Удмуурт тыла

Удмуурт тыла — удмууртар тыллара, Удмуртияҕа, Башкортостааҥҥа, Татарстааҥҥа, Марий Элга, Пермскай кыраайга, Кировскай уонна Свердловскай уобаластарга түөлбэлээн олорор омуктар.

Ураал тылларын кэргэнин финн-угор тылларын бөлөҕүн перм салаатыгар киирэр тыл. Удмуурт атын перм тылларыттан тыл тиһэх сүһүөҕэр охсуулааҕынан, туохтуур морфологиятыгар, спряжение икки көрүҥэ баарынан уратылардаах. Лиэксикэтигэр атын перм тылларынааҕар татаар уонна нуучча тылларыттан элбэхтик киирбит тыллаах-өстөөх.

Удмуурт тылын билээччилэр бары кэриэтэ икки тыллаахтар: 2010 с. биэрэпис көрдөрбүтүнэн, 552 299 киһи удмуурпун диэбит, онтон 58,7 % удмуурт тылын төрөөбүт тылым диэбит. Удмуурт уонна нуучча тылын билээччилэр 64,4 % ылаллар, атыннык эттэххэ удмуурпун дэммит дьонтон 92,8 % нуучча тылын билэр; маны таһынан татаар тылын билээччи удмууртар бааллар.^[1]

2010 сыллааҕы биэрэпискэ 324 тыһ. киһи удмуурт тылын билэрин туһунан эппит^[2].

Удмуурт тыла Удмуурт Өрөспүүбүлүкэтин ил тыла.

Удмуурт тыла өрөспүүбүлүкэ оскуолаларыгар үөрэтиллэр^[3]. Кинигэлэр тахсаллар, ол иһигэр тылбаастаммыт айымньылар, тэлэбиидэнньэ уонна араадьыйа бааллар, хаһыаттар уонна сурунааллар тахсаллар. Ол эрээри, [Winkler, 6] дааннайынан удмуурт тылынан тэлэбиидэнньэ биэриитэ нэдиэлэҕэ биирдэ эрэ тахсар, уһуна 30 эрэ мүнүүтэ.

Ethnologue ситим-сиргэ удмуурт тылыгар бэһис турук сыһыарыллыбыт (Developing)^[4].

Диалектара

Удмуурт тыла биэс түөлбэ тылаах^[5]:

1. хотугу диалект ( Удмуртия хоту өттө, ону таһынан Кировскай уобалас, диалект киинэ - Глазов куорат);
2. бесермян диалега;
3. киин диалект (Ижевскэй куораты кытта);
4. соҕуруу диалект;
5. аҕыс субдиалект кырыы диалект сорҕото буолаллар, Башкортостаан уонна Татарстаан.

Бары түөлбэ тыллар уратылара кыра — сүнньүнэн фонетикаҕа; бэйэ бэйэлэрин бэркэ өйдөһөллөр.

Иһитиннэрэр-биллэрэр эйгэҕэ

• ГТРК «Удмуртия», «Моя Удмуртия» телерадиокомпания;
• «Ошмес», «Сырдык суол», «Удмурт дунне», оройуон хаһыаттара.

Киинэҕэ

• «Узы-Боры» (киинэ), «Пузкар» (киинэ), «Алангасар күлүгэ» уонна «Соперницалар».