Башкортостан
| |||||
.svg) | |||||
| Киин куорат | Уфа | ||||
| Иэнэ | 142 947 км² | ||||
| Дьонун ахсаана | 4 060 000 (2009) | ||||
| Федеральнай уокуруга | Волга | ||||
| Экономическай оройуона | Урал | ||||
| Ил тыла | башкорт, нуучча | ||||
| Президент | Муртаза Рахимов | ||||
| Премьер миниистир | Раиль Сарбаев | ||||
| Ил Түмэн баhылыга | Константин Толкачёв | ||||
| Кэм зоната | Халыып:MSK+2 | ||||
Башкортостан Өрөспүүбүлүкэтэ (нууч. Республика Башкортостан, башк. Башҡортоста́н Респу́бликаһы) диэн Арассыыйа Федерациятын республиката, Арассыыйа Федерациятын субъега, Волга федерал уокуругун састаабыгар киирэр.
Киинэ — Уфа.
Кирбиилэhэр Татарстаанныын, Удмуртиялыын, Пермь кыраайыныын, Свердловскай уобалаhыныын, Челябинскай уонна Оренбург уобаластарыныын.
Кулун тутар 23 1919 тэриллибитэ.
Географията
Башкортостан соҕуруу Уралга баар.
- Иэнэ: 143,600 км²
- Үрдүкү чыпчаала: Ямантау хайа (1,638 м).
- Хоту-соҕуруу уhуна: 550 км.
- Илин-арҕаа уhуна: 430 км.
Кэм зоната
Башкортостан Екатеринбург кэм зонатыгар (YEKT/YEKST) сытар. UTC уларыйыыта +0500 (YEKT)/+0600 (YEKST).
Өрүстэр
Республикаҕа 13,000 тахса өрүс баар. Элбэх өрүс Балтик уонна Хара байҕаллар порттарыныын уу транспорт ситимнээхтэр.
Сүрүн өрүстэр:
- Агидел (1,430 км)
- Караидел (918 км)
- Сакмара (760 км)
- Ик (571 км)
- Дим (556 км)
- Ай (549 км)
- Йүрүзэн (404 км)
- Танып (345 км)
- Сим (239 км)
- Нугуш (235 км)
- Таналык (225 км)
- Зилим (215 км)
- Сөн (209 км)
Күөллэр
Өрөспүүбүлүкэҕэ 2,700 күөл уонна резервуар баар. Сүрүн күөллэр уонна резервуардар:
- Асылыкүл (23.5 км²)
- Кандрыкүл (15.6 км²)
- Ургун (12.0 км²)
- Павловское резервуар (120.0 км²)
- Нугушское резервуар (25.2 км²)
Хайалар
Өрөспүүбүлүкэ сиригэр соҕуруу Урал сорох өттө сытар. Үрдүкү хайалар:
- Ямантау (1,638 м)
- Большой Иремел (1,582 м)
- Малый Иремел (1,449 м)
- Арвякрязь (1,068 м)
- Зилмердак (909 м)
- Алатау (845 м)
- Юрматау (842 м)
Сир баайдара
Башкортостаан Өрөспүүбүлүкэтэ минерал ресурстарынан Арассыыйа Федерациятын биир баай субъега буолар. Башкортостан баай ниэп хаhаастардаах. Атын сир баайдара: айылҕа гааhа, чох, тимирдээх металлаах руда, манган, хромит, тимир руда, тимирэ суох металлаах уонна метала суох рудалар.
Башкортостаан маhынан баай. Ойуурдаах сирин иэнэ 62,000 км².
Элбэх минераал, эмтээх уонна иhэр уу дьүүктэлэрэ бааллар.
Климата
- Сыллааҕы орто температура: 0,3 °C (хайаларга) — 2,8 °C (сыһыыларга)
- Тохсунньу орто температурата: −16 °C
- От ыйын орто температурата: +18 °C
Дьоно
Өррөспүүбүлүкэ олохтоохторун ахсаана 4057,3 тыh. к. (2009). Дьон чиҥэ — 28,4 к./км² (2009), куорат олохтоохторо — 59,8 % (2009) (59,7 % — 2005).
Омуктар
2002 туругунан, өрөспүүбүлүкэ омуктара:
| Омук | 2002 сыллааҕы ахсаана, киhи (бүтүн олохтоохтортон %) |
|---|---|
| Нууччалар | 1 490 715 (36,3 %) |
| Башкорттар | 1 221 302 (29,76 %) |
| Татаардар | 990 702 (24,14 %) |
| Чуваштар | 117 317 (2,86 %) |
| Марилар | 105 829 (2,6 %) |
| Украиннар | 55 249 (1,3 %) |
| Мордвалар | 26 020 (0,6 %) |
| Удмурттар | 22 625 (0,6 %) |
| Беларустар | 17 117 (0,4 %) |
| Эрмээннэр | 8 784 |
| Ниэмэстэр | 8 250 |
| Узбектар | 5 145 |
| Азербайдьаннар | 5 026 |
| Кряшеннар | 4 510 |
| Омуктарын эппэтэхтэр | 4 366 |
| Казахтар | 4 092 |
| Тадьиктар | 2 939 |
| Дьэбэриэйдэр | 2 367 |
| Латыштар | 1 508 |
| Грузиннар | 1 341 |
| Вьетнамнар | 1 204 |
| Чеченнар | 1 195 |
| Молдовалар | 1 069 |
| Гректар | 1 038 |
Бүтүннүүтэ Башкортостааҥҥа 100 тахса омук олорор.
Олохтоох пууннара
| 10 тыh. тахса олохтоохтордоох пууннар (тыh. к.) Тохсунньу 1 2009 туругунан | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Дьаһалтаннан арахсыыта
Өрөспүүбүлүкэҕэ
| Башкортостан Өрөспүүбүлүкэтин муниципальнай оройуоннара | |||
|---|---|---|---|
| 1 | Абзелиловский | 28 | Ишимбайский |
| 2 | Альшеевский | 29 | Калтасинский |
| 3 | Архангельский | 30 | Караидельский |
| 4 | Аскинский | 31 | Кармаскалинский |
| 5 | Аургазинский | 32 | Кигинский |
| 6 | Баймакский | 33 | Краснокамский |
| 7 | Бакалинский | 34 | Кугарчинский |
| 8 | Балтачевский | 35 | Кушнаренковский |
| 9 | Белебеевский | 36 | Куюргазинский |
| 10 | Белокатайский | 37 | Мелеузовский |
| 11 | Белорецкий | 38 | Мечетлинский |
| 12 | Бижбулякский | 39 | Мишкинский |
| 13 | Бирский | 40 | Миякинский |
| 14 | Благоварский | 41 | Нуримановский |
| 15 | Благовещенский | 42 | Салаватский |
| 16 | Буздякский | 43 | Стерлибашевский |
| 17 | Бураевский | 44 | Стерлитамакский |
| 18 | Бурзянский | 45 | Татышлинский |
| 19 | Гафурийский | 46 | Туймазинский |
| 20 | Давлекановский | 47 | Уфимский |
| 21 | Дуванский | 48 | Учалинский |
| 22 | Дюртюлинский | 49 | Федоровский |
| 23 | Ермекеевский | 50 | Хайбуллинский |
| 24 | Зианчуринский | 51 | Чекмагушевский |
| 25 | Зилаирский | 52 | Чишминский |
| 26 | Иглинский | 53 | Шаранский |
| 27 | Илишевский | 54 | Янаульский |
Экономиката
Индустриятын тутаах салаалара — ниэп хостооhуна (индустрия оҥоhугун 23 %) (Башнефть) уонна ниэп оҥоруута (20 %); химия уонна ниэп химията (16 %) (Салаватнефтеоргсинтез, Уфанефтехим, Уфимский НПЗ, Ново-Уфимский НПЗ, Уфаоргсинтез, Приютовский уонна Туймазинский ГПЗ).
Электроэнергетика (индустрия оҥоhугун 13 %).
Онтон ураты мас таҥастааhынын уонна тутуу материалларын индустриялара бааллар. Индустрия бөдөҥ кииннэрэ — Уфа, Стерлитамак, Салават, Нефтекамск, Туймазы, Октябрьский, Белорецк. Массыына оҥоруута уонна металл чочуйуута сайдыылаахтар.
Тыа хаhаайыстыбата — бурдук үүнээйилэр уонна сүөһү иитиитэ. Сэлиэhинэй, оруос, эбиэс, нэчимиэн, саахардаах сүбүөкүлэ, хелиантус үүннэриитэ.
Эттээх-үүттээх [[сүөһүЧГиИ]], чооску, хой, көтөр, сылгы уонна ыҥырыа иитиитэ.