เจ้าดาราดิเรกรัตนไพโรจน์

เจ้าหลวงดาราดิเรกรัตน์ไพโรจน์ หรือ เจ้าดาราดิเรกรัตน์ไพโรจน์ วรโมษกิติโสภณวิมลคุณ หริภุญไชยมหาเจดีย์บูชากร ราษฎรธุระธาดาประดิษฐบดี เจ้าลำพูนไชย มีพระนามเดิมว่า เจ้าน้อยดาวเรือง ราชสมภพเมื่อจุลศักราช - ปี- จัตวาศก (พ.ศ.-) ทรงเป็นราชโอรสในเจ้าไชยลังกาพิศาลโสภาคย์คุณ เจ้าผู้ครองนครลำพูน องค์ที่ 6 กับแม่เจ้าโก๊ะราชเทวี และทรงเป็นราชนัดดา (หลานปู่) ในพระยาคำฟั่น เจ้าผู้ครองเชียงใหม่ องค์ที่ 3 และ เจ้าผู้ครองนครลำพูน องค์ที่ 1 กับแม่เจ้าคำแปงราชเทวี

เจ้าดาราดิเรกรัตนไพโรจน์ ทรงเป็นราชโอรสพระองค์เดียวใน แม่เจ้าโก๊ะราชเทวี เสด็จขึ้นครองนครลำพูน ใน พ.ศ. 2414 และถึงแก่พิราลัยด้วยอาการไข้ เมื่อวันที่ 17 กันยายน พ.ศ. 2434 รวมระยะเวลาที่ทรงครองนคร 20 ปี^[1]

เมื่อแรกเข้ารับราชการนั้น เจ้าน้อยดาวเรืองได้เป็นนายทัพผู้หนึ่งในการขึ้นไปรบกับเมืองเชียงตุงสมัยรัชกาลที่ 4 คุมไพร่ 500 คน ร่วมกับพี่น้องคนอื่น ๆเข้าตีทางเมืองล้ง เป็นนายทัพและนายกองสมัยเดียวกันกับพระเจ้ากาวิโลรสสุริยวงศ์ (เจ้าชีวิตอ้าว) และ พระเจ้าอินทวิไชยยานนท์ (เจ้าอินทนนท์)

เจ้าน้อยดาวเรืองได้รับราชการก้าวหน้าตามลำดับตลอดมา ได้ช่วยกิจการงานเจ้าไชยลังกาพิศาลโสภาคคุณผู้เป็นบิดา ให้เป็นไปด้วยความเรียบร้อย กิตติศัพท์ในความขยันหมั่นเพียรในราชการนี้ได้ขจรขจายไปถึงกรุงเทพอยู่ตลอด จนกระทั่งได้รับพระราชทานบรรดาศักดิ์เป็นเจ้าราชวงศ์แห่งนครลำพูน

เมื่อเจ้าผู้ครองนครลำพูนผู้เป็นบิดาได้ถึงแก่พิราลัยแล้วแต่ทางกรุงเทพยังไม่ได้แต่งตั้งผู้ใดมาแทน เจ้าราชวงศ์ (ดาวเรือง) ได้รับตำแหน่งเจ้าผู้ครองนครลำพูนในปี พ.ศ. 2414

ในเดือนกรกฎาคม พ.ศ. 2418 รัชกาลที่ 5 ได้มีพระบรมราชโองการโปรดเกล้าฯ เลื่อนยศเจ้าราชวงศ์ (ดาวเรือง) ขึ้นเป็น เจ้าดาราดิเรกรัตน์ไพโรจน์ วรโมษกิติโสภณวิมลคุณ หริภุญไชยมหาเจดีย์บูชากร ราษฎรธุระธาดาประดิษฐธิบดีเจ้าลำพูนไชย

ในสมัยที่เจ้าดาราดิเรกรัตน์ไพโรจน์ปกครองเมืองอยู่นี้ บ้านเมืองอยู่เย็นเป็นสุข เพราะอิทธิพลทางพม่าถูกอังกฤษยึดครอง

เจ้าดาราดิเรกรัตนไพโรจน์ ทรงมีราชโอรสและราชธิดา รวม 14 พระองค์ อยู่ในราชตระกูล ณ ลำพูน มีพระนามตามลำดับ ดังนี้

ใน แม่เจ้าปิมปาราชเทวี (มีราชโอรส 1)

• เจ้าอินทยงยศโชติ, เจ้าผู้ครองนครลำพูน องค์ที่ 9

ใน แม่เจ้าน้อยเมืองคำ (มีราชธิดา 1)

• เจ้าหญิงบัวแก้ว ณ ลำพูน

ใน แม่เจ้าบัวคำ (มีราชโอรส 1)

• เจ้าน้อยต๋อ ณ ลำพูน

ใน แม่เจ้าก๋องแก้ว (มีราชธิดา 1)

• เจ้าหญิงแก้วมเหษี ณ ลำพูน

ใน แม่เจ้าล้อม (มีราชธิดา 1)

• เจ้าหญิงมธุรจิตร์ ณ ลำพูน

ใน แม่เจ้าเรือนแก้ว (มีราชโอรส 1)

• เจ้าน้อยบัวละถะ ณ ลำพูน

ใน แม่เจ้าเฟย (มีราชโอรส 1)

• เจ้าน้อยเลาแก้ว ณ ลำพูน

ใน แม่เจ้าบุเทวี (มีราชโอรส 1)

• เจ้าราชบุตร (น้อยดาวแก้ว ณ ลำพูน), เจ้าราชบุตรนครลำพูน (พ.ศ. 2409 - พ.ศ. 2444)^[2]

ใน แม่เจ้าคำแสน (มีราชโอรส 4 ราชธิดา 2)

• เจ้าน้อยแสงคำ ณ ลำพูน
• เจ้าหญิงแก้วสีมา ณ ลำพูน
• เจ้าหญิงจันทน์กลิ่นกู๊ ณ ลำพูน
• เจ้าน้อยแก้วพญาวัน ณ ลำพูน
• เจ้าหนานบัวระกฎ ณ ลำพูน
• เจ้าหนานหมื่นแก้ว ณ ลำพูน

ใน แม่เจ้าเฮือนคำ (ไม่มีราชโอรส ราชธิดา)

• พ.ศ. 2427 – เครื่องราชอิสริยาภรณ์อันมีเกียรติยศยิ่งมงกุฎไทย ชั้นที่ 2 ทวีติยาภรณ์มงกุฎไทย (ท.ม.)^[3]

• ปราณี ศิริธร ณ พัทลุง. เพ็ชร์ล้านนา. (ครั้งที่ 2) เชียงใหม่ :ผู้จัดการ ศูนย์ภาคเหนือ, 2538.
• สมหมาย เปรมจิตต์, สถาบันวิจัยสังคม มหาวิทยาลัยเชียงใหม่. ตำนานสิบห้าราชวงศ์ (ฉบับสอบชำระ). เชียงใหม่: มิ่งเมือง, 2540.
• เจ้าวงศ์สัก ณ เชียงใหม่, คณะทายาทสายสกุล ณ เชียงใหม่. เจ้าหลวงเชียงใหม่.
• นงเยาว์ กาญจนจารี. ดารารัศมี : พระประวัติพระราชชายา เจ้าดารารัศมี. เชียงใหม่ :สุริวงศ์บุ๊คเซนเตอร์, 2539.
• คัมภีร์ คัมภีรญาณนนท์ , นาวาอากาศเอก. เจ้านายฝ่ายเหนือ. [1] เก็บถาวร 2021-05-14 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน

ก่อนหน้า		เจ้าดาราดิเรกรัตนไพโรจน์		ถัดไป
เจ้าไชยลังกาพิศาลโสภาคย์คุณ		เจ้าผู้ครองนครลำพูน (พ.ศ. 2414 - พ.ศ. 2434)		เจ้าเหมพินธุไพจิตร