1846

**1846. po kalendarima**
Gregorijanski	1846. (MDCCCXLVI)
Ab urbe condita	2599.
Islamski	1262–1263.
Iranski	1224–1225.
Hebrejski	5606–5607.
Bizantski	7354–7355.
Koptski	1562–1563.
	Hindu kalendari
• Vikram Samvat	1901–1902.
• Shaka Samvat	1768–1769.
• Kali Yuga	4947–4948.
	Kineski
• Kontinualno	4482–4483.
• 60 godina	Yang Vatra Konj; (od kineske Ng.)
Holocenski kalendar	11846.
	p • r • u
	Podrobnije: Kalendarska era

Milenijum:	2. milenijum
Vjekovi:	18. vijek – 19. vijek – 20. vijek
Decenija:	1810-e 1820-e 1830-e – 1840-e – 1850-e 1860-e 1870-e
Godine:	1843 1844 1845 – 1846 – 1847 1848 1849

Ovo je članak o godini 1846.

Godina 1846 (MDCCCXLVI) bila je redovna godina koja počinje u četvrtak po gregorijanskom, odn. redovna godina koja počinje u utorak po 12 dana zaostajućem julijanskom kalendaru (linkovi pokazuju godišnje kalendare).

Događaji

Januar/Siječanj – Mart/Ožujak

5. 1. - Predstavnički dom SAD glasao da više ne dele zemlju Oregon sa Velikom Britanijom.
13. 1. - Nakon što je meksička vlada odbila misiju američkog poslanika Johna Slidella, koji je nudio do 25 miliona dolara za priznanje granice na Rio Grandeu i kupovinu Kalifornije, predsednik Polk naređuje generalu Tayloru da napreduje do obale Rio Grandea (primio naređenje 3. februara, izvršio 24. marta).
13. 1. - Otvoren most preko Venecijanske lagune dužine 3,2 km, na pruzi Milano-Venecija.
26. 1. - Srbi u Šibeniku proslavili Svetog Savu.
28. 1. (16. 1. po j.k.) - Bivši knez Miloš organizovao Svetosavski bal u Beču^[1].
3. 2. - Okršaj manjih razmjera između hrvatskih i bosanskih krajišnika na kaštelu Prosičeni Kamen - posljednji sukob na bosansko-hrvatskoj granici do 1878^[2].
10. 2. - Bitka kod Sobraona je odlučujuća britanska pobeda u Prvom anglo-sičkom ratu.
13. 2. - Ferdinand negativno odgovorio na poziv mađaronske Zagrebačke županije da "čuva ustav"; čitava godina označena borbom narodnjaka i mađarona^[3].
14. 2. - Teksas i formalno predao suverenitet SAD-ama.
20. 2. - Poljsko plemstvo diže Krakovski ustanak ali ih već posle devet dana poražavaju Austrijanci, a poljski seljaci ih zatim masakriraju u Galicijskom ustanku protiv kmetstva ("poslednja žakerija u evropskoj istoriji").
23. 2. - Poslednji put zvonilo napuknuto "Zvono slobode" u Filadelfiji.
24. 2. - Otvorena prva čitaonica u Beogradu (Beogradsko čitalište), odgovor na Herkalovićevu Kasinu.
februar-mart - Mormonski pioniri na čelu sa Brighamom Youngom kreću u seobu na Zapad.
4. 3. - Osnovana Perva horvatska štedionica.
9. 3. - Anglo-sički rat okončan Ugovorom iz Lahorea: Britanska istočnoindijska kompanija dobila Kašmir i još neke teritorije.
10. 3. - Kōmei postaje japanski car (do 1867).
13. 3. - Hrvatski rodoljubi kupili palaču u Zagrebu za narodne institucije^[3] (→ Narodni dom u Zagrebu).
mart - U Južnoj Africi izbija sedmi Xhosa rat, Rat sekire.
24. 3. - General Zachary Taylor stigao na obalu Rio Grandea (što je praktično objava rata Meksiku koji smatra severniju reku Nueces za granicu).
28. 3. - U Zagrebu je praizvedena prva hrvatska opera Ljubav i zloba Vatroslava Lisinskog, izaziva veliko oduševljenje^[3].

April/Travanj – Jun/Lipanj

24. 4. - Thorntonova afera je meksički uspeh na Rio Grande čime počinje Američko-meksički rat. Severni Meksiko je već "omekšan" ratom Komanča i Meksika i napadima Apača.
8. 5. - Bitka kod Palo Alta je prva veća bitka i američka pobeda nad Meksikancima.
13. 5. - Kongres SAD objavio rat Meksiku (meksički kongres uzvraća 7. jula).
15. 5. - Suočen sa Velikom gladi u Irskoj, Donji dom Parlamenta UK predvođen premijerom Robertom Peelom glasa za opoziv Žitnih zakona; Gornji dom čini isto u junu, novi Zakon o uvozu u potpunosti stupa na snagu februara 1849. (→ slobodna trgovina).
maj - U Njujorku osnovan Associated Press.
maj - Crmničani iz sujeverja nisu pustili tovar žaba izvesnog Luke Gregovića preko svoje zemlje, ovaj ih nije želeo vratiti nazad pa ih je pustio u polje^[4].
16. 5. - Na severu Portugala izbija Revolucija Marije da Fonte iz koje nastaje građanski rat Patuleia do sledeće godine.
25. 5. - Louis-Napoléon Bonaparte pobegao u Englesku iz francuskog zatvora.
14. 6. - Kalifornijska Republika proglasila nezavisnost od Meksika, već u julu priključena SAD.
15. 6. - SAD i Velika Britanija potpisale Oregonski ugovor o razgraničenju u tom području - produžena granica duž 49. paralele.

16. 6. - Kardinal Giovanni Maria Mastai-Ferretti počinje pod imenom Pio IX. najduži potvrđeni pontifikat (do 1878). U početku je smatran liberalom.
16. 6. - Vjekoslav Babukić imenovan prvim profesorom hrvatskog jezika na zagrebačkoj akademiji (predavanja počela 5. listopada)^[3].
18. 6. - Posredovanjem austrijskog vicekonzula Vincenca Balarinija u Skadru oslobođeno 85 zatočenih Crnogoraca^[4].
19. 6. - U Beogradu se osniva inženjerska škola (srednje obrazovanje, tri godine) koja je odškolovala samo jednu generaciju.
28. 6. - Adolphe Sax patentirao saksofon.

Jul/Srpanj – Septembar/Rujan

7. 7. - Bitka kod Montereya: početak zauzimanja Kalifornije za SAD, sa morske strane.
8. 7. - Christian VIII u otvorenom pismu tvrdi da Šlezvig i Lauenburg pripadaju danskoj kruni što izaziva negodovanje.
28. 7. - Njegoš: "U nas je ovu godinu suša da je takve ne pamti sadašnji naraštaj"; skadarski paša Osman-paša Skopljak obećava žito svakom Crnogorcu koji bi se pobunio protiv vlasti^[4]. Moguće da ovaj kontekst utiče na nastajanje Gorskog vijenca i osudu "poturica"^[5].
8. 8. - Wilmotov uslov (Wilmot Proviso): amandman na jedan zakon kojim bi bilo zabranjeno ropstvo na teritorijama uzetim od Meksika - dva puta je podržan u Domu ali odbijen u Senatu.
10. 8. - U SAD osnovan Smithsonian Institution.
15. 8. - Američke snage Stephena W. Kearnyja ušle bez ispaljenog metka u Santa Fe.
18. 8. - Britanski parlament određuje da se u Velikoj Britaniji koristi standardni kolosek, u Irskoj široki, a dozvoljen je i vrlo široki Brunelov od sedam stopa u delovima Britanije.
22. 8. - Povratkom ustava iz 1824. nastaje meksička Druga federalna republika (zvanično Sjedinjene Meksičke Države, traje do 1863).

10. 9. - Elias Howe dobio patent za šivaću mašinu sa prepletenim petljama (lockstitch).
10. 9. - Prva izložba Narodnog muzeja u Zagrebu (čiji su odjeli kasnije postali zasebni muzeji, npr. Hrvatski povijesni muzej od "historičkog razdjela", kao i prirodoslovni i arheološki).
15. 9. - Jung Bahadur Rana uzima vlast u Nepalu.
septembar - U španskoj Kataloniji počinje pobuna karlista nazvana Drugi karlistički rat ili Rat ranoranilaca, koji su želeli da se kraljica Izabela II uda za pretendenta Carlosa, grofa de Montemolina (traje do 1849).
19. 9. - U francuskom mjestu La Salette dvoje djece navodno vidjelo Gospu.
21. 9. (9. 9. po j.k.) - U Srbiji osnovan Vrhovni sud (treća sudska instanca, kasacioni sud).

23/24. 9. - Otkriće Neptuna: planeta Neptun je otkrivena sa Berlinske opservatorije nakon što joj je pozicija utvrđena matematičkim putem. Zatim će 10. oktobra biti otkriven i Neptunov satelit Triton.
25. 9. - Gen. Zachary Taylor zauzeo Monterrey u severnom Meksiku i pristaje na osmonedeljno primirje, što izaziva ljutnju predsednika Polka^[6].
30. 9. - William T. G. Morton bezbolno izvadio zub pacijentu nakon što je primenio etar.

Oktobar/Listopad – Decembar/Prosinac

5. 10. - Vjekoslav Babukić drži prvo predavanje iz "ilirskog" (hrvatskog) jezika u Zagrebu, što je ostvarenje želja od 1791^[3].
6. 10. - Emboscada ("zaseda"): dvorski udar portugalske kraljice Marije II koja smenjuje vladu postavljenu prošlog maja - sledi osmomesečni građanski rat Patuleia.
10. 10. - Dvostruka svadba u Španiji: kraljica Izabela II se venčala sa svojim rođakom Francisco de Asís de Borbónom a njena sestra Luisa Fernanda sa francuskim princom Antoineom.
16. 10. - Prva javna upotreba etra kao anestetika.
oktobar - Pobuna muslimana u Bosanskoj krajini, ima ih do 8.000 boraca^[7]; povod je bila sultanska naredba da muteselimi moraju nositi fes^[8]; na čelu pokreta je bihaćki kadija Mehmed-beg Rustanbegović.
9. 11. - Bitka kod Sitnice, poraženi bosanski pobunjenici^[9].
novembar - Donnerov karavan se zaglavio u Sierra Nevadi, krajem godine će pribeći kanibalizmu.
16. 11. - Slobodni Grad Krakov pripojen Austriji kao veliko vojvodstvo.
17. 11. - Carl Zeiss otvorio optičku radionicu u Jeni.
21. 11. - Vezir rasterao topovima pobunjene muslimane u Bosanskoj krajini.
6 - 7. 12. - Bitka kod San Pasquala između američkih snaga i Californio-sa - obe strane tvrde da su pobedile.
28. 12. - Iowa postaje 29. država SAD.

Kroz godinu

Prodor Drinjače, rukavca Drima, u Bojanu 1846-1848, dovodi do porasta nivoa Skadarskog jezera za tri metra, potapanja plodnog zemljišta i velike seobe stanovništva “iz svih okolnih sela Zete, Crmnice i Rijeke Crnojevića”.^[10] Do novog prodora dolazi 1858.^[11]^[12]
1845-50 - Evropska kriza prehrane.
Josip Runjanin uglazbio "Lijepa naša domovino".
1845 (ili '46) - Njegoševa kapela na Lovćenu.
Njegoš piše "Gorski vijenac" (objavljen '47), "Luča Mikrokozma" štampana u Beogradu.
Ivan Mažuranić: "Smrt Smail-age Čengića".
Prva zbirka pjesama Petra Preradovića, "Pervenci".
Biskup Juraj Haulik otvorio javnosti Metropolitansku knjižnicu u Zagrebu.
Eltzov paromlin na posjedu Korođ kraj Osijeka, prvi u banskoj Hrvatskoj (prošle godine u Rijeci).
Austrijski dvor odlučio da Crnogorci ne mogu imati imanja u carstvu (ali Bokelji ih ne žele otkupiti)^[13].
U Srbiji otkrivena obrenovićevska Mirčina zavera^[14].
Stariji gimnazisti u Srbiji, među kojima i Jevrem Grujić i Milovan Janković osnovali družinu "Dušanov polk" - za kneza Mihaila i isterivanje Turaka iz svih srpskih krajeva^[15].
U Bosni se stvaraju prve srpske tajne organizacije^[16].
Ilirci Vjekoslav Babukić i Bogoslav Šulek podržavaju jedinstveni književni jezik Srba i Hrvata^[17].
U Vlaškoj se pojavila goveđa kuga.
Dio Washington, D.C. vraćen Virginiji.
U severnoj Rusiji završen Belozerski kanal.
Nauka i tehnika
- Abraham Pineo Gesner pronašao kerozin.
- Louis-Nicolas Ménard pronašao kolodijum.
- Ascanio Sobrero pronašao nitroglicerin.
- Johann Georg Ramsauer otkrio staro groblje u Hallstattu - počinje istraživanje Halštatske kulture.

Rođenja

Glavni članak: :Kategorija:Rođeni 1846.

15. 1. - Luko Zore, filolog, književnik, političar († 1906)
9. 2. - Wilhelm Maybach, projektant automobila († 1929)
12. 2. - Miša Dimitrijević, političar i novinar († 1890)
26. 2. - Buffalo Bill, čovek Divljeg zapada († 1917)
23. 4. - Đuro Pilar, hrvatski geolog († 1893)
5. 5. - Henryk Sienkiewicz, književnik, nobelovac († 1916)
20. 5. - Alexander von Kluck, nemački general († 1934)
25. 5. - Naim Frašeri, književnik († 1900)
30. 5. - Petar Karl Fabergé, zlatar i juvelir († 1920)
17. 7. - Tokugawa Iemochi, japanski šogun († 1866)
21. 9. - Svetozar Marković, srpski političar, pisac i mislilac († 1875)
25. 9. - Wladimir Köppen, geograf, klimatolog († 1940)
4. 10. - Frane Bulić, povjesničar, arheolog († 1934)
6. 10. - George Westinghouse, američki izumitelj († 1914)
8. 10. - Josip Fon, hrvatski liječnik († 1899)
9. 10. - Julius Maggi, preduzetnik, pronalazač († 1912)
14. 10. - Kasimir Felix Badeni, austrougarski političar († 1909)
27. 10. - Mita Rakić, književnik, ekonomista († 1890)
28. 10. - Dimitrije Pavlović, patrijarh srpski († 1930)
25. 11. - Carrie Nation, protivnica alkohola († 1911)
9. 12. - Jovan Milenko Grčić, pesnik, lekar († 1875)

Smrti

Glavni članak: :Kategorija:Umrli 1846.

1. 2. - Lazar Teodorović, političar, diplomata (* 1771)
15. 2. - Otto von Kotzebue, ruski pomorac, istraživač (* 1787)
21. 2. - Ninkō, japanski car (* 1800)
17. 3. - Friedrich Bessel, matematičar, astronom (* 1784)
1. 6. - Grgur XVI., papa (* 1765)
8. 6. - Rodolphe Töpffer, švicarski pisac, ilustrator i karikaturist, "otac stripa" (* 1799)
18. 7. - Pjerko Bunić Luković, književnik (* 1788)
25. 7. - Louis Bonaparte, Napoleonov brat, bivši kralj Holandije (* 1778)
24. 8. - Adam Johann von Krusenstern, ruski admiral i istraživač (* 1770)
? - Rafo Martini, slikar (* 1771)

Reference

Literatura

Spencer C. Tucker. A Global Chronology of Conflict: From the Ancient World to the Modern Middle East: From the Ancient World to the Modern Middle East. ABC-CLIO; 23 December 2009. ISBN 978-1-85109-672-5.
Istorija srpskog naroda, Od Prvog ustanka do Berlinskog kongresa 1804-1878, Beograd 1981
- Peta knjiga prvi tom (V-1)
- Peta knjiga drugi tom (V-2)
Rudolf Horvat, Najnovije doba hrvatske povjesti/Hrvatski preporod (hr Wikisource)

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]