ข้าวเหนียวมะม่วง

ไม่เป็นที่แน่ชัดว่าข้าวเหนียวมะม่วงในไทยมีที่มาอย่างไร^[7] บ้างสันนิษฐานว่าข้าวเหนียวมะม่วงมีมาตั้งแต่สมัยอยุธยาตอนปลาย ในกาพย์เห่ชมเครื่องคาวหวาน ระบุว่า "หวนห่วงม่วงหมอนทอง อีกอกร่องรสโอชา คิดความยามนิทรา อุราแนบแอบอกอร" เป็นการเอ่ยถึงมะม่วงอกร่องแต่ไม่ได้ระบุว่าทานกับข้าวเหนียว^[8] ในสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว มีการกินข้าวเหนียวมูนคู่กับมะม่วงสุก^[9] บ้างก็ว่าข้าวเหนียวมะม่วงเพิ่งมีมาไม่ถึงร้อยปี^[10] แม้ว่าข้าวเหนียวมะม่วงมีต้นกำเนิดมาจากประเทศไทย^{[4][3][2][11]} แต่ก็พบในหลายประเทศทั้งเอเชียตะวันออกเฉียงใต้และเอเชียใต้^[11]

ในฟิลิปปินส์ ข้าวเหนียวมะม่วงเรียกว่า ปูโตมายา (Puto Maya) มีต้นกำเนิดจากจังหวัดเซบู ประกอบด้วยข้าวเหนียว น้ำขิงสดและน้ำกะทิ มักห่อด้วยใบตองรูปสามเหลี่ยมหรือกลม เสิร์ฟพร้อมมะม่วงสุกหั่นอยู่ด้านข้าง^[12] กินกับช็อกโกแลตร้อน^[13] ในกัมพูชา ข้าวเหนียวมะม่วงเรียกว่า เบย์ดอมเนิบ (Bey Dom Neib) ส่วนข้าวเหนียวใช้ส่วนผสมข้าวเหนียวกับน้ำตาลปี๊บ บางสูตรมีส่วนผสมของถั่วดำอยู่ในข้าว ราดด้วยน้ำกะทิที่ชุ่มกว่าข้าวเหนียวมะม่วงไทย^[14] ข้าวเหนียวมะม่วงในประเทศลาวเรียกว่า ข้าวเหนียวหมากม่วง ในเวียดนามเรียกว่า Xôi Xoài^[15]

ในช่วง พ.ศ. 2519 เป็นต้นมา วลี ข้าวเหนียวมะม่วง เคยถูกใช้เป็นสแลงทางการเมืองแปลว่า "การถูกบังคับให้เสียชีวิตอย่างปริศนาโดยผู้มีอำนาจ"^[16] ซึ่งเกิดจากข่าวการเสียชีวิตของพลเอก กฤษณ์ สีวะรา อดีตผู้บัญชาการทหารสูงสุดและรัฐมนตรีว่าการกระทรวงกลาโหม ในรัฐบาลของเสนีย์ ปราโมช กฤษณ์เป็นหนึ่งในผู้มีอำนาจทางทหารที่ขัดกันกับกลุ่มอำนาจทหารของถนอม กิตติขจร กฤษณ์เสียชีวิตในวันที่ 16 เมษายน พ.ศ. 2519 หลังรักษาที่โรงพยาบาลพระมงกุฎ ด้วยอาการ ‘ท้องเฟ้อ’ หลังจากเล่นกอล์ฟ และรับประทานข้าวเหนียวมะม่วง เขาเสียชีวิตในวันก่อนที่จะได้รับโปรดเกล้าฯ ให้เป็นรัฐมนตรีว่าการกระทรวงกลาโหม^[16] วลี ข้าวเหนียวมะม่วง จึงถูกนำมาใช้เรียกเหตุการณ์การเสียชีวิตอย่างเป็นปริศนา ที่มีการตั้งข้อสงสัยทั่วไปว่าเกิดจากการกำจัดคู่แข่งทางการเมืองของถนอมซึ่งเป็นคู่แข่งทางอำนาจและการเมือง^[16][17]

ในวันที่ 17 เมษายน พ.ศ. 2565 แร็ปเปอร์ชาวไทย มิลลิ ขึ้นแสดงดนตรีในเทศกาลดนตรีและศิลปะโคเชลลาแวลลีย์ เป็นศิลปินไทยคนแรกที่ได้แสดงในเทศกาลนี้^[18][19] ในช่วงท้ายของการแสดง เธอกินข้าวเหนียวมะม่วงบนเวที นำไปสู่เกิดกระแสการสั่งซื้อของหวานจานดังกล่าวเพิ่มขึ้นในประเทศไทย ผู้ให้บริการขนส่งอาหารรายหนึ่งระบุกับ สนุกดอตคอม ว่ามียอดสั่งซื้อข้าวเหนียวมะม่วงเพิ่มขึ้นเท่าตัวในวันนั้น^[20] และมีร้านจำหน่ายข้าวเหนียวมะม่วงแห่งหนึ่งในกรุงเทพมหานครรายงานกับไทยรัฐว่าต้องเตรียมข้าวเหนียวเพิ่มถึง 30 กิโลกรัมเพื่อรองรับกับความต้องการที่เพิ่มขึ้นจากกระแสข้าวเหนียวมะม่วงของมิลลิ^[21] นอกจากนี้มีผู้ใช้อินเทอร์เน็ตจากประเทศไทย เข้าไปค้นหาในกูเกิลด้วยคีย์เวิร์ดชื่ออาหารดังกล่าวเพิ่มสูงขึ้นด้วย^[22]