จิฏมหัล

ดินแดนแทรกอินเดีย-บังกลาเทศ (อังกฤษ: India–Bangladesh enclaves) หรือ จิฏมหัล (chiṭmahal จาก เบงกอล: ছিটমহল chiṭmôhôl^[1][2][3][4]) หรือ ดินแดนแทรกพาชา (อังกฤษ: Pasha enclaves)^[5] เป็นดินแดนแทรกตามพรมแดนระหว่างอินเดียกับบังกลาเทศในเขตแดนของประเทศบังกลาเทศและประเทศอินเดียในรัฐเบงกอลตะวันตก, ตรีปุระ, อัสสัม และ เมฆาลัย ในเขตแดนหลักของบังกลาเทศประกอบด้วยดินแดนแทรกของอินเดียรวม 102 ดินแดน ซึ่งในนี้ประกอบไปด้วยดินแดนแทรกบังกลาเทศอีก 21 เป็นดินแดนแทรกระดับซ้อน (counter-enclaves) และในจำนวนนี้มีอีกหนึ่งดินแดนแทรกระดับซ้อนสองรอบ (counter-counter-enclave) ของอินเดียหนึ่งดินแดน คือทาหาลาขาคฬาพาฬี ซึ่งเป็นดินแดนแทรกระดับตติยภูมิ (third-order enclave) แห่งเดียวของโลก ส่วนในพื้นที่เขตแดนหลักของประเทศอินเดียประกอบด้วยดินแดนแทรกบังกลาเทศจำนวน 71 ดินแดน ในจำนวนนี้เป็นดินแดนแทรกของอินเดียที่เป็นระดับซ้อนอีก 3 ดินแดน สำมะโนร่วมในปี 2010 พบว่ามีผู้อยู่อาศัย 51,549 คนในดินแดนแทรกเหล่านี้ โดย 37,334 คนในดินแดนแทรกอินเดียในบังกลาเทศ และ 14,215 คนในดินแดนแทรกบังกลาเทศในอินเดีย^[3][6]

นายกรัฐมนตรีของทั้งสองประเทศได้ลงนามร่วมในปี 1974 เพื่อแลกเปลี่ยนดินแดนแทรกและปรับพรมแดนระหว่างประเทศให้เรียบง่ายขึ้น และข้อตกลงฉบับปรับปรุงได้ถูกประกาศใช้ในทั้งสองประเทศเมื่อ 7 พฤษภาคม 2015 หลังรัฐสภาอินเดียผ่านร่างแปรญัติที่ 100 (100th Amendment) ประกาศใช้ในรัฐธรรมนูญอินเดีย^[7][8] โดยดินแดนแทรกของบังกลาเทศในอินเดียจำนวน 51 ดินแดน รวมพื้นที่กว่า 7,110 เอเคอร์ (2,880 เฮกตาร์) ถูกรวมเข้าเป็นส่วนหนึ่งของอินเดีย และ ดินแดนแทรกอินเดียในบังกลาเทศ 111 ดินแดน รวมพื้นที่กว่า 17,160 เอเคอร์ (6,940 เฮกตาร์) ถูกรวมเข้าเป็นส่วนหนึ่งของบังกลาเทศ^[9] ส่วนผู้อยู่อาศัยในอดีตดินแดนแทรกจะได้รับสิทธิ์ในการตัดสินใจว่าจะคงอยู่ในประเทศใหม่หรือจะย้ายเข้าไปยังดินแดนของประเทศเดิม^[10][11] การแลกเปลี่ยนสิ้นสุดโดยสมบูรณ์เมื่อ 30 พฤศจิกายน 2015^[12] ท้ายที่สุดเป็นผลให้อินเดียสูญเสียอาณาเขต 40 ตารางกิโลเมตร (15 ตารางไมล์) ให้กับบังกลาเทศ^[13][14] อย่างไรก็ตามในปัจจุบันยังคงมีดินแดนแทรกหลงเหลืออยู่หนึ่งดินแดน คือ ทหาครม-อังคารโปฏ ดินแดนแทรกของบังกลาเทศในอินเดีย