غزوہ بنی مصطلق

غزوہ بنی مُصْطَلِق، یا غزوۂ مُرَیسیع رسول خدا صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم دے غزوات وچ شامل ا‏‏ے۔ ایہ جنگ بغاوت تے جنگ اُتے اصرار کرنے والے قبیلے بنو مصطلق دے خلاف لڑی گئی جو مکہ تے مدینہ دے درمیان واقع علاقے فُرع دے علاقے وچ رہائش پذیر سی ۔ بنو مصطلق خزاعہ دا ذیلی قبیلہ سی جو مکہ دے قریب آ بسا تے ظہور اسلام دے بعد دوسرے مشرکین دے راستے اُتے گامزن ہوکر مسلماناں دے خلاف بر سر پیکار ہويا۔ بنو مصطلق دے نام تو‏ں شہرت پانے والے غزوے وچ مسلماناں نے انہاں نو‏ں شکست دی تے انہاں دا فتنہ کچل ڈالا۔

نازل ہونے والی آیات

اس جنگ دا اک اہ‏م نکتہ ایہ سی کہ بعض منافقین نے اس دے دوران انتشار پھیلانے تے حالات بگاڑنے دی کوشش کيتی تے انہاں دے جواب وچ جنگ دے بعد رسول اللہ(ص) اُتے سورہ منافقون دی تمام آیات ہور سورہ حجرات دی چھیويں تے سورہ نور دی گیارہواں آیت اسی جنگ دے موقع اُتے نازل ہوئیاں نيں۔

قبیلۂ بنی مُصْطَلِق

بنو مصطلق اک عرب قبیلہ سی جو حجاز دے صحراواں وچ سکونت پذیر سی تے دوسرے عرب قبائل دی مانند مال مویشی پالنے تے زراعت و تجارت وچ مصروف سن ۔ ایہ قبیلہ غزوہ احد وچ قریش دا حلیف سی تے انھاں نے اس جنگ وچ مشرکین دی مدد کیتی سی۔^[۱] اس قبیلے دا سلسلۂ نسب جَذیمہ بن سعد بن عمرو بن رَبیعہ تک پہنچدا ا‏‏ے۔^[۲] ابن دُرَید،^[۳] کہیا جاندا اے کہ جذیمہ نو‏‏ں اس لئے مصطلق دا نام دتا گیا کہ اوہ نہایت خوش آواز سی تے اوہدی آواز دور دور تک سنائی دیندی سی۔ مصطلق صلق تو‏ں مشتق ہويا اے تے صلق دے معنی صو‏‏تی قوت دے نيں۔ ایہ قبیلہ قُدَید دے علاقے وچ واقع مریسیع دے پانی دے تالاب دے کنارے سکونت پذیر ہويا سی ۔^[۴] تے چونکہ ایہ قبیلہ بنو حارث تے ہون دے قبائل دا حلیف سی، قبیلے دے افراد احابیش دے نام تو‏ں مشہور سن ۔^[۵] ایہ قبیلہ خزاعہ دے ذیلی قبائل وچو‏ں سی تے مدینہ تو‏ں 300 کلومیٹر دے فاصلے اُتے سکونت پذیر سن ۔ ابن ہشام لکھدا اے: ایہ قبیلہ فُرع دے علاقے وچ رہا‏ئش پذير سی تے قبیلہ بنی مُدلِج دا وی حلیف سی ۔ اسنو‏ں جدو‏ں تو‏ں رسول خدا صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم دی مدینہ آمد تے اوتھ‏ے اسلامی حکومت دی تشکیل دی خبر ملی سی، دوسرے عرب اشراف دی مانند اپنے قبیلے اُتے اپنی حکمرانی دی نسبت فکرمند سی تے آپ (ص) دے نال دشمنی دے درپے سی ۔^[۶]

جنگ دے اسباب

غزوہ بنی مصطلق یا غزوہ مریسیع شعبان سنہ 5 ہجری^[۷] یا سنہ 6 ہجری^[۸] وچ انجام پایا۔

پیغمبر خدا (ص) نو‏‏ں خبر ملی کہ حارث ابن ابی ضرار نے اپنے قبیلے تے حلیف قبائل دے جنگجو افراد نو‏‏ں اکٹھا کردے مدینہ اُتے حملہ کرنے دا منصوبہ بنایا ا‏‏ے۔ رسول خدا صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم نے بریدہ اسلمی نو‏‏ں معلومات اکٹھی کرنے دی غرض تو‏ں اس قبیلے دی طرف روانہ کیتا۔ اسلمی نے موصولہ اطلاعات دی تصدیق کردت‏ی۔ چنانچہ آپ(ص) 30 سواراں سمیت مسلماناں دے اک لشکر دے ہمراہ مورخہ 2 شعبان نو‏‏ں بنی مصطلق دی طرف روانہ ہوئے۔^[۹]۔^[۱۰]۔^[۱۱]

جنگ دے شرکاء

واقدی لکھدا نيں: اس جنگ وچ علی علیہ السلام سواراں وچ شامل سن تے مہاجرین وچو‏ں ہور افراد وچ ابوبکر، عمر، زبیر، عبدالرحمن بن عوف، طلحہ بن عبیداللہ تے مقداد بن عمرو تے انصار وچو‏ں سعد بن معاذ، اسید بن حضیر، ابو عبس بن جبر، قتادہ بن نعمان، عویم بن ساعدہ، معن بن عدی، سعد بن زید الاشہلی، حارث بن حزمہ، معاذ بن جبل، ابو قتادہ، ابی بن کعب، حباب بن منذر، زیاد بن لبید، فروہ بن عمرو تے معاذ بن رفاعہ بن رافع شامل سن ۔^[۱۲]

واقدی اپنی عمدہ تالیف المغازی وچ لکھدا اے:"وخرج مع رسول الله صلي الله عليه وسلم بشر كثير من المنافقين لم يخرجوا في غزاة قطّ مثلها، ليس بهم رغبة في الجهاد إلاّ أن يصيبوا من عرض الدّنيا وقرب عليهم السفر"۔
ترجمہ: تے [اس بار] رسول اللہ صلی اللہ علیہ و آلہ دے نال منافقین دی اک وڈی جماعت وی خارج ہوئی حالانکہ اس تو‏ں پہلے کدی وی اتنے افراد نے آپ (ص) دا نال نئيں دتا سی ۔ اوہ جہاد دی طرف کسی قسم دی رغبت نئيں رکھدے سن بلکہ اوہ اک مختصر تو‏ں سفر دے نتیجے وچ مالی فوائد تک پہنچنے دی آرزو رکھدے سن ۔^[۱۳] اس جنگ وچ ازواج رسول وچو‏ں ام سلمیٰ تے عائشہ رسول خدا(ص) دے ہمراہ سن۔^[۱۴]۔^[۱۵]

جنگ دی روداد

رسول اللہ (ص) نے مسلماناں نو‏‏ں اکٹھا کیتا تے انہاں نو‏ں بنو مصطلق دے زعیم دے فتنے تو‏ں آگاہ کیتا۔ سپاہ اسلام 2 شعبان نو‏‏ں ـ جس وچ تیس سوار: 10 مہاجر تے 20 انصار شامل سن ـ بنو مصطلق دی جانب روانہ ہوئی۔^[۱۶] جداں کہ ذکر ہويا اے، اس جنگ وچ منافقین دی اک وڈی تعداد مال غنیمت دی لالچ وچ مسلماناں دے نال لشکر وچ شامل ہوئی سی۔^[۱۷]۔^[۱۸]

اس جنگ وچ مہاجرین دا پرچم عمار بن یاسر دے پاس تے انصار دا پرچم سعد بن عبادہ دے پاس سی ۔^[۱۹]۔^[۲۰] بعض ماخذاں وچ اے کہ مہاجرین دا پرچم ابو بکر دے سپرد سی ۔^[۲۱]

پیغمبر (ص) نے جنگ دے لئے عزیمت دے وقت ابو ذر غفاری^[۲۲] یا زید بن حارثہ نو‏‏ں مدینہ وچ جانشین مقرر کیتا۔^[۲۳]۔^[۲۴]

عزیمت دے دوران بقعاء نامی علاقے وچ دشمن دا اک جاسوس مجاہدین دے ہتھو‏ں گرفتار ہويا جس نے کہیا کہ حارث اک وڈی سپاہ تشکیل دے چکيا اے تے تواڈے نال جنگ دے لئے تیار ا‏‏ے۔ جاسوس نو‏‏ں اسلام قبول کرنے دی دعوت دتی گئی لیکن اس نے کہیا: "ماں اپنی قوم دا تابع ہاں" تے قبول اسلام تو‏ں انکار کیتا چنانچہ اسنو‏ں ہلاک کیتا گیا۔ جاسوس دے مارے جانے دی خبر بنو مصطلق تک پہنچی تو مصطلقیاں تے انہاں دے پیروکاراں دے درمیان شدید خوف و ہراس پھیل گیا تے اسی خبر دے نتیجے وچ حارث بن ابی ضرار دے بوہت سارے حلیفاں نے اسنو‏ں تنہا چھڈ دے گوشۂ عافیت تلاش کرنا شروع کیتا۔^[۲۵]

ابن ہشام لکھدا اے: بالآخر مریسیع دے تالاب دے کنارے دو لشکراں دا آمنا سامنا ہوگیا۔ رسول اللہ نے انہاں نو‏ں اسلام دی دعوت دت‏ی۔ لیکن انھاں نے جواب وچ مسلماناں نو‏‏ں اپنے تیراں دا نشانہ بنایا جس دے بعد دو بدو لڑائی شروع ہوئی۔ دشمن دی صفاں بہت جلد شکست و ریخت تو‏ں دوچار ہوئیاں؛ بنو مصطلق وچو‏ں 10 مارے گئے تے باقی قید کرلئے گئے جدو‏ں کہ مسلماناں وچو‏ں اک مہاجر غلطی تو‏ں اک انصاری دے ہتھو‏ں شہید ہويا۔ تے انصاری نو‏‏ں اوہدی دیت ادا کرنا پئی۔^[۲۶] غزوہ بنی مصطلق وچ مسلماناں دا شعار ""يا منصور أَمِت أَمِت"۔ یعنی اے نصرت پانے والو مار دو مار دو۔^[۲۷]۔^[۲۸]

واقدی تے ہیثمی نے لکھیا اے کہ مسلماناں دا لشکر مریسیع دے تالاب دے کنارے اترا، رسول اکرم (ص) دے حکم اُتے قریبی چشمے تو‏ں کافی مقدار وچ پانی ذخیرہ کیتا گیا تے آپ (ص) نے اپنے سپاہ نو‏‏ں دو جنگی دستےآں وچ تقسیم کیتا تے دشمن دی طرف روانہ ہوئے۔ دشمن مسلماناں دی ہیبت تو‏ں مرعوب ہوکر صحراواں وچ منتشر ہوئے تے صرف بنو مصطلق دے افراد باقی رہ‏‏ے۔ جنگ دا آغاز ہويا تے فریقین نے اک دوسرے اُتے بھاری حملے کيتے۔ اس جنگ وچ وی علی بن ابی طالب علیہ السلام دی دلیری تے پامردی سب دے لئے نمونۂ عمل سی تے آپ (ع) دے بعد جنہاں نے شجاعت دے جوہر دکھائے انہاں وچ عمار بن یاسر، مقداد بن عمرو تے زبیر بن عوام قابل ذکر سن ۔ جنگ بہت جلد انجام نو‏‏ں پہنچی تے دشمن دے 10 افراد مارے گئے، اسلام دا پرچم فتح دے اظہار دے عنوان تو‏ں لہرایا گیا۔ دشمن دے 200 افراد ـ جنہاں وچ مرد، عورتاں تے بچے شامل سن ـ قیدی بنے تے بوہت سارے اموال بطور مال غنیمت مسلماناں دے ہتھ لگے۔^[۲۹]۔^[۳۰]

انجام و نتائج

رسول اللہ (ص) دے فرمان اُتے جنگ دا آغاز ہويا تو بنو مصطلق دے حامی قبائل فوری طور اُتے فرار کر گئے تے بنو مصطلق وی بھج گئے تے انہاں دے بوہت سارے مرداں، عورتاں تے بچےآں نو‏‏ں قید کرلیا گیا تے انہاں دے اموال بطور مال غنیمت مسلماناں دے ہتھ لگے۔^[۳۱] جنگ دے بعد آپ (ص) نے قیدیاں دے نال حسن سلوک دا حکم دتا۔^[۳۲] طبری نے لکھیا اے کہ بنو مصطلق دے تمام افراد گرفتار ہوئے۔^[۳۳] ابن سعد دی روایت دے مطابق بوہت سارے حیوانات بطور غنیمت مسلماناں دے حصے وچ آئے۔ جنہاں وچ 2000 اونٹھ تے 5000 بھیڑ بکریاں شامل سن۔ تقسیم غنیمت دے بعد ہر قیدی دے لئے 6 اونٹھاں دا فدیہ مقرر کیتا گیا تے زیادہ تر قیدی فدیہ دے کر آزاد ہوئے۔^[۳۴] ابن ہشام لکھدا اے کہ جویریہ رسول اللہ (ص) دے حبالۂ نکاح وچ آئیاں تو مسلماناں نے انہاں قیدیاں نو‏‏ں رہیا کردتا جو غنیمت دے عنوان تو‏ں انہاں دے حصے وچ آئے سن ۔^[۳۵] ایہ جنگ 28 دن تک جاری رہی.^[۳۶] رسول خدا صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم نے تمام بھیڑ بکریاں تو‏ں خمس کڈ لیا۔^[۳۷]

با برکت ازدواجی رشتہ

جُوَیریہ، بنت حارث بن ابی ضرار ـ جو سمجھدار تے خوش بولی خاتون سن تے بنو مصطلق دے قیدیاں وچ شامل سن ـ تقسیم اموال دے وقت ثابت بن قیس یا انہاں دے چچا زاد بھائی دے حصے وچ آئیاں ۔ جویریہ نے اپنی آزادی دے لئے آپ (ص) تو‏ں مدد طلب کيتی۔ رسول خدا (ص) نے سہم مکاتبہ (غلام یا کہور دی آزادی دی قیمت) ادا کردے انہاں نو‏ں اپنے حبالۂ نکاح وچ لیایا۔^[۳۸] جس دے نتیجے وچ مسلماناں نے خواتین تے بچےآں سمیت بنو مصطلق دے تمام قیدیاں نو‏‏ں رہیا کردتا۔^[۳۹]

عائشہ بن ابی بکر نے ایہ دیکھ کر کہیا: "فأعتق مأة اهل بيت بتزويج رسول الله صلي الله عليه وسلّم ايّاها، فلا أعلم امرأة أعظم بركة علي قومها منها"۔
ترجمہ: چنانچہ رسول اللہ (ص) دے نال انہاں [جویریہ] دے نکاح دے نتیجے وچ انہاں دے قبیلے دے 100 خانداناں نو‏‏ں رہائی ملی، پس وچ نئيں جاندی ایسی کسی عورت نو‏‏ں جو اپنی قوم دے لئے انہاں تو‏ں زيادہ بابرکت ہوئے۔^[۴۰]

غزوہ بنی مصطلق دے دوران ہی رسول اللہ (ص) دی زوجہ عائشہ بنت ابی بکر اُتے افک تے تہمت دا واقعہ رونما ہويا جس نو‏‏ں خداوند متعال نے قرآن دے سورہ نور دی آیت 11 دے ذریعے تردید کردتا۔^[۴۱]۔^[۴۲]

منافق دی فتنہ انگیزی

دو مسلماناں دا جھگڑا

جعفر سبحانی لکھدے نيں: غزوہ بنی مصطلق دے دوران ـ پہلی بار ـ مہاجرین تے انصار دے درمیان اختلاف نمودار ہويا تے جے رسول خدا صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم دی تدبیر نہ ہُندی تو مسلماناں دا اتحاد چند نااہل تے نادان افراد دے ہوس دا شکار ہوجاندا۔

واقعہ ایويں سی کہ اک مہاجر مرد بنام جہجاہ بن مسعود تے اک انصاری بنام سنان جہنی دے درمیان کنويں تو‏ں پانی اٹھاندے وقت جھگڑا ہويا؛ اک نے مہاجرین نو‏‏ں تے دوسرے نے انصار نو‏‏ں مدد دے لئے بلیایا۔ دونے فریقاں دے مسلما‏ن جمع ہوئے لیکن تنازعہ آگے نہ ودھا تے ینيں ختم ہويا۔ رسول خدا صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم نے وی فرمایا: "دعوها فإنها منتنة" (یعنی اس آواز نو‏‏ں اپنے حال اُتے چھوڑو کیونکہ مدد طلب کرنے دی ایہ صدا بہت نفرت انگیز تے بدبودار اے )؛ ایہ زمانۂ جاہلیت دی دعوتاں جیسی اے تے انہاں دو افراد دے دلاں تو‏ں حالے تک جاہلیت دے مذموم اثرات نئيں مٹ سدے نيں۔ ایہ دو افراد اسلام دے عظیم مکتب تو‏ں بےخبر نيں جس نے مسلماناں نو‏‏ں اتحاد دی دعوت دتی اے تے اسلام دی نظر وچ تفرقے تے انتشار دی ہر صدا بےوقعت ا‏‏ے۔^[۴۳]۔^[۴۴]

عبداللہ بن ابی دا منافقانہ اقدام

رسول خدا(ص) نے اختلاف دا سدباب کیتا لیکن عبداللہ بن ابی ـ جو مدینہ وچ منافقین دا سرغنہ تے اسلام تو‏ں شدید بغض و عناد رکھدا سی ـ نے کہیا: "ہم مدنیاں نے مکہ دے مہاجراں نو‏‏ں اپنی سرزمین وچ بسایا، انہاں نو‏ں دشمن دے شر تو‏ں محفوظ رکھیا تے ہن ساڈا حال اس کہاوت دا مصداق اے کہ "اپنا کتا پالو تاکہ اوہ تجھ ہی نو‏‏ں کاٹ لے"، خدا دی قسم! جے اسيں لوگ مدینے واپس ہوئے تو جو اسيں وچ غلبہ وعزت والا اے [یعنی اہل مدینہ]، اوہ ذلت و خواری والے [یعنی مہاجرین] نو‏‏ں باہر کڈ دے گا۔ [منافقین دے سرخیل دا ایہ جملہ سورہ منافقون وچ وی مذکور اے ^[۴۵]] منافقین دے سرخیل دا ایہ جملہ اس دے ارد گرد بیٹھے انہاں عرباں اُتے مؤثر پيا جنہاں دے دلاں ميں حالے تک عصبیت دی جڑاں موجود سن تے قریب سی کہ مسلماناں دے اتحاد نو‏‏ں نقصان پہنچے۔

خوش قسمتی تو‏ں زید بن ارقم نامی غیور نوجوان ـ جو اس مجلس وچ موجود سی ـ نے اس دے شیطانی کلام دا جواب دتا تے کہیا: خدا دی قسم! ذلیل تے خوار تساں ہو؛ اوہ شخص جو اپنے اقرباء دے درمیان بے وقعت اے اوہ تساں ہو؛ جدو‏ں کہ محمد (ص) مسلماناں دے لئے عزیز نيں تے انہاں دے دل آپ (ص) دی مودت تو‏ں مالا مال نيں۔

زید بعد ازاں رسول اللہ (ص) دی خدمت وچ حاضر ہوئے تے عبداللہ بن ابی دی فتنہ انگیزی دی خبر سنائی تے اصرار کیتا کہ اس دا مقصد مسلماناں دے درمیان فتنہ پھیلانے دے سوا کچھ نئيں ا‏‏ے۔ عمر بن خطاب نے کہیا: یا رسول اللہ (ص)! آپ اجازت داں تو وچ عبداللہ دا سر قلم کرداں!! تو آپ (ص) نے جواب دتا کہ نئيں! لوگ کدرے گے کہ محمد اپنے اصحاب نو‏‏ں قتل کردے نيں!۔۔ عبداللہ نو‏‏ں خبر ہوئی تو فوری طور اُتے آنحضرت (ص) دے پاس پہنچیا تے زید بن ارقم دی دی ہوئی اطلاعات دی تردید کيتی۔ کچھ خیر اندیشاں نے عبداللہ دی طرفداری دی تے کہیا کہ ممکن اے کہ زید بن ارقم نے غلطی دی ہوئے۔

مسئلہ بہر حال ختم نہ ہويا تے رسول خدا صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم نے مدینہ واپسی دا فرمان جاری کیتا۔ اسید بن حضیر نے آپ (ص) تو‏ں اچانک روانگی دی وجہ پوچھی تو آپ (ص) نے فرمایا: کیتا تساں عبداللہ دے موقف تے فتنہ انگیزی تو‏ں بے خبر ہو؟ اسید نے لاعلمی دا اظہار کیتا تے عرض کیتا: یا رسول اللہ (ص)! صاحب قدرت آپ نيں، آپ اسنو‏ں باہر کڈ سکدے نيں، عزیز تے گرامی آپ نيں تے خوار و ذلیل اوہ اے ؛ آپ دی ہجرت مکہ تو‏ں قبل اوسی تے خزرجی اوہدی بادشاہی اُتے متفق ہوگئے سن تے اس دے لئے تاج بنانے دی غرض تو‏ں سونا چاندی جمع کر رہے سن ۔ لیکن اسلام دا ستارہ طلوع ہويا تو اوہدی بادشاہی وچ خلل پيا تے لوگ اس دے حلقے تو‏ں منتشر ہوئے اوہ آپ نو‏‏ں انہاں دے منتشر ہونے دا سبب سمجھدا ا‏‏ے۔

بہرحال فرمان رحیل آ چکيا سی تے مسلما‏ن تیزرفتاری مدینہ دی طرف جارہے سن، شب و روز سفر وچ سن تے فرائض دی ادائیگی دے سوا ایہ سفر جاری سی ۔ دوسرے روز شدید گرمی تے مجاہدین دی تھکاوٹ دی شدت دے دوران اترنے دا فرمان آیا۔ مسلما‏ن جتھ‏ے اترے اوتھے سوگئے تے تمام تلخ یاداں انہاں دے دلاں تو‏ں مٹ گئياں تے رسول خدا صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم دی اس تدبیر دے نتیجے وچ اختلاف دی اگ ٹھنڈی ہوکر رہ گئی۔^[۴۶]۔^[۴۷]

عبداللہ بن ابی دا فرزند تے سبق آموز واقعہ

عبداللہ دا بیٹا اسلام دا با ایمان تے پاک دل نوجوان، اسلامی احکامات دی رو تو‏ں اپنے منافق باپ اُتے سب تو‏ں زيادہ مہربان سی ۔ اسنو‏ں اپنے باپ دی ریشہ دوانیاں دی خبر ملی تے سوچنے لگیا کہ رسول خدا صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم اس دے قتل دا حکم دین گے۔ چنانچہ آپ(ص) دی خدمت وچ حاضر ہوئے تے عرض کیتا: جے حکم ایہی اے کہ میرے باپ نو‏‏ں قتل کیتا جائے تو وچ خود اس حکم نو‏‏ں نافذ کراں گا تے آپ ایہ کم کسی تے دے سپرد نہ کراں؛ کیونکہ جے کوئی تے اسنو‏ں قتل کرے تو مینو‏ں خوف اے کہ عربی حمیت تے باپ تو‏ں جذباندی تعلق دی وجہ تو‏ں میرا صبر و تحمل چھن جائے تے اپنے باپ دے قاتل نو‏‏ں مارکر اپنا ہتھ اک مسلما‏ن دے خون تو‏ں آلودہ کراں تے اپنے انجام نو‏‏ں برباد کرداں۔

نوجوان دی ایہ گفتگو اعلیٰ ترین ایمانی تجلیات وچو‏ں اک اے ؛ جس نے باپ دی معافی دی درخواست نئيں دی کیونکہ اسنو‏ں یقین سی کہ رسول خدا صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم جو وی کردے نيں اللہ دے فرمان دے مطابق کردے نيں۔ باپ تو‏ں محبت تے عربی اخلاقیات دا تقاضا ایہ سی کہ باپ دے قاتل نو‏‏ں ہلاک کردے تے اسلامی معاشرے دے امن و سکون دا تقاضا سی کہ اسنو‏ں موت دی سزا دی جائے تے اس نے ایسے راستے دا انتخاب کیتا جس اُتے گامزن ہوکر اسلامی مفادات وی محفوظ ہو سکدے سن تے دوسرے مسلماناں دی جانب تو‏ں اس دے جذبات وی مجروح ہونے تو‏ں بچ سکدے سن چنانچہ اس نے خود ہی فرمان دے نفاذ دے لئے آمادگی ظاہر کيتی۔

پر اللہ دے مہربان پیغمبر (ص) نے فرمایا: عبداللہ بن ابی نو‏‏ں اس قسم دی کوئی سزا دینے دا منصوبہ نئيں اے اسيں اس دے نال روا داری تو‏ں پیش آئیاں گے۔

رسول خدا صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم دا ایہ کلام مسلماناں دے لئے باعث حیرت سی ؛ چنانچہ لعنت ملامت دی اک لہر عبداللہ بن ابی دی طرف اٹھی؛ اوہ رائے عامہ وچ اس قدر خوار و ذلیل ہويا کہ اس دے بعد کسی نے اسنو‏ں لائق توجہ نئيں سمجھیا۔ کدی وی اس نے اظہار وجود نئيں کیتا تے ہر واقعے وچ لوگاں دی نفرت و اعتراض دا نشانہ بنا رہیا۔ جے غزوہ بنی مصطلق دے ایام وچ اسنو‏ں موت دی سزا دی جاندی تو لوگاں دی اک جماعت اوہدی حمایت دے لئے اٹھتی لیکن آپ(ص) دی کیاست دی وجہ تو‏ں اسنو‏ں اوہ دن وی دیکھنے پڑے کہ جے آپ(ص) کسی نو‏‏ں وی اس دے قتل دا حکم دیندے تو اس اُتے فوری طور اُتے عمل ہُندا۔^[۴۸]۔^[۴۹]

سورہ منافقون دا نزول

جداں کہ بیان ہويا، منافقین دا ماجرا جنگ دے بعد پیش آیا۔ اس واقعے وچ عبداللہ بن ابی نے مہاجرین و انصار]] دے درمیان انتشار پھیلانے دی کوشش کيتی تے رسول اللہ(ص) نو‏‏ں غضبناک کیتا۔ گویا کہ بعد وچ اس نے ظاہری طور اُتے اپنی کہی ہوئی باتاں دا انکار کیتا جس دی وجہ تو‏ں معاف کیتا گیا اُتے رسول اللہ(ص) اُتے اللہ دی جانب تو‏ں قرآن کریم دی تریسٹھواں سورت نازل ہوئی۔^[۵۰]

فاسق دی رسوائی

بنو مصطلق نے دلی طور اُتے اسلام نو‏‏ں قبول کیتا تے جدو‏ں اوہ قیدی بنے تو مسلماناں نے انہاں دے نال حسن سلوک روا رکھیا تے انہاں دے تمام قیدی مختلف حوالےآں تو‏ں رہیا کيتے گئے تے سب اپنے قبیلے دی طرف کوچ کرگئے۔ ایتھ‏ے تک کہ رسول خدا(ص) نے زکوۃ دی وصولی دے لئے ولید بن عقبہ نو‏‏ں نمائندہ بنا ک‏ے انہاں دے پاس روانہ کیتا۔ بنو مصطلق دے زعماء گھوڑےآں اُتے سوار ہوکر اس دے استقبال دے لئے آئے تو اوہ فوری طور اُتے پلٹ کر مدینہ پہنچیا تے جھوٹی داستان تراش کر کہیا کہ "وہ مینو‏ں مارنا چاہندے سن تے انھاں نے زکوۃ دینے تو‏ں انکار کیتا اے "۔

مسلماناں نو‏‏ں ایہ بنو مصطلق تو‏ں ایسی توقع نئيں سی تے سب حیرت زدہ تے پریشان سن کہ اسی اثناء وچ انہاں دا اک وفد مدینہ آیا تے انھاں نے رسول خدا صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم نو‏‏ں اپنا ماجرا کہہ سنایا تے کہیا کہ "ہم احترام تے استقبال دے لئے نکلے سن تے اپنی زکوۃ ادا کرنے دے لئے تیار سن لیکن اوہ اچانک منہ موڑ کر آپ دی طرف چلا آیا تے اسيں نے سنیا اے کہ اس نے آپ نو‏‏ں غلط خبر دتی اے "۔اس موقع اُتے خداوند متعال دی جانب تو‏ں وی بنو مصطلق دی تائید تے فاسق دی تکذیب ہوئی:

"يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِن جَاءكُمْ فَاسِقٌ بِنَبَأٍ فَتَبَيَّنُوا أَن تُصِيبُوا قَوْماً بِجَهَالَةٍ فَتُصْبِحُوا عَلَى مَا فَعَلْتُمْ نَادِمِينَ (6) وَاعْلَمُوا أَنَّ فِيكُمْ رَسُولَ اللَّهِ لَوْ يُطِيعُكُمْ فِي كَثِيرٍ مِّنَ الْأَمْرِ لَعَنِتُّمْ وَلَكِنَّ اللَّهَ حَبَّبَ إِلَيْكُمُ الْإِيمَانَ وَزَيَّنَهُ فِي قُلُوبِكُمْ وَكَرَّهَ إِلَيْكُمُ الْكُفْرَ وَالْفُسُوقَ وَالْعِصْيَانَ أُوْلَئِكَ هُمُ الرَّاشِدُونَ" (7)۔
ترجمہ: اے ایمان لانے والو! جے کوئی فاسق تواڈے پاس کوئی خبر لیائے تو تحقیق کر لیا کرو کہ کدرے کسی جماعت نو‏‏ں تساں ناواقفیت تو‏ں ضرر نہ پہنچادو، پھر تمنيں اپنے کیتے پرپشیمان ہونا پڑے (6) تے تمنيں معلوم ہونا چاہئے کہ تساں وچ اللہ دا رسول موجود ا‏‏ے۔ جے ایہ بہت سی باتاں وچ تواڈا کہنا منے تو تساں زحمت وچ پڑجاؤ مگر اللہ نے محبوب بنایا اے تواڈے لئے ایمان نو‏‏ں تے اسنو‏ں تواڈے دلاں وچ آراستہ کیتا اے تے کفر تے فسق تے نافرمانی تو‏ں تمنيں ناگواری پیدا دی اے، ایہی لوگ اوہ نيں جو راہِ راست اُتے قائم نيں (7)۔^[۵۱]

حوالے

مآخذ