Rumi kalendar
Rumi kalendar (turski: Rumi takvim), poseban kalendar proistekao iz julijanskog kalendara, ali s početkom od Muhamedovog prelaska u Medinu (Hidžra) 622 n.e., u zvaničnoj upotrebi u Otomanskom carstvu posle reformi Tanzimat (1839.), a takođe i u kasnijoj Republici Turskoj do 1926. Za razliku od islamskog kalendara, korišćen je za građanske (sekularne) svrhe i po prirodi je solarni kalendar.
Istorija
Osmanlijsko carstvo je bilo islamska država, tako da je korišćen islamski kalendar, čisto lunarni kalendar. Godina ovog kalendara nije usklađena sa solarnom, tj. kraća je za oko 11 dana, tako da su se njegovi meseci "šetali" kroz sva godišnja doba — na istu poziciju unutar solarne godine bi se vraćali posle oko 33 godine.
Glavni rizničar (turski: Baş defterdar) Hasan paša je 1677. predložio sultanu Mehmedu IV ispravku finansijskih zapisa, tako što bi se svakih 33 godine izostavljala jedna godina, koja je nastala iz razlike lunarnog islamskog i solarnog julijanskog kalendara[1], koji će se nadalje upotrebljavati za fiskalne svrhe.
Tokom vladavine sultana Mahmuda I, 1740. (1152 AH), usvojen je mart (ožujak) kao prvi mesec fiskalne godine za plaćanje poreza i bavljenje sa vladinim službenicima, umesto Muharema (prvog meseca islamske godine) i to po predlogu defterdara Atif efendije.[1] Takva godina će se nazivati Marti godina.[2]
Po predlogu defterdara Morali Osman efendije, tokom vladavine sultana Abdul Hamida I, primena fiskalnog kalendara je 1794. proširena na državne troškove i isplate, kako bi se sprečio suvišni trošak usled dužinske razlike između islamskog i julijanskog kalendara.[1]
Julijanski kalendar, korišćen od 1677. samo za fiskalne potrebe, usvojen je 13. marta/ožujka 1840. (1. mart 1256. AH; u 19. veku razlika između julijanskog i gregorijanskog kalendara bila je 12 dana), u okviru Tanzimatskih reformi ubrzo nakon dolaska na presto sultana Abdulmedžida I, za zvanični kalendar svih građanskih poslova, pod imenom "Rumi kalendar" (tj. "Rimski" kalendar, jer je poreklom iz Vizantijskog, odn. Istočnog rimskog carstva).[1] Brojanje godina je počinjalo 622. n.e., godinom Hidžre, što je početni datum i islamskog kalendara. Upotrebljavani su meseci i dani julijanskog kalendara, s tim što je prvi mesec godine bio mart.[3] U vreme usvajanja kalendara 1840 n.e./1256 AH, razlika između islamskog i gregorijanskog kalendara je iznosila 584 godine, do danas je opala do 579, ali između Rumi i gregorijanskog kalendara razlika je ostala konstantnih 584 godine.
Kako bi se olakšala konverzija, razlika od 13 dana između Rumi i gregorijanskog kalendara je izbrisana. Julijanski kalendar je izbrisan tako što je 16. februar 1332. AH postao 1. mart 1333 AH (1.3. 1917.). Godina 1333 AH će imati svega 10 meseci, tj. 1334. AH je počela sledećeg 1. januara (1918.). Time su izjednačeni Rumi i gregorijanski kalendar, s tim što je ostala razlika od 584 u broju godine.[4]
Ovakav Rumi kalendar će za nekoliko godina nadživeti nestanak Osmanskog carstva. Ukinut je u vreme Republike, aktom od 26. decembra/prosinca 1341 AH (1925.) u sklopu Ataturkovih reformi i zamenjen gregorijanskim kalendarom (odn. izjednačena je kalendarska era).[5] Po drugim izvorima, gregorijanski kalendar je usvojen još krajem 19. veka[2], a kalendarska era 1929.[6]
Imena meseci
Imena četiri meseca iz Rumi kalendara na otomanskom jeziku, prenesena u turski gregorijanski kalendar — Teşrin-i Evvel, Teşrin-i Sânî, Kânûn-ı Evvel i Kânûn-ı Sânî — su promenjena 10.1.1945. u turske nazive — Ekim (oktobar/listopad), Kasım (novembar/studeni), Aralık (decembar/prosinac) i Ocak (januar/siječanj); ostali nazivi su ostali isti kao u otomanskom periodu (vidi tablicu). Fiskalna godina je sve do 1981. počinjala 1. marta/ožujka.
| M(j)eseci Rumî kalendara | |||||
| M(j)esec (greg.) | Fiskalna godina | Turski | Otomanski | Dana | Prim(j)edbe |
| 1 | 11. m(j)esec | Kânûn-ı Sânî | كانون الثاني | 31 | İkinci Kânûn |
| 2 | 12. m(j)esec | Şubat | شباط | 28 | |
| 3 | 1. m(j)esec | Mart | مارس | 31 | |
| 4 | 2. m(j)esec | Nisan | نيسان | 30 | |
| 5 | 3. m(j)esec | Mayıs | مايو | 31 | |
| 6 | 4. m(j)esec | Haziran | حزيران | 30 | |
| 7 | 5. m(j)esec | Temmuz | تموز | 31 | |
| 8 | 6. m(j)esec | Ağustos | أغسطس | 31 | |
| 9 | 7. m(j)esec | Eylül | أيلول | 30 | |
| 10 | 8. m(j)esec | Teşrin-i Evvel | تشرين الاول | 31 | Birinci Teşrin |
| 11 | 9. m(j)esec | Teşrin-i Sânî | تشرين الثاني | 30 | İkinci Teşrin |
| 12 | 10. m(j)esec | Kânûn-ı Evvel | كانون الاول | 31 | Birinci Kânûn |
Dvostruki datum
Lunarni islamski kalendar je u otomanskom carstvu ostao u upotrebi za verske svrhe, pored Rumi kalendara za građanske. Da bi se sprečila konfuzija, na većini dokumenata su korišćena oba kalendara.
Konverzija između Rumi i gregorijanskog kalendara
Konverzija zavisi od perioda:
- Pre 13.3. 1840., Rumi kalendar nije bio u upotrebi, pa se ne može govoriti o konverziji. Doduše, julijanski kalendar je od 1677. korišćen za fiskalne potrebe.
- Između 13.3. 1840 (Mart 1, 1256 AH) i 28.2. 1917 (Şubat 15, 1333 AH) — izjednačiti prvo datum/datum dodavanjem 12 dana u navedenom intervalu do 28.2. 1900. odn. dodavanjem 13 dana u ostatku intervala (tako se izjednačavaju julijanski i gregorijanski kalendar); zatim dodati 584 godine (kako bi se izjednačile kalendarske ere).
- Od 1.3. 1917 (Mart 1, 1333 AH) — samo dodati 584 godine, jer su inače Rumi i gregorijanski kalendar izjednačeni.
Primeri: Incident 31. marta (pobuna vojske u Istanbulu) je tako nazvan zbog datuma 31. mart 1325 AH; po gregorijanskom to je 13.4. 1909. (dodato je 13 dana na datum i 584 na godinu). Republika Turska je proglašena 29.10. 1923. Po Rumi kalendaru to je 29. oktobar 1339 AH (samo je oduzeto 584 od godine n.e.).
Konverter datuma
- Computus Calendar Conversion Program Arhivirano 2008-07-30 na Wayback Machine-u
Reference originala
Jedna od referenci, prenesena sa engleskog originala, potiče sa sajta koji se bavi istinitošću Jermenskog genocida; bez ulaženja u tu temu, na ovom mestu su od interesa samo kalendarski podaci.