فتھارک ، Younger Futhark ) - ایہہ سکینڈینیویا وچّ پرانی نارس بولی لکھن لئی 800–1100 عیسوی دے ویلے وچّ استعمال ہندی سی ۔ [۸] اس لپی توں اگے چلکے اتے رونی لپیاں پیدا ہوئیاں ۔ اس لپی نوں ختم لئی عیسائی گرجا گھر نے سنّ 1639 وچّ اسدا استعمال ممنوع کر دتا ۔[۹]
ایہ وی ویکھو
حوالے